Michiko Kodama ishte vetëm shtatë vjeçe në atë kohë. Megjithatë, kujtimi i saj i mëngjesit të 6 gushtit 1945 në Hiroshima, Japoni, është i qartë.
“Ishte një ditë me diell,” thotë ajo. “Në orën 8:15 isha në shkollë, ulur në tavolinën time në klasë, kur pati një blic të madh dhe tavani u shemb. Një copë xhami më mbërtheu në shpatull dhe njerëzit mbetën të bllokuar në rrënoja rreth meje, por disi të gjithë ishin ende gjallë.”
Gjëja tjetër që ajo kujton është se ishte në klinikën e shkollës ku një nga mësueset hoqi xhamin. “Ata grisën perdet për të pastruar plagët tona sa më mirë që mundeshin. Pastaj erdhi babai im. Më vuri në shpinë dhe shkuam në shtëpi së bashku.”
Michiko është një hibakusha ose “person i goditur me bombë” – një i mbijetuar i bombave bërthamore të hedhura nga Shtetet e Bashkuara në qytetet japoneze të Hiroshima dhe Nagasaki. Popullsia e hibakusha-ve, përfshirë pasardhësit e atyre që përjetuan bombardimet, sot numëron afro 540,000.
Gati nëntë dekada pas atyre ngjarjeve të tmerrshme, Nihon Hidankyo, një organizatë që përfaqëson hibakusha, mori Çmimin Nobel për Paqen më 11 tetor 2024 “për përpjekjet e saj për të arritur një botë pa armë bërthamore dhe për demonstrimin përmes dëshmisë se armët bërthamore nuk duhet të ripërdoren kurrë”, sipas shpjegimit të Fondacionit Nobel.
Nihon Hidankyo u themelua në vitin 1956 për të rritur ndërgjegjësimin publik në mbarë botën duke treguar, nëpërmjet përvojave të hibakusha-ve, efektet e dukshme afatgjata të armëve bërthamore. Këto përfshijnë leuçeminë, kancerin dhe traumat psikologjike që, sipas Nihon Hidankyo, preku brezin e dytë dhe madje të tretë.
Fondacioni i Kërkimit të Efekteve të Rrezatimit (një institut kërkimor i financuar bashkërisht nga qeveritë japoneze dhe amerikane) vazhdon të mbledhë të dhëna edhe sot e kësaj dite, por ende nuk ka njohur një efekt të pazakontë shëndetësor mbi pasardhësit ose nipërit e të mbijetuarve të bombës atomike. Mbetet një temë shumë komplekse shkencore, me studime të shumta akademike që vijnë në përfundime të ndryshme.
Michiko i qëndron versionit të ngjarjeve të Nihon Hidankyo dhe asnjë histori nuk e ilustron këtë më qartë se ajo e saj. E gëzuar, miqësore dhe optimiste, Michiko është e veshur bukur dhe e imët, me një prerje flokësh elegante të shkurtër – një anëtare energjike e Nihon Hidankyo edhe në të tetëdhjetat. Fjalimi i saj shoqërohet shpesh me të qeshura, pasi gjen momente humori edhe kur flet për momentet e saj më të errëta.
“Nuk mund t’i harroj skenat që kam parë”
Michiko lindi pranë Hiroshimës në vitin 1938, fëmija i madh i një familjeje të pasur në biznesin e botimeve. Ndërsa Lufta e Dytë Botërore u zvarrit dhe forcat amerikane përparuan në të gjithë Paqësorin drejt Japonisë, ajo dhe familja e saj jetonin në periferinë e Hiroshimës, Takasu.
Ndërsa qytetet anembanë Japonisë po bombardoheshin, Hiroshima dhe Nagasaki mbetën të paprekura deri më 6 gusht – vetëm sepse SHBA planifikoi të maste dëmin e saktë të armëve bërthamore në ato qytete, një fakt i zbuluar hapur nga drejtori i Projektit Manhattan, Leslie Groves, në në librin e tij të vitit 1962, “Noë You Can Tell: The Story of the Manhattan Project”.
Babai i saj e çoi në shtëpi vetëm disa orë pas bombardimit. Gjërat që pa i mbetën në kujtesë gjatë gjithë jetës.
“Edhe pas 79 vitesh, nuk mund t’i harroj skenat që kam parë: një nënë e djegur duke mbajtur mbetjet e djegura të foshnjës së saj; njerëz pa sy që zvarriten përreth pa qëllim; të tjerë që lëkunden dhe mbajnë zorrët në duar.”
Më vonë, Michiko mësoi se lagjja e saj e Takasu – e vendosur rreth 3.5 kilometra nga hipoqendra (drejtpërsëdrejti nën bombë) – kishte përjetuar rënien më të madhe të “shiut të zi” të kontaminuar nga bërthama: një përzierje toksike e hirit, ujit dhe mbetjeve radioaktive.
Nihon Hidankyo më vonë pohoi se “shiu i zi” shkaktoi sëmundje të tilla si anemia dhe leucemia. Organizata shënoi një fitore në vitin 2021 kur Gjykata e Lartë e Hiroshimës vendosi që njerëzit e ekspozuar ndaj “shiut të zi” jashtë kufijve të zonës së goditur drejtpërdrejt nga bomba duhet gjithashtu të klasifikohen zyrtarisht si hibakusha, sepse ata përjetuan probleme të ngjashme shëndetësore.
Michiko shpjegon se si njësia e ngushtë familjare, e cila mbetet një tipar i përbashkët i shoqërisë japoneze, ishte mjeti i vetëm i mbijetesës për shumë pas bombardimeve bërthamore. Shtëpia e tyre familjare u shkatërrua vetëm pjesërisht dhe u bë një strehë për dhjetëra të plagosur, si dhe për të pastrehët.
“Shumë nga të afërmit tanë filluan të vinin, duke ikur nga zonat më të prekura”, kujton ajo. “Shumë prej tyre u plagosën rëndë, me lëkurë të hequr dhe me mish të dukshëm.”
Pa energji elektrike, gaz apo ujë, dhe pa akses në furnizime mjekësore, familja luftoi për t’ia dalë mbanë. “Megjithatë, ne kishim një pus në oborrin tonë dhe mund ta përdornim atë ujë të freskët burimi për të pastruar plagët dhe për të shuar etjen e të plagosurve”, thotë Michiko.
Për fat të mirë, asnjë nga familja e saj e ngushtë – prindërit, vëllai i vogël Hidenori dhe motra më e vogël Yukiko – nuk u vranë ose u plagosën rëndë në sulm, por në ditët dhe javët në vijim ajo pa të afërmit e saj të plagosur tmerrësisht të vdisnin një nga një, duke përfshirë një të preferuar, kushëririn 14 vjeç, i cili vdiq në krahët e Michikos nga djegiet e rënda.
Jeta, megjithatë, vazhdoi. Brenda disa ditësh, njëfarë normaliteti filloi të kthehej në Hiroshima. Disa linja hekurudhore mbeten të paprekura, duke lejuar trenat të kalojnë nëpër mbetjet e nxira të qytetit. Shitësit nisën të rindërtojnë dyqanet e tyre me ambiente të shkatërruara.
Ndërkohë, Nagasaki u bombardua më 9 gusht. Është e pamundur të dihet numri i vërtetë i viktimave si pasojë e drejtpërdrejtë e sulmeve bërthamore, sepse nuk ka pasur regjistrim të popullsisë në Japoninë e kohës së luftës. Ushtria amerikane vlerëson se 70,000 u vranë në Hiroshima (nga një popullsi prej rreth 255,000) dhe 40,000 në Nagasaki (nga rreth 195,000); megjithatë, Buletini i Shkencëtarëve Atomik, një grup jofitimprurës amerikan i themeluar nga Albert Einstein që mbron kundër armëve bërthamore, vlerëson se shifrat ishin më afër 140,000 në Hiroshima dhe 70,000 në Nagasaki. Popullsia e përgjithshme e Japonisë në vitin 1945 ishte rreth 71 milion njerëz.
“Ne skuqëm karkaleca për të mbijetuar”
Më 15 gusht, perandori Hirohito njoftoi dorëzimin e pakushtëzuar të Japonisë në një transmetim radio, duke i dhënë fund 15 viteve të luftës, fillimisht me Kinën dhe më pas me aleatët perëndimorë.
“U desh shumë kohë që jeta të fillonte të ishte sërish e qëndrueshme”, thotë Michiko. “Pasi ishim relativisht të pasur, tani ishte e vështirë për prindërit e mi që të siguronin edhe ushqim të mjaftueshëm për të ngrënë. Vëllai im i vogël Hidenori dhe unë dilnim për të kapur karkaleca për t’i skuqur në një tigan. Kjo mund të tingëllojë mizore, por është një burim proteinash”, kujton ai.
Nëna e Michikos ishte shtatzënë në kohën e bombardimit atomik. Vëllai i saj më i vogël lindi disa muaj më vonë, por vdiq shpejt pas kësaj – pothuajse me siguri nga helmimi nga rrezatimi, pretendon Michiko.
Gati 120,000 hibakusha vdiqën nga djegiet dhe dëmtimet nga rrezatimi pas sulmit, sipas organizatës Nihon Hidankyo. E ashtuquajtura “sëmundje nga rrezatimi” përfshinte simptoma të tilla si gjakderdhje e brendshme, të vjella, inflamacion të gojës dhe fytit, diarre dhe temperaturë të lartë.
Qeveria japoneze, e përqendruar në përpjekjet e rindërtimit, kishte pak kohë ose para për viktimat e bombardimeve atomike, dhe me shumicën e spitaleve në Hiroshima dhe Nagasaki të shkatërruar dhe shumë mjekë dhe infermierë të vdekur ose të plagosur, për hibakusha-t kishte pak ndihmë mjekësore. Kjo detyrë i takoi Kryqit të Kuq, i cili hapi Spitalin e Bombës Atomike në Hiroshima në vitin 1956 për të ofruar shërbime mjekësore për ata që vuanin nga efektet e ekspozimit ndaj rrezatimit. Vetëm në vitet 1980 qeveria japoneze filloi të zgjeronte kujdesin shëndetësor specifik për hibakusha-t.
Nga viti 1945 deri në 1952, Japonia e pushtuar nga SHBA dhe autoritetet amerikane ishin kurioze për sëmundjet fizike të hibakusha-ve.
“Më kujtohet se Komisioni i SHBA-së për Viktimat e Bombave Atomike (ABÇ) ndonjëherë dërgonte një xhip në shtëpinë tonë për të marrë babanë tim,” thotë Michiko. Ai nuk u lëndua rëndë në sulm, por vuante nga dobësia dhe lodhja në rritje.
“Ai duhej të shkonte në ABÇ – ky ishte urdhri,” shpjegon ajo. “Kanë bërë shumë ekzaminime dhe pastaj i jepnin bukë dhe qumësht për t’i çuar në shtëpi fëmijëve të tij dhe për këtë ai bashkëpunoi”.
Michiko thotë se nuk i beson ABÇ. Ky mosbesim u përhap në mesin e hibakusha-ve, një që është ende e fortë sot. Ajo beson se të dhënat që ata mblodhën ishin për analiza në SHBA, jo për të mirën e popullit japonez.
“Shpërthimi i bombave të uraniumit dhe plutoniumit ishte një eksperiment më vete,” thotë ajo. “ABÇ më pas erdhi në Japoni për të matur shkencërisht efektet e tyre tek njerëzit.”
“Ne nuk mund të lejojmë që gjaku juaj të përzihet me familjen tonë”
Këto efekte ndonjëherë u deshën vite apo edhe dekada për t’u shfaqur dhe ishin një shkak diskriminimi dhe një burim poshtërimi për hibakusha-t, madje edhe nga japonezët e tjerë.
Kishte frikë se hibakusha-t kishin sëmundje të padukshme dhe ngjitëse, duke e bërë të vështirë për ta të gjenin punë në pjesë të tjera të Japonisë apo edhe të martoheshin.
Pas sulmit bërthamor, Michiko dhe familja e saj punuan për të rindërtuar jetën e tyre. Babai i saj bëri një përpjekje të pasuksesshme për të rifilluar biznesin e botimeve familjare, duke u bërë përfundimisht redaktor i një reviste për fëmijë. Nëna e saj, edukimi aristokratik i të cilës samurai i kishte dhënë asaj aftësitë për të bërë kimono dhe për të kryer vallëzime tradicionale japoneze, dinte pak për punët e shtëpisë dhe duhej të përshtatej. Ajo i tregtoi kimonot e mbetura me perime për të ushqyer familjen e saj dhe kur kimonot mbaruan, ajo filloi t’i bënte dhe t’i shiste ato.
Për shkak të presioneve financiare, Michiko nuk ishte në gjendje të ndiqte universitetin dhe u detyrua të kërkonte punë. Ajo mori një punë administrative dhe shpejt krijoi një marrëdhënie me një koleg të ri që humbi të atin në luftë. Familja e tij jetonte jashtë Hiroshimës, larg zonave të prekura nga rrezatimi.
Një ditë, i riu i kërkoi Michikos të kthehej në shtëpi për të takuar nënën e tij. Kjo do të thoshte vetëm një gjë.
“Kur mbërritëm, gjetëm shumë të afërm të tij atje. Një xhaxha i tij më i madh tha: ‘Kam dëgjuar nga nipi im se ai dëshiron të martohet me ty. Kjo është arsyeja pse ne shikuam familjen tuaj – nuk ka problem me rrënjët tuaja, por dëgjuam se jeni një hibakusha. Kjo është arsyeja pse ne nuk mund të lejojmë që gjaku juaj të përzihet me familjen tonë.”
Ishte një goditje e rëndë, por Michiko thotë se mund ta kuptojë. “Ndihesha i trishtuar në atë kohë – në fund të fundit, nuk bëra asgjë për ta merituar këtë. Nuk ishte faji im që u hodh bomba bërthamore. Edhe unë lexova lajmet për foshnjat e lindura të vdekura, abortet dhe fëmijët me aftësi të kufizuara, të gjitha për shkak të bombës atomike – dhe të afërmit e të dashurit tim nuk donin që diçka e tillë të ndodhte në familjen e tyre.”
Një fije helmuese në jetën e tyre
Pavarësisht nga sikleti, Michiko përfundimisht u martua me Makoton, të cilin e takoi përmes një miku të përbashkët. Ai ishte nga një pjesë tjetër e prefekturës së Hiroshimës që nuk u prek nga sulmi bërthamor. Familja e tij ishte kundër martesës, sepse ajo ishte një hibakusha, por ai këmbënguli që të martoheshin. Pas dasmës, puna e tij i çoi në periferinë juglindore të Tokios, Chiba, ku u vendosën dhe jetuan një jetë tipike të klasës së mesme.
“Çdo natë flisnim nëse duhet të kemi fëmijë, duke pasur parasysh rreziqet”, thotë Michiko.
Në fund të fundit, çifti vendosi që lindja e një fëmije “do të përfaqësonte një jetë të re për të gjithë të dashurit që u vranë”. Ata sollën në jetë dy vajza, Mami dhe Akiko. “Të dyja ishin të shëndetshme dhe asnjëra nuk vuajti nga ndonjë sëmundje e rëndë duke u rritur”.
Japonia e rindërtoi veten me një ritëm tepër të shpejtë, duke u bërë një fuqi industriale globale brenda dy dekadave. Por në sytë e Michikos, efektet afatgjata të bombave vazhduan të thurin një fije helmuese në jetën e familjes së saj.
“Vajza ime Akiko u martua me një djalë të quajtur Makoto,” thotë Michiko. “Ai punonte në një kompani të huaj, kështu që ata shkuan të jetonin në vende të ndryshme. Gjatë një vizite në Japoni, Akiko iu nënshtrua një ekzaminimi mjekësor. Asaj iu tha se mund të kishte kancer, gjë që pas disa analizave rezultoi e vërtetë”.
Familja duroi një pritje të dhimbshme për lajme pasi Akiko iu nënshtrua një operacioni 13 orësh. Pasi u kthye nga spitali, dukej se do të mbijetonte. Megjithatë, më 7 shkurt 2011, Akiko vdiq papritur në moshën 35-vjeçare.
“Ende ndihem sikur është me mua, por gjysma më është hequr”, thotë Michiko.
Michiko beson se vdekja e Akiko-s u shkaktua nga mutacionet gjenetike të shkaktuara nga bomba atomike, si dhe nga kanceri që mori jetën e nënës së saj dhe vëllezërve më të vegjël Hidenori dhe Yasunori (i cili lindi në 1947), të dy në të 60-at. Nga vëllezërit e motrat e Michikos, vetëm motra e saj më e vogël Yukiko është ende gjallë.
Hibakusha e vogël kërkon një hetim të plotë zyrtar për këtë çështje, së bashku me dëmshpërblimin për atë që ata pretendojnë se kanë vuajtur bashkë me prindërit, gjyshërit. Kjo paraqet një sfidë, duke pasur parasysh përfundimet e Fondacionit të Kërkimit të Efekteve të Rrezatimit, i cili mori përsipër nga ABÇ në 1975.
Dy padi nga hibakusha-t e gjeneratës së dytë u hodhën poshtë në Hiroshima dhe Nagasaki në 2023, me të dyja gjykatat që refuzuan të pranonin efektet gjenetike të bombardimeve bërthamore në gjeneratat pasuese.
Michiko thotë se bota nuk ka mësuar shumë nga ngjarjet katastrofike të vitit 1945 dhe pasojat e tyre. Raketat e sotme termonukleare janë shumë herë më të fuqishme se ato të hedhura në Hiroshima dhe Nagasaki dhe një numër në rritje vendesh aspirojnë t’i bashkohen “klubit bërthamor”.
Ndaj, ajo vazhdon të punojë me Nihon Hidankya në përpjekjen e saj për të tërhequr vëmendjen ndaj efekteve unike shkatërruese të armëve atomike.
“Që në moshë të re mësova për dinjitetin e jetës dhe frikën nga vdekshmëria”, thotë ajo. “Përvojat më bënë një person më të fortë. Unë përdor të gjithë fuqinë që kam për të përcjellë të vërtetën për armët bërthamore tek brezat e rinj. Ky është një mesazh urgjent, sepse edhe unë mund të vdes nesër.”
Përvojat e saj qëndrojnë si një paralajmërim për njerëzimin, thotë ajo. Bota duhet të heqë qafe armët atomike, dhe në fakt vetë luftën. /tesheshi.com/
