Taha Ozhan, Middle East Eye
Regjimi i Bashar al-Asadit në Siri është shembur – një zhvillim që ishte njëkohësisht i pashmangshëm dhe plot mësime për rajonin. Pas 11 vitesh rezistence të armatosur nga opozita siriane kundër regjimit, qeveria u rrëzua brenda vetëm 11 ditësh.
Megjithatë, ky shembje historike nuk përfaqëson thjesht një ngjarje të izoluar. Ajo simbolizon shpërbërjen e një rrjeti më të gjerë aktorësh që kishin mbështetur interesat e tyre mbi këtë regjim dhe tani përballën me pasojat e kolapsit të tij. Sigurisht, aktorë të ndryshëm do të përpiqen ta zhvlerësojnë këtë fitore të mundimshme, të nxisin përçarje dhe të minojnë rendin e ri politik në Damask.
Dhjetë vite më parë, me shpërthimin e kryengritjeve arabe, regjimi i Asadit shihej si një aleat i pavlerë – një aset politik toksik, i mbivlerësuar dhe i rrezikshëm. Ata që investuan në këtë regjim, kërkuan përfitime afatshkurtra përmes fitoresh të përkohshme mbi civilët e pambrojtur dhe opozitën e dobët e të fragmentuar.
Llogaritje thellësisht të gabura
Deri në vitin 2015, opozita siriane, megjithë pengesat e shumta, filloi të rigrupohej. Në veri të Sirisë, stabiliteti i brishtë u shfaq nga rrënojat e kaosit, duke hapur rrugën për një rend të ri, ndonëse ende tentativ.
Procesi i Astanës në vitin 2017, megjithë shkeljet e përsëritura nga Rusia dhe Irani, vendosi një armëpushim të pasigurt që i dha opozitës kohë dhe hapësirë kritike për t’u riorganizuar. Me mbështetje administrative dhe transferimin e njohurive nga Turqia, opozita arriti të ndërtonte struktura rudimentare qeverisëse.
Ndërkohë, Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe Irani bënë gabime të thella duke dështuar ta shndërronin Astanën dhe marrëveshjet e tjera nga një mekanizëm de-përshkallëzimi në një platformë për një zgjidhje politike. Kjo neglizhencë jo vetëm që shteroi burimet e mbetura të Bashar al-Asadit, por gjithashtu i dha opozitës mundësinë të përmirësonte strategjitë e saj dhe të rritej në fuqi.
Forcat që mbështetën Asadin – secila duke ndjekur interesa të ndryshme – ndihmuan pa dashje rënien e tij. Pushtimi i Rusisë në Ukrainë, masakrat e Izraelit në Gaza dhe bombardimet e përshkallëzuara në Liban, ndërhyrja e SHBA-së në Sirinë verilindore në bashkëpunim me PKK-në, paqëndrueshmëria politike e brendshme dhe gabimet e Iranit pas vrasjes së Qassem Soleimanit, e prishën ekuilibrin e makinerisë së represionit të Asadit.
Deri në vitin 2024, opozita siriane përfitoi nga këto ndryshime gjeopolitike, duke ndërmarrë përparimin e saj të parë të rëndësishëm drejt Damaskut pas shumë vitesh. Të lodhur nga dekada të tëra autokracie, sirianët u bashkuan pas opozitës, duke ekspozuar zbrazëtinë dhe mungesën e rëndësisë të regjimit.
Rënia e qeverisë së Asadit jo vetëm që shpërbëu aktorët që kishin investuar në mbijetesën e tij, por gjithashtu goditi themelin e sundimit të pakicave në Siri dhe në rajon.
Roli i PKK
Megjithatë, jo të gjitha fuqitë e jashtme duket se e kanë përvetësuar këtë realitet. Shtetet e Bashkuara, për shembull, kanë kërkuar të përsërisin elementë të modelit të sundimit të pakicave të Asadit në Sirinë verilindore, në partneritet me Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) – një grup i caktuar nga vetë Uashingtoni si një organizatë terroriste.
Nën maskën e kundërshtimit të kërcënimit nga grupi tashmë të zhdukur i Shtetit Islamik (ISIS), SHBA-ja ka mbështetur një strukturë të paqëndrueshme qeverisëse në një rajon të banuar nga më pak se 20 përqind e popullsisë tashmë të vogël kurde të Sirisë. Ky projekt, që përfshin gati një të tretën e territorit të Sirisë dhe burimeve të saj energjetike, është po aq i paqëndrueshëm sa vetë shteti i Asadit. Nëse kjo qasje do të ndryshojë nën administratën Trump mbetet e pasigurt, por perspektivat për legjitimitet janë të zbehta, duke pasur parasysh përjashtimin e miliona arabëve, kurdëve dhe turqve nga korniza e saj.
Një tërheqje e SHBA-së nga Siria nën administratën Trump mund të çojë në një zgjidhje më pak të dhunshme, megjithatë kjo varet nga variabla të paparashikueshme, veçanërisht nga sjellja e PKK-së. Përndryshe, mbështetja e vazhdueshme e SHBA-së për një zonë autonome të PKK-së do të zgjaste çdo konflikt.
Megjithatë, ky konflikt nuk do t’i ngjante dekadës së mëparshme. Mbajtja e një administrate jopopullore me anë të forcës do të nxiste rezistencë të ashpër nga popullsia vendase. Ekzistenca e të ashtuquajturave Forcat Demokratike Siriane (SDF) i ndërlikon më tej gjërat. “Siria” në shkurtesën SDF ka pushuar së ekzistuari efektivisht dhe karakteri i saj “demokratik” ka qenë gjithmonë një imputim. Me tërheqjen sistematike të fraksioneve arabe, qëndrueshmëria e grupit si “forcë” tani është minuar tërësisht.
Izraeli përjetëson paqëndrueshmëri
Izraeli, ndërkohë, e ka parë mundësinë e një Sirie demokratike me frikë në rritje. Për Tel Avivin, shfaqja e një vale demokratike brenda ose rreth Palestinës kërcënon të ekspozojë natyrën e aparteidit dhe shtetit etnokratik të Izraelit.
Në një rajon të përcaktuar nga normat demokratike, dominimi ushtarak i Izraelit dhe mbështetja e tij e pashembullt perëndimore rrezikojnë të bëhen të paqëndrueshme. Kjo frikë – jo ndonjë kërcënim i besueshëm nga kapaciteti ushtarak jofunksional i Asadit – ka nxitur fushatat e fundit ushtarake të Izraelit në Siri.
Duke përjetësuar paqëndrueshmërinë, Tel Avivi kërkon të vonojë shfaqjen e një shteti sirian të qëndrueshëm dhe demokratik, duke llogaritur se kaosi përputhet me interesat e tij strategjikë, njësoj si në të kaluarën.
Rusia, e konsumuar nga konfrontimi i saj me Perëndimin në Ukrainë, e ka larguar vëmendjen nga Siria, duke lënë pas rrënojat e viteve të investimeve të gabuara. Për t’u rimëkëmbur, Moska duhet të hartojë një strategji koherente për Lindjen e Mesme, e cila përfshin një qasje pragmatike ndaj Sirisë në përputhje me Turqinë. Pa një rikalibrim të tillë, vizioni i përqendruar në bazën detare që ka udhëhequr politikën e Rusisë për Sirinë do të sjellë pak më shumë se kthime në rënie.
Irani përballet me një llogari edhe më të thellë. Duke e lidhur praninë e tij në Siri me mbijetesën e Asadit, Teherani ka shkaktuar kosto të mëdha strategjike. Bashkëfajësia e tij në aparatin represiv të Asadit qëndron si një llogaritje e gabuar historike. Sikur Teherani të kishte përqafuar valën e ndryshimit që përfshiu rajonin në vitin 2011, në vend që të rreshtohej me forcat reaksionare, Lindja e Mesme – dhe roli i Iranit brenda saj – mund të kishte evoluar në mënyrë dramatike. Kjo strategji afatshkurtër ka evoluar në një detyrim afatgjatë, duke shteruar kapitalin ekonomik dhe diplomatik të Iranit.
Angazhimi proaktiv i Turqisë
Për Turqinë, rivendosja e stabilitetit dhe adresimi i kërcënimeve të sigurisë mbeten parësore pas një dekade kostosh të mëdha. Asnjë marrëdhënie rajonale nuk rivalizon thellësinë e lidhjeve turko-siriane, të cilat kanë formësuar përgjigjen e Ankarasë ndaj konfliktit.
Gjatë dekadës së fundit, Turqia ofroi arsimim, kujdes shëndetësor, ndihmë humanitare, banka, tregti dhe shërbime të tjera për një numër sirianësh, duke rivalizuar ata nën kontrollin e Asadit.
Ankaraja beson se çmontimi i zonës autonome të PKK-së është po aq kritik. Kushtet gjeografike, demografike dhe të sigurisë të nevojshme për të mbajtur një zonë të tillë thjesht nuk ekzistojnë.
Angazhimi proaktiv i Turqisë është i domosdoshëm në hartimin e një rruge drejt një rendi të qëndrueshëm dhe paqësor në Siri. Për më shumë se një dekadë, perceptimi në Ankara ka qenë se aktorët rajonalë kishin kërkuar të kundërbalanconin ndikimin e saj, duke imponuar kosto që kanë testuar qëndrueshmërinë e saj.
Megjithatë, kapaciteti i Turqisë për të mobilizuar me shpejtësi ekspertizën dhe burimet spikat si rruga më pragmatike për rivendosjen e stabilitetit. Kjo qasje jo vetëm që përputhet me imperativat gjeopolitike të Turqisë, por gjithashtu i shërben qëllimit më të gjerë të nxitjes së paqes rajonale. /Tesheshi.com/
Taha Ozhan është një akademik dhe shkrimtar me banim në Turqi. Ai ka një doktoraturë në shkencat politike dhe marrëdhënie ndërkombëtare dhe aktualisht është drejtor kërkimi në Institutin e Ankarasë. Ai ka qenë pedagog i jashtëm në Universitetin e Oksfordit (2019-2020). Po ashtu, ka shërbyer si kryetar i komitetit të punëve të jashtme të parlamentit turk (2015-2018) dhe ka qenë këshilltar i lartë i kryeministrit turk (2014-2016). Ai shkruan mbi politikën globale dhe rajonale, teorinë politike dhe marrëdhëniet ndërkombëtare, si dhe lëvizjet politike në Lindjen e Mesme. Libri i tij i fundit është “Turqia dhe Kriza e Rendit Sykes-Picot (2015)”.
