Ndërtesa e vjetër e banimit të Lilja Psheniknaya-s në Kherson nuk u përmbyt.
Ndodhet lart mbi bregun e djathtë të lumit Dnieper, në qendrën administrative të rajonit jugor të Ukrainës me të njëjtin emër, i cili u pushtua nga Rusia disa ditë pas fillimit të pushtimit në shkurt 2022.
Forcat ruse u tërhoqën nga qyteti në nëntor, por ende kontrollojnë bregun e poshtëm të majtë të lumit, i cili u përmbyt pasi diga masive Nova Kahovka u shemb të martën herët.
“Nuk ka asgjë veç telashe, gjithçka është e përmbytur, fshatrat dhe pyjet,” i tha Psheniknaya Al Jazeera-s nga Odessa, porti i Detit të Zi 200 kilometra në perëndim të Khersonit, ku ajo u zhvendos pas disa muajsh në robëri ruse.
Disa pjesë të ulëta të vendlindjes së saj janë gjithashtu nën ujë, por përpjekjet për t’u evakuuar pengohen nga bombardimet ruse nga bregu i majtë – teksa dalin minat tokësore të vendosura nga rusët që u tërhoqën muaj më parë.
“Zonat e minuara shpërthejnë spontanisht”
“Djemtë tanë po lëvizin në anije, por ata po bombardohen, minat shfaqen, të gjitha zonat e minuara shpërthejnë spontanisht,” tha Psheniknaya.
Moska dhe Kievi akuzojnë njëri-tjetrin për shkatërrimin e digës që mbante së bashku rezervuarin më të madh të ujit të Ukrainës dhe furnizonte me ujë miliona njerëz.
“Diga u hodh në erë nga brenda”, tha të martën presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky.
Ai e quajti prishjen e digës në pjesën e rajonit Kherson të kontrolluar nga Rusia “një bombë ekologjike të shkatërrimit në masë”.
Ndërsa Moska pretendoi se shkatërrimi ishte “një diversion i para-planifikuar nga pala ukrainase”.
Presidenti rus Vladimir Putin të mërkurën e quajti sulmin e supozuar një akt “barbar”.
Gjermania ka fajësuar Rusinë për hedhjen në erë të digës, ndryshe nga Shtetet e Bashkuara dhe Britania e Madhe, të cilat thonë se po hetojnë incidentin.
Ndërsa uji i kontaminuar me naftë dhe kimikate industriale vërshon komunitetet në rrjedhën e poshtme, pyetja është nëse Rusia është përgjegjëse dhe a do të përfitonte Kremlini një fatkeqësi e tillë?
“Logjika e Kremlinit është të kërkojë një armëpushim, ndër të tjera, ose për të shpëtuar njerëzit në bregun e majtë, ose për shantazh bërthamor,” i tha Al Jazeera-s analisti i Kievit, Igar Tishkevich.
Diga siguronte furnizimin me ujë për pishinat ftohëse të termocentralit bërthamor Zaporizhia, më i madhi në Evropë, 150 kilometra në verilindje.
Forcat ruse siguruan krahun e tyre jugor
Forcat ruse pushtuan stacionin më shumë se një vit më parë dhe Moska shpesh pretendon se Kievi po e bombardon atë, duke rrezikuar një episod të ri, shumë më të madh të ngjashëm me Çernobilin, që mund të helmojë me rrezatim pjesën më të madhe të Evropës Lindore.
Mes përpjekjeve të dobëta të luftës të Moskës, Putinit i duhet dëshpërimisht kohë për të mobilizuar dhe trajnuar më shumë njerëz dhe për të prodhuar më shumë armë.
“Për Putinin, ngrirja e çdo forme apo madhësie është jashtëzakonisht e rëndësishme”, tha Tiškevich.
Fatkeqësia e digës ndodhi në jug, një zonë ku trupat ukrainase pritet të drejtojnë kundërsulme, tha një analist ushtarak.
Rruga mbi digë – e dëmtuar nga granatimet, por ende e kalueshme – shërbeu si e vetmja mënyrë për të transportuar trupat dhe armët ukrainase përmes Dnieper-it, një nga lumenjtë më të mëdhenj dhe më të gjerë të Evropës.
“Nga pikëpamja e planifikimit të operacioneve ushtarake, gjithçka dukej logjike,” tha për Al Jazeera-n Nikolay Mitrokhin nga Universiteti Gjerman i Bremenit.
Ukraina kishte synuar të rimarrë kontrollin e digës për të filluar lëvizjen e automjeteve të blinduara dhe armatimit të rëndë në bregun e majtë, por tani ujërat e përmbytjeve do të mbulojnë tokën për javët e ardhshme.
“Pa automjete të blinduara, forcat ukrainase do të humbasin asetin e tyre kryesor – lëvizshmërinë e depërtimit të thellë,” tha Mitrokhin.
Duke hedhur në erë digën, forcat ruse kanë siguruar krahun e tyre jugor dhe tani mund të përqendrohen në zmbrapsjen e ofensivës ukrainase në rajonin e Zaporozhye-s, shtoi ai.
Frymëzimi për digën në “Kënga e detit”
Shtatë dekada më parë, shfaqja e digës Nova Kahovka dhe deti me ujë të ëmbël pas saj u përshëndet si “projekti i madh ndërtimor i komunizmit”.
Ai frymëzoi “Kënga e detit”, projekti i fundit i kineastit pionier ukrainas Aleksandr Dovzhenko, veprat e të cilit studiohen në shkollat e filmit në mbarë botën.
Diga e ngriti ujin e Dnieper-it me 16 metra dhe e lejoi atë të devijohej në gadishullin e thatë të Krimesë, duke inkurajuar rritjen e qendrave urbane dhe bujqësinë e ujitur.
Tre kanale të tjera nga rezervuari i kthyen stepat e Ukrainës jugore në hambarin e BRSS-së së atëhershme dhe ishin mjaft të thella për një flotë të tërë anijesh mallrash.
Për të lehtësuar pengesat administrative dhe logjistike të projektit masiv, Moska komuniste vendosi ta bënte Krimenë pjesë të Ukrainës Sovjetike në një hap që dukej thjesht burokratik në atë kohë.
Por në vitin 2014, Putin e dënoi atë vendim, kur shpalli aneksimin e gadishullit të Detit të Zi.
Si përgjigje, Ukraina preu Kanalin e Krimesë, duke shkatërruar bujqësinë dhe duke ndërlikuar jetën për më shumë se dy milionë banorë të përhershëm dhe shumë më tepër turistë rusë që dynden në plazhet dhe malet e Krimesë.
Më 25 shkurt 2022, ditën e dytë të pushtimit rus të Ukrainës, Moska mori kontrollin e digës dhe rindërtoi menjëherë kanalin.
“Incidenti, më i rëndësishëm i dëmtimit të infrastrukturës civile”
Prishja e digës do të përgjakë kanalin – megjithëse “udhëheqësi” i Krimesë, Sergei Aksyonov, i emëruar nga Moska, pretendon se “ka mjaftueshëm ujë të pijshëm” të ruajtur në disa rezervuarë.
Pasojat afatgjata për bujqësinë dhe ekonominë e Ukrainës do të jenë shkatërruese.
Shkatërrimi i digës do të çojë në një “krizë kolosale të ujit në jug”, tha për Al Jazeera-n analisti nga Kievi, Alexei Kush.
Toka bujqësore në rajonet Zaporozhye dhe Kherson do të kthehet përsëri në shkretëtirë dhe i gjithë prodhimi bujqësor i Ukrainës do të bjerë me pothuajse 15 për qind, parashikoi ai.
Deri në një milion njerëz do të mbeten pa ujë të pijshëm, tha ai.
Ekspertët perëndimorë janë dakord me këtë parashikim.
Shefi i ndihmave humanitare të Kombeve të Bashkuara, Martin Griffiths tha se shembja e digës ishte ndoshta “incidenti më i rëndësishëm i dëmtimit të infrastrukturës civile” që nga fillimi i luftës në shkurt 2022. /tesheshi.com/
