Zyrtarët turq dhe rusë hodhën themelin për reaktorin e tretë të centralit të parë bërthamor të Akkuyu të Turqisë, në qytetin jugor bregdetar të Mersin.
Reaktori i parë i termocentralit pritet të jetë operacional në 2023, në vitin kur po shënohet 100-vjetori i Republikës së Turqisë, dhe reaktorët e tjerë duhet të jenë në veprim nga 2026.
Ndërtimi i përbashkët i termocentralit Akkuyu filloi në prill 2018, tetë vjet pasi të dy vendet nënshkruan një marrëveshje midis dy qeverive.
Projekti është në pronësi të ndërmarrjes ruse të energjisë Rosatom, ndërsa Akkuyu i Turqisë zotëron licencën dhe është një operator lokal.
Kur të përfundojë, impianti pritet të prodhojë 35,000 miliardë kilovat orë (kWh) energji elektrike në vit, që përfaqëson gati 10 përqind të prodhimit të përgjithshëm të energjisë elektrike në Turqi. Jeta e punës e termocentralit do të jetë 50 vjet.
Impianti do ta vendosë Turqinë “në grupin e vendeve me energji bërthamore”, tha presidenti Rexhep Tajip Erdogan, duke e përshëndetur atë si një “simbol të bashkëpunimit turko-rus”.
Presidenti rus Vladimir Putin, i cili foli në ngjarje nga Moska përmes videokonferencës, tha se ai ishte “me të vërtetë një projekt kryesor”.
Akkuyu është centrali i vetëm bërthamor që po ndërtohet në Turqi, por pritet të nisë një projekt të dytë në provincën Sinop të Detit të Zi këtë vit, sipas raporteve, nëse Ankaraja gjen një partner të ri pasi Mitsubishi i Japonisë u tërhoq vitin e kaluar.
Projekti u dakordua nga qeveritë japoneze dhe turke në 2013. Një konsorcium i udhëhequr nga Mitsubishi Heavy Industries kreu një studim të fizibilitetit deri në mars për të ndërtuar një termocentral 4,500 megavat në Sinop.
Një zyrtar i lartë i energjisë, duke folur në kushte anonimiteti, tha se qeveria turke po konsideron gjithashtu një termocentral të tretë bërthamor me katër reaktorë në veriperëndim të vendit. Qëllimi përfundimtar i Turqisë nuk është të ndërtojë armë bërthamore, por të diversifikojë burimet e energjisë, tha ai.
Varësia nga Rusia?
Që kur u nënshkrua projekti Akkuyu, ithtarët e energjisë bërthamore në Turqi kanë argumentuar se ai do të kufizojë varësinë e Turqisë nga burimet e huaja të energjisë. Ata gjithashtu theksuan se bëhet fjalë për energji të pastër.
Sidoqoftë, disa ekspertë ndërkombëtarë besojnë ndryshe.
Henry D Sokolski, drejtori ekzekutiv i Qendrës së Edukimit për Politikën e Mospërhapjes me bazë në Uashington, tha se modeli i financimit të Akkuya mund të rrisë varësinë e Ankarasë nga Rusia, një furnizues i madh i energjisë në Turqi. Projekti është financuar plotësisht nga Moska.
Sokolski tha se ishte një investim intensiv kapital dhe pyeste veten pse Turqia po kryente paraprakisht një borxh të tillë pasi burimet alternative dhe më të lira të energjisë vinin përmes tubacionit?
A mund të jetë Akkuyu shënjestra?
Turqia nuk është i vetmi vend në Lindjen e Mesme që dëshiron energji bërthamore. Arabia Saudite dhe Jordania janë ende duke konsideruar ndërtimin e termocentraleve bërthamore. Egjipti dhe Emiratet e Bashkuara Arabe po punojnë gjithashtu për të, ndërsa Izraeli ka kohë që mendohet të ketë një rezervë armësh bërthamore dhe se Irani ka kapacitetin për ta zhvilluar atë.
Sokolsi paralajmëroi Turqinë për sfidat rajonale që rezultojnë nga hyrja në këtë “luftë”. “Rajoni juaj është i rrezikshëm Njerëzit po luftojnë. Reaktorët bërthamorë mund të shënjestrohen në një luftë.”
Ai tha se raketat dhe dronët mund të shkatërrojnë linjat kritike të energjisë për reaktorin dhe të shkatërrojnë gjeneratorët rezervë, dhomat e kontrollit, objektet ku ndodhen reaktorët dhe pajisjet ku ruhet karburanti i përdorur nga reaktori.
“Këto lloje sulmesh mund t’i bëjnë njerëzit edhe më të shqetësuar dhe të rezultojnë në rrjedhje rrezatimi, si ai në Çernobil ose më keq,” tha Sokolski.
Për dekada, Turqia ka zhvilluar luftë kundër PKK, Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit, të cilën Shtetet e Bashkuara, Bashkimi Evropian dhe Turqia e kanë etiketuar si një organizatë “terroriste”. Gati 40,000 njerëz janë vrarë në dekada konfliktesh.
Raportet e mediave thonë se grupi i armatosur ka kampe në Irakun verior ku po zhvillohen dronë të armatosur.
Turqia është gjithashtu e përfshirë në konflikte në Siri dhe Mesdheun Lindor, ndërsa rebelët Huthi të lidhur me Iranin në Jemen kanë gjuajtur objektiva saudite dhe emirate në raketa dhe dronë. Grupet e armatosura të tilla si Forcat e Mbrojtjes Kombëtare Siriane, të cilat mbështesin qeverinë e Presidentit Bashar al-Assad, mund të kryejnë sulme të ngjashme, beson Sokolski.
A është e realizueshme?
Centrali bërthamor Akkuyu me 20 miliardë dollarë ka ngritur shqetësime të tjera. Vendndodhja e saj ka qenë e diskutueshme që nga nënshkrimi i marrëveshjes me Rusinë sepse ajo është e vendosur në një zonë ku tërmetet janë të shpeshta, ndërsa kritikë të tjerë kanë theksuar shqetësimet mjedisore.
Por disa analistë mbështesin projektin.
“Ju kurrë nuk mund të përjashtoni plotësisht rrezikun e aksidenteve bërthamore,” tha Sinan Ulgen, drejtor i Qendrës së Stambollit për Ekonomi dhe Studime të Politikës së Jashtme. “Ajo që është e rëndësishme është të shikojmë shembuj të suksesshëm dhe ajo që po ndërtohet në Turqi është një brez i ri, një fabrikë e teknologjisë së lartë.”
Ulgen tha se dizajni i termocentralit Akkuyu bazohet në një analizë të rrezikut dhe beson se dronët e improvizuar nuk mund të dëmtojnë një impiant të tillë.
Sidoqoftë, ai shprehu shqetësim për menaxhimin e projektit. Rosatom është një kompani shtetërore dhe nëse ndonjë problem ndodh në rregullimin bërthamor, ajo ka potencialin të bëhet një çështje serioze bilaterale.
Një zyrtar i lartë turk i energjisë tha se kur Ankaraja vendosi të ndërtojë një central bërthamor, modeli në të cilin Rusia financon plotësisht projektin ishte i vetmi opsion i mundshëm.
Dyshimet për armët atomike
Pavarësisht pretendimeve nga Turqia se termocentrali do të përdoret vetëm për të diversifikuar burimet e energjisë, disa kanë dyshuar që Ankaraja mund të ketë plane për të pasuruar uranium.
Turqia dhe Pakistani i armatosur bërthamor kanë marrëveshje të gjata mbi bashkëpunimin ushtarak që janë intensifikuar kohët e fundit dhe disa raporte sugjerojnë që Islamabadi mund të jetë duke mbështetur fshehurazi një program të armëve bërthamore.
Marrëveshjet për bashkëpunimin ushtarak u nënshkruan në fillim të këtij viti me Kazakistanin, një vend që siguron të paktën 35 përqind të uraniumit në tregun botëror.
I pyetur në lidhje me bashkëpunimin e mundshëm bërthamor me Pakistanin, një zyrtar i lartë i energjisë në Ankara tha se gjatë takimeve në Vjenë, ata folën për bashkëpunimin e mundshëm për qëllime të paqes, nën kontrollin e IAEA, veçanërisht në lidhje me teknologjinë e rrezatimit dhe trajtimin e kancerit.
Turqia është nënshkruese e të gjitha instrumenteve ndërkombëtare të përhapjes së armëve dhe regjimeve të kontrollit të eksportit, duke përfshirë Traktatin e Mos-Përhapjes, Traktatin Gjithëpërfshirës të Ndalimit të Provave (CTBT), Konventën e Armëve Kimike (CWC) dhe Konventën e Armëve Biologjike (BWC).
Turqia është gjithashtu një nga nënshkruesit e Kodit detyrues Ndërkombëtar të Sjelljes kundër Përhapjes së Raketave Balistike dhe Premtimeve të Tjera Anti-Armë. /tesheshi.com/
