Të enjten, Kuvendi i Kosovës ratifikoi marrëveshjen për dhënien me qira të një burgu në Gjilani pwr llogari tw Danimarkws, në të cilin pritet të vuajnë dënimin rreth 300 të burgosur danezë.
Paraprakisht, Qeveria e Kosovës ka miratuar projektligjin për ratifikimin e kontratës ndërmjet Kosovës dhe Danimarkës, i cili parasheh shfrytëzimin e institucionit penal në Gjilan për ekzekutimin e dënimeve të qytetarëve danezë, për të cilin Danimarka do të ndajë 200 milionë euro.
Ministrat e Drejtësisë së Kosovës dhe Danimarkës nënshkruan një marrëveshje në vitin 2022 në Kopenhagë, pas nënshkrimit të një letre qëllimi në dhjetor të vitit 2021 për transferimin e 300 të burgosurve nga Danimarka në Gjilan.
Sipas Traktatit, Danimarka nuk do të dërgojë në Kosovë të burgosur të dënuar për akte terroriste, krime lufte dhe të burgosur me çrregullime të rënda mendore të diagnostikuara që kërkojnë kujdes mjekësor jashtë burgut. Kontrata parashikon që dënimi të kryhet sipas rregullave daneze dhe në përputhje me detyrimet ndërkombëtare të Danimarkës. Prandaj, të burgosurit do ta kryejnë dënimin e tyre në kushte që në përgjithësi korrespondojnë me kushtet e burgut në Danimarkë.
Danimarka ka njoftuar më parë se kapaciteti i tyre i burgjeve është plot 100 për qind, pasi numri i të burgosurve është rritur me gati 20 për qind që nga viti 2015.
Ky vendim i Danimarkës shkaktoi reagime dhe kundërshtime nga një sërë organizatash për të drejtat e njeriut dhe ekspertë juridikë, të cilët mendojnë se në Kosovë nuk është e mundur të respektohen dhe zbatohen ligjet siç zbatohen në Danimarkë.
Komiteti i OKB-së kundër Torturës (CAT) në dhjetor të vitit të kaluar vlerësoi planet e qeverisë daneze për transferimin e 300 të burgosurve të deportuar në një burg në Gjilan, për shkak të mungesës së burimeve në burgjet daneze. Raporti pasqyron shqetësimet e komitetit për shkeljet e mundshme të të drejtave të njeriut dhe këshillon qeverinë daneze të anulojë planet e saj.
A respekton Danimarka Konventën kundër Torturës?
CAT monitoron nëse vende të tilla si Danimarka respektojnë Konventën kundër Torturës. Në raport thuhet se shteti duhet të sigurojë që të gjithë personave të ndaluar t’u sigurohen të gjitha garancitë themelore ligjore që nga fillimi i paraburgimit, si në ligj ashtu edhe në praktikë. Kjo përfshin të drejtën për një avokat me konfidencialitet të garantuar gjatë takimeve private, duke përfshirë aksesin në ndihmë juridike falas. Ai përfshin gjithashtu të drejtën për informacion të plotë për të drejtat e tyre, arsyet e arrestimit dhe çdo akuzë kundër tyre, në një gjuhë që ata kuptojnë dhe në një mënyrë të arritshme.
Këtu përfshihet e drejta për të kontaktuar një të afërm ose person tjetër sipas zgjedhjes së tyre menjëherë pas arrestimit në lidhje me heqjen e lirisë. Në rastet kur kjo e drejtë është e kufizuar për arsye legjitime që lidhen me një hetim në vazhdim, kufizime të tilla duhet të përcaktohen me ligj, të kufizuara kohore me një kohëzgjatje maksimale të përcaktuar dhe t’i nënshtrohen shqyrtimit gjyqësor dhe miratimit të pavarur nga një oficer epror.
Në raport, komiteti shprehu shqetësimin për pasojat e mundshme që transferimi mund të kishte në aksesin e të burgosurve në kujdesin shëndetësor dhe vizitat familjare. Edhe pse shteti ka njoftuar se ambientet e burgut me qira do t’i nënshtrohen ligjit danez, ende ekziston rreziku i akteve të mundshme të torturës ose keqtrajtimit nga personeli i burgut.
Ka paqartësi se si do të hetohet dhe monitorohet dhuna e kësaj natyre. Komiteti shpreh gjithashtu shqetësimin për natyrën potencialisht diskriminuese të këtij regjimi, i cili dyshohet se pritet të diferencojë trajtimin e të burgosurve në bazë të kombësisë dhe situatës familjare.
Raporti përfundon se shteti danez duhet të përmbahet nga marrja me qira e objekteve të burgjeve në Kosovë dhe të sigurojë që personat e privuar nga liria të mos diskriminohen për shkak të kombësisë ose situatës së tyre familjare.
Shteti gjithashtu duhet të sigurojë që të gjithë të burgosurit të kenë akses në kujdesin shëndetësor dhe apelime efektive në kushte të barabarta. Në të njëjtën kohë, nuk duhet të vendosen kufizime të paarsyeshme ose diskriminuese për të drejtën e tyre për të mbajtur lidhje familjare gjatë kohës që janë në burg.
Shqetësimi për të drejtat e njeriut
Si një nga arsyet për të kundërshtuar dërgimin e të burgosurve nga Danimarka në Kosovë, organizatat nga Danimarka dhe bota deklarojnë se Kosova nuk është anëtare e OKB-së dhe Këshillit të Evropës dhe për këtë arsye nuk është e obliguar me të drejtën ndërkombëtare sipas Konventës së OKB-së kundër Torturës ose Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Edhe Organizata Botërore Kundër Torturës e kritikoi ashpër këtë marrëveshje.
“Danimarka është një lojtar kyç në nivel ndërkombëtar kur bëhet fjalë për luftën për të drejtat e njeriut dhe të drejtën themelore për mbrojtje. Ata kanë mundësinë të japin një shembull të mirë për pjesën tjetër të botës, por tani ata po udhëhiqen nga shembulli më i keq”, thotë Helena Sola Martin, një këshilltare politike në organizatë.
“Është iluzore të mendosh se mund ta zbatosh këtë projekt pa shkelur detyrimet ndërkombëtare të Danimarkës. Kjo thjesht nuk është e mundur. Nuk mund të siguroheni që një burg të drejtohet nga A në Z sipas standardeve daneze. Sidomos jo kur Danimarka heq dorë nga një pjesë e juridiksionit të saj në Kosovë”, thotë Sola Martin.
Ajo thekson se këta janë individë të dënuar sipas ligjit danez, të cilët duhet të vuajnë dënimin sipas rregullave daneze në tokën daneze.
Instituti për të Drejtat e Njeriut dhe Dinjitetin vuri në dyshim se si do të zbatohej skema në praktikë “në të njëjtat kushte si në një burg danez” dhe në përputhje me detyrimet ndërkombëtare të Danimarkës.
Para nënshkrimit të kontratës, Shërbimi Korrektues Danez vizitoi burgun në Gjilan dhe zbuloi se, ndër të tjera, ka myk, se uji i pijshëm mban aq shumë erë klori sa që shumica e të burgosurve pinë ujë në shishe dhe se burgu në përgjithësi tregon shenjat e mungesës së mirëmbajtjes.
Në të njëjtën kohë, sipas Shërbimit Penal, është parakusht që ndër të tjera të krijohen kuzhina ku të burgosurit mund të gatuajnë dhe ndërtesa për pushim dhe punë, në mënyrë që kushtet të jenë më të ngjashme me burgjet daneze. Prandaj, burgu duhet t’i nënshtrohet një rinovimi të gjerë përpara se të jetë gati për të strehuar të burgosurit danezë.
Sipas planit fillestar, të burgosurit e parë të dënuar me deportim duhej të fillonin vuajtjen e dënimit në Kosovë në fillim të vitit 2023. Ministri danez i Drejtësisë Peter Hummelgaard tha në shkurt të vitit të kaluar se plani ishte vonuar me rreth dy vjet.
“Ai mund të jetë plotësisht gati brenda 21 deri në 26 muaj, pas së cilës të burgosurit e parë mund të hyjnë,” shpjegoi ai.
Në Amnesty International në Norvegji, Gerald Kador Folkvord gjithashtu beson se është e vështirë të shihet se si Danimarka do të jetë në gjendje t’i përmbushë detyrimet e saj ndërkombëtare në Kosovë.
Ai është këshilltar politik në degën norvegjeze të Amnesty-së dhe ndoqi procesin kur Norvegjia mori me qira ambientet e burgut në Holandë disa vite më parë. Marrëveshja përfundimisht tërhoqi kritika sepse ishte e vështirë për autoritetet norvegjeze që ta mbanin akuzën në një burg holandez.
Gerald Kador Folkvord thekson se arsyeja kryesore që mendohej se funksiononte ishte sepse të dy vendeve u kërkohej të respektonin të drejtat e njeriut, ndërsa kultura e sistemit të burgjeve në Holandë dhe Norvegji ishte shumë e ngjashme. Këtu, situata është ndryshe në Kosovë, sepse ata nuk janë të obliguar me Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut.
“Kur Kosova nuk është e obliguar të respektojë konventat evropiane për të drejtat e njeriut, ekziston rreziku që standardi të jetë më i ulët për të burgosurit në Kosovë. Prandaj, është e vështirë të shihet se si të zbatohet pa shkelur të drejtat”, thotë ai.
Edhe pse Danimarka nuk ka juridiksion në të gjitha fushat, qeveria ka mbrojtur marrëveshjen e bërë nga Kosova në marrëveshje për të përmbushur detyrimet ndërkombëtare të Danimarkës, edhe kur të burgosurit janë jashtë juridiksionit danez.
“Qëllimi i projektligjit të madh dhe të ndërlikuar që ne paraqitëm është që ne duhet të sigurojmë që të drejtat dhe detyrat e të burgosurve gjatë vuajtjes së dënimit të tyre në thelb të korrespondojnë me ato të të burgosurve të dënuar me dëbim në burgjet në Danimarkë,” tha më parë ish-ministri i drejtësisë Mattias Tesfaye.
Frika nga shpërdorimi i ligjit
Sipas qeverisë aktuale dhe asaj të kaluar, burgu në Kosovë duhet të përdoret ekskluzivisht për të burgosurit e dënuar me deportim. Por ligji lejon kështu përdorimin më të gjerë të burgjeve, të cilat disa organizata dhe politikanë e kanë kritikuar që në fillim si kufi me shkeljet e të drejtave të njeriut.
“Nuk u vendos që mund të ishin vetëm ata që u dënuan me dëbim. Mund të jetë dikush tjetër. Nuk do të jetë kundër ligjit, kundërshtimeve apo kontratës transferimi i disa të tjerëve”, thotë Peter Vedel Kessing, profesor i së drejtës ndërkombëtare dhe bashkëpunëtor i lartë kërkimor në Institutin për të Drejtat e Njeriut, për portalin e pavarur danez Altinget.
Eva Smith, profesoreshë në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Kopenhagës, shton se është shqetësuese fakti që sipas tekstit të ministrit dhe hartuesit të marrëveshjes, personat që nuk janë dënuar me dëbim nga vendet jashtë BE-së mund të akomodohen në Kosovë.
Louise Halleskov, profesoreshë e së drejtës publike në Universitetin e Aarhus, në thelb ndan vlerësimin se është ligjërisht e mundur dërgimi i shtetasve danezë në Kosovë. Përveç formulimit të përgjithshëm të ligjit, ajo i referohet faktit që një i burgosur përkufizohet thjesht në kontratë si një i rritur që është dënuar me burg danez.
“Me fjalë të tjera, rregulloret e brendshme nuk kufizohen vetëm tek personat e dënuar me dëbim, dhe teksti mund të përfshijë edhe persona të tjerë të dënuar me burg danez, të cilët nuk janë dënuar me dëbim. Është shumë më e vështirë të përgjigjemi me siguri absolute nëse ligji në praktikë do t’u mundësojë qytetarëve danezë që të vuajnë dënimin në Kosovë”, tha Halleskov për Altinget.
Sipas Institutit për të Drejtat e Njeriut, është thelbësore që të burgosurit të mos pësojnë humbje të të drejtave kur transferohen në Kosovë.
“Një nga pyetjet shumë të mëdha të ngritura nga ky propozim është nëse autoritetet daneze do të vazhdojnë të kenë përgjegjësi për të drejtat e njeriut për të burgosurit, edhe nëse ata nuk janë në tokën daneze,” thotë Louise Holck, drejtore e Institutit.
“Përndryshe, ne mund të përfundojmë në një situatë ku një oficer burgu nga Kosova rreh një të burgosur ose nënshtron një të burgosur në torturë, dhe i burgosuri nuk mbrohet nga të drejtat e njeriut dhe mund të ankohet, për shembull, në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut, sepse Kosova nuk është e lidhur me të drejtat e njeriut. Në praktikë, kjo do të thotë që të burgosurit rrezikojnë të humbasin të drejtat e tyre gjatë fluturimit për në Kosovë, përveç nëse autoritetet sigurojnë që ata mbrohen nga detyrimet e shtetit danez për të drejtat e njeriut”, thekson Holck.
Amnesty International ka bërë thirrje për marrëveshje të ardhshme ndërmjet Danimarkës dhe Kosovës për të bërë të qartë se të burgosurit do të jenë nën juridiksionin danez në çdo kohë dhe në çdo vend. /tesheshi.com/
