Ndërsa hyn në një dyqan kukullash druri në Pragë, mund të shohësh në pjesën e pasme skulptorët që janë mjaft të zënë me “krijimin”e jetës nga druri. Pasi të mësohen sytë me dritën e zbehtë, mund të argëtohesh ndërsa pronari i dyqanit tërheq spangot për të treguar sesa reale mund të duken këto kukulla. Por jo shumëkush e njeh historinë për të hamendësuar nëse këta skulptorë e dinë se çfarë po mbajnë në duart e tyre. Kjo, për shkak se falë këtyre kukullave modeste ndodhi që kombi çek – dhe gjuha e tij – të shpëtohej “pa rënë në sy”.
Në shekullin e 17-të, kur mbretëria e Bohemisë ishte nën sundimin e Habsburgëve, gjuha çeke pothuajse u zhduk. Kur protestantët bohemianë e humbën betejën kundër forcave katolike në Bilá Hora (Mali i Bardhë), ndodhur në republikën Çeke të ditëve të sotme, kjo hapi rrugën për sundimin austriak që kishte përshkallëzuar që në atë kohë ndasi të thella politike dhe fetare në rajon. Humbja do të sillte ndarje edhe më të mëdha në Europë, ndërsa nxiti luftën 30-vjeçare ku protestantët çekë u dominuan nga katolikët. Por diçka shumë më e madhe ishte në lojë: identiteti i popullit dhe gjuha.
Kur oborri protestant u largua nga Praga në fillim të viteve 1600, qyteti ra në rrënim për pothuajse dy shekuj. Sundimtari i ri, Ferdinand II, nuk i toleronte jo-katolikët, duke i parë protestantët si një kërcënim ndaj besimit të tij. Vendasit çekë, pjesa më e madhe fshatarë dhe klasë punëtore, u detyruan të flasin gjuhën gjermane të pushtuesve të tyre. Shpejt pas kësaj, pasuan edhe intelektualët të cilët fillimisht i kishin rezistuar gjermanishtes. Madje, edhe aktorët çekë nisën të performojnë në gjermanisht si gjuhë zyrtare. Çekishtja u shndërrua në një dialekt të zbehtë dhe do të kishte rrëshqitur shpejt në harresë nëse nuk do të kishte qenë për disa copa druri që nuk ta mbushnin mendjen.
Krijimi i kukullave prej druri ka qenë prej kohësh një formë proteste për popullin çek. Drugdhendësit e shekullit të 17-të të cilët ishin më të prirur të bënin skulptura baroke të ulësve për kishat sesa faksimilje njerëzore, nisën të krijojnë kukulla për aktorët e Bohemisë menjëherë pasi Ferdinandi II erdhi në pushtet, pasi kukullat ishin të vetmet entitete të mbetura që kishin të drejtën të flisnin çekisht në vende publike. Ndërsa pjesa tjetër e vendit iu nënshtrua gjuhën së detyrueshme gjermane, aktorët lëvizës dhe mjeshtërit e kukullave flisnin përmes tyre në gjuhën amtare sllave.
Mund të dukej e pamundur që disa qindra kukulla dhe mjeshtër dru-punues të garantonin shpëtimin e një gjuhe, sidomos përmes një boshllëku ligjor, por trashëgimia e mbetur e popullit nga e kaluara e tij u lidh vërtet pas spangos së këtyre kukullave.
Nuk është e vështirë të kuptosh përse këto marioneta kanë gjetur shtëpinë e tyre në zemrat e çekëve dhe përse magjia e kukullave vazhdon të jetojë në qytet.
Një shëtitje në rrugët e Pragës dhe nuk do të kalojë shumë derisa të shohësh një dyqan kukullash druri, dhe të paktën, një Pazar suveniresh me kukulla të stivosura nga tavani deri në kornizat e dritareve. Pjesa më e madhe e kukullave bëhen ende prej druri dhe varen me spango ashtu si paraardhëset e tyre. Ato varen në vitrinat e dyqaneve, duke përngjasuar sikur lynin kalimtarët t’i marrin me vete në shtëpi dhe t’i sjellin në jetë.
Ende të gdhendura në formën tradicionale të mbretërve, mbretëreshave, shtrigave, fshatarëve dhe kafshëve, duket se ato nuk kanë ndryshuar shumë, përveç faktit që tani ato janë më së shumti për fëmijët dhe për të dekoruar shtëpitë sesa shenjë proteste.
Nëpër rrugë, mjeshtrat e kukullave bëjnë magji. Ata vënë në skenë histori të ndryshme. Me lëvizjet e kukullave, asnjë kalimtar nuk mbetet pa ndaluar. Muzika mesjetare plot ritëm shoqëron vallëzimin një fshatari të ri dhe një princeshe, një histori dashurie çeke me një komplot brenda e plot kthesa, ndërsa fshatari fiton zemrën e princeshës.
Jo larg nga lagjia hebreje, në zemër të Staré Mĕsto, ndesh Teatrin Kombëtar të Marionetave, një vend që tërheq njësoj vendasit dhe turistët për shfaqjet live me kukulla. Ndërsa dëgjon historinë e Don Zhuanit me theksin e fortë çek, nuk mund të mos mendosh sesi do të tingëllonte gjithçka nëse artizanët dhe artistët nuk do t’ia kishin kthyer çekishten popullit të saj. Dhe jo të gjithë njerëzit që ecin rrugëve e flasin çekisht e dinë se po flasin një gjuhë që pothuajse vdiq pak shekuj më parë, por që u mbrojt nga aktorët e qytetit dhe kukullat e tyre.
Përgatiti: Juli Prifti -/tesheshi.com/
