Që prej moteve të shkuara, popullsia qytetare elbasanase feston më datë 14 mars të çdo viti, Ditën e Verës. Është festë dukshëm e Elbasanit, ndonëse me rite të ndryshme dhe më të zbehta kjo ditë festohet edhe nga banorët e zonave përreth. Por, ç’është kjo ditë dhe kujt i kushtohet, kur ka lindur kjo festë dhe pse është caktuar data 14 mars? Janë disa prej pyetjeve që natyrshëm i vijnë në mendje çdo njeriu.
Nga gojëdhanat kuptojmë se është festë iliro-pagane e që e ka zanafillën nga mugëtira e shekujve të harruar. Çuditërisht kjo ditë u festua si gjatë sundimit otoman, ligjet e të cilit (Sheriati Islam) ndalonin rreptësisht praktikimin e çdo forme të idhujtarisë politeiste.
Ndërkohë që dhe gjatë regjimit komunist, e cila fillimisht nxorri jashtë ligjit fenë, çdo rit e kremtim në emër të besimit, ndaloi me ligj dhe Ditën e Verës.
Por fakti është se kjo festë pagane – ndoshta regjimi arriti të bëntë dallimin e saj me festat e kulluara fetare, derisa e bëri një sy qorr – u festua pa problem dhe gjatë asaj periudhe.
Pra, Dita e Verës vazhdoi të festohet nga komuniteti qytetar elbasanas, pothuajse me një miratim të heshtur dhe gjysmëzyrtar të tyre. Gjithashtu, flitet se për këtë mund të ketë ndikuar ndërhyrja e ndonjë elbasanasi me influencë pranë diktatorit, të cilit duhet t’i ketë shpjeguar atij se kremtimi i kësaj feste nuk ka lidhje me praktikat monoteiste, se është një festë iliro-shqiptare, që ka të bëjë me kulturën e lashtë dhe parahomerike të popullit tonë etj.
Hyjni Ceka, shkrimtar dhe njohës i mirë i kulturës dhe traditës elbasanase thotë se gjatë kohës së monizmit politika ka tentuar të vendosë diktatin në festat tradicionale por në rastin e ditës së Verës nuk ka arritur. Ndër vite u tentua të dryshohej emri i kësja feste duke e quajtur ditën e luleve. Fatmirësisht nuk ishte një festë fetare pasi lufta ndaj saj do të kishte qënë më e madhe. Kjo, pasi familjet elbasanase kanë ditur të ruajnë këtë traditë edhe pse pati ndryshim emri duke u përcaktuar si dita e luleve.
Gjatë viteve të demokracisë festimi mbeti spontan deri në një iniciativë të ish-Kryetarit të bashkisë Engjëll Dakli, i cili arriti të zyrtarizojë aktivitetet dhe ftesat. Dy vitet e fundit nuk janë bërë ftesa zyrtare. Dyert e Elbasanit janë të hapura, për miqtë, shokët dhe sidomos ata që janë larguar nga ky qytet.
Shumë elbasanas mendojnë se nën themelet e Teqesë së Madhe të Bektashinjve në Elbasan, vend i cili njihej dikur edhe me emrin Ledhja e Madhe, apo sot me emrin Rrapi i Mansit, të gjenden gjurmët e hershme të Tempullit të Perëndeshës ilire Zana dhe për rrjedhojë aty mund të fshihen gjurmë të vlefshme historike të vazhdimësisë iliro-shqiptare, të kulturës së lashtë të kësaj treve.
Mbetet të hulumtohet se kur u vendos data 14 mars për festimin e kësaj dite, pasi festa e Ditës së Verës është shumë më e vjetër se kalendari Gregorian që ne përdorim sot.
Dikur festa kishte ritet e veta dhe niste që në buzëmbrëmjen e një dite më parë kur nënat e gjyshet tona të urta dhe bujare sipas një kodi tradicional e duke mërmëritur në heshtje formula magjike e dogma, përgatisnin në enë bakri ëmbëlsirat tona tipike: ballokume dhe revani. Këto janë ëmbëlsira të thata e mund të merren lehtësisht me vete.
Të nesërmen në mëngjes të rriturit vendosnin plisa dheu të feskët nëpër parvazet e dritareve apo dyerve, djemtë e vegjël shkëmbenin me të afërmit “hisen” e ëmbëlsirave gjatë ritit të të bërit “kamë” etj.
Më pas fillonte rrugëtimi i qytetarëve grupe-grupe në vendet piktoreske të ngarkuar me bohçet e mbushura me ëmbëlsira, mish të pjekur shpendësh, arra, pala fiku, portokalla, vezë e misra të zier etj. Në lëndinat me bar dhe lule të sapoçelura mblidheshin së bashku familjet e çdo fisi të cilët pasi shtroheshin në shesh, hanin e pinin, këndonin, gëzonin, organizonin lojra popullore etj. /tesheshi.com/
