Nga Gëzim Hashimi
Bashkia e Korçës ka gjetur sërish përkrahje financiare dhe do ndërhyjë për një restaurim përfundimtar të Pazarit të vjetër të qytetit.
Një investim reth 4 milion USD i dhënë nga qeveria dhe nga fondi Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim, synon që ta nxjerrë nga balta Pazarin e vjetër të Korçës, siç ka deklaruar Kryeministri Edi Rama.
E thënë sipas ambicjes së Bashkisë, pazari gati 3-shekullor do të kthehet në identitet. Ko është faza e tretë dhe e fundit e projektit që parashikon të rivitalizojë këtë qëndër të moçme tregëtare. Sihariqin e restaurimit të plotë të Pazarit, e zyrtarizoi pak kohë më parë një marrëveshje e firmosur nga Ministrja e Kulturës Mirela Kumbaro dhe Kryetari i Bashkisë Sotiraq Filo.
Nuk vonoi përgatitja e maketeve, që i tregojnë disa prej ndërtesave të pazarit gjithë dritë e pastërti si shtëpi përrallash. Por, sa mund të kthehet në identitet Pazari i vjetër i Korçës, kur ai mbetet peng i së shkuarës? Misioni nuk duket i lehtë, sepse edhe trashëgimia del kundër nga disa anë…
Zanate që nuk përtërihen
Financimi prej 4 milion USD për Pazarin karakteristik të Korçës nuk është thjesht ky i tanishmi, që përpiqet të përmbyllë një faqe jo fort të denjë egzistence të dhjetvjeçarëve të fundit për këtë emblemë të qytetit. Pak vite më parë, Komisioni Europian investoi reth 1.3 milion euro për atë që u quajt faza e dytë e rehabilitimit të pazarit.
Në sajë të këtyre fondeve, siç ndryshoi faqja e pazarit me kanalizime, kalldrëme e sistemime, u bë e mundur që me hir a me pahir të largohen tregëtarët e tezgave. Edhe më herët, nuk kanë qënë të pakta fondet për të mirëmbajtur ballina apo ndërtesa më në rrezik të këtij kompleksi që ka statusin ‘Monument Kulture’ i kategorisë së parë. Por, ca lyerje fasadash nuk ishin të mjaftueshme që ky pazar me histori sa të vetë qytetit të linte të kënaqur vizitorët e pafund si vendas edhe të huaj.
Edhe sipërmarja për ta kthyer në idenitet nuk është e kollajtë. Po punohet në disa ndërtesa, dhe ai që ka nisur të shëndrohet nga një kazan i frikshëm plehrash në një godinë që tregon vlera të veçanta arkitekturore është i ashtuquajturi “dyqani i Rakos”, sipas emrit të tregëtarit që e zotëronte. Të gjitha dyqanet e Pazarit të Korçës, kanë qenë me qepena në dyert e tyre, qepena të vjetër që rrallëherë i dëgjon të rrapëllijnë, sepse edhe ato që kanë mbetur nuk i lëviz kush.
Projekti për kthimin në identitet të Pazarit karakteristik të Korçës, si pjesë të tij ka edhe paisjen me qepena të dyqaneve. Dhe jo qepena dosido, nga këto të kohëve të sotme, por ashtu siç kanë qënë dikur. Këtu ka nisur edhe vështirësia. Nëse paratë janë të gatëshme për investimin, nuk mund të gjenden ata ustallarët e vjetër, artizanët që nxirnin nga duart e tyre me kallo ato lloj qepenash. Pakkush ka pranuar të marë përsipër prodhimin e qepenave të dyqaneve. Ata që konsiderohen si mjeshtra të zanatit në Korçë, ose janë të pakët e në moshë të thyer, ose nuk egzistojnë më.
Dhe nuk janë pak, por dhjetra e dhjetra qepena që duhet të prodhohen me një teknikë të vecantë, kryesisht me dorë, për të na dhënë sërish imazhin e kaluar të Pazarit të Korcës. Zanati i qepenapunuesve të dikurshëm, është harruar prej kushedi sa vitesh, dhe ndokush që ka martë përsipër ta ushtrojë për projektin e kthimit në identitet të Pazarit të Korçës, po thuhet se e ka gati të pamundur,siç janë harruar e zhdukur ndoshta zanate të tjera, të shumta, që i jepnin jetë e kuptim pazarit deri aty nga mesi i shekullit të kaluar.
Kanë mbetur vetëm si mbiemra familjesh korçare ato të sarafëve (zanatçinjve) të dikurshëm si të teneqexhinjve, jorganxhinjve, qirinjpunuesve etj. Pazari i vjetër i Korçës i ka në trashëgiminë e tij historike zanatçinjtë, dhe nuk premton të na i shfaqë më, edhe me kthimin e tij në identitet. Vetëm një kovaç i vjetër që përpiqet t`i lerë zanatin e tij të birit, na kujton tashmë si një relike Pazarin e dikurshëm të Korçës.
Hanet, një kohë e perënduar…
Pazari i vjetër i Korçës, me vlera historike dhe monumentale, pjesë të rëndësishme të tij ka pasur ato që quheshin “Hane” dhe që mbajnë ende këtë emërtim, tashmë si ndërtesa të shpallura ‘Monumente Kulture’. Por, duket se vetëm nami i mirë i hoteleve të dikurshme u ka mbetur që në periudhat e tyre më të mira dhe lulëzimin e pazarit nga fundi i shekullit të kaluar dhe fillimin e shekullit të XX-të.
Asokohe ekzistonin jo pak, por 18 të tilla. Hanet quheshin sipas zonave apo klientelës nga vinin ata. Të tillë ishin Hani i Gjelit, Hani i Manastirit, Hani i Maqedonasve, Hani i Voskopojës, Hani i Elbasanit, Hani i Trebickallinjve, Hani i Vithkuqarëve, Hani i Devollinjve etj. Pothuajse të gjithë janë shkatërruar, ose u janë zhdukur gjurmët, ose kanë mbetur ca pjesë murresh me gurë. Ishin të gjithë me vlera historike dhe pjesë e trashëgimisë kulturore që mbart Pazari i vjetër i Korçës, por si para viteve ‘90-të edhe më pas, nuk është treguar ai kujdes që duhej për ekzistencën e tyre të mëtejshme, qoftë edhe si ndërtesa me vlera arkitekturore.
Edhe ato pak hane që kanë mbetur, dy apo tre të tillë, kanë statusin si monumente kulture ndërsa tregojnë një gjendje degradimi. Hani i Gjelit, ai i Manastirit, por edhe Hani i Elbasanit, vetëm tabelat në hyrje të godinave i kanë si hane, sepse ato janë katandisur keq, aq sa shkatërrimi i plotë nuk duket i largët. Kjo ndodhi me Hanin e Gjelit, ku banonte një familje në kushte të vështira ekonomike, dhe vetëm pas thirrjeve të saj për ndihmë ngaqë rrezikonte të shembej çatia dhe krejt ndërtesa, u vu dorë për riparim të pjesshëm të godinës.
Të njëjtin fat të lënies pas dore ka patur edhe Hani i Manastirit, apo edhe Hani i Elbasanit. Ky i fundit prej vitesh shërben sio një hotel i rëndomtë, ndërsa në oborrin e tij bëhet tregëti tezgash. Pavarsisht investimeve që po kryhen, hanet e famshme të Pazarit të Korçës nuk ringjallen më, ashtu sikurse nuk kthehen zejtarët e dikurshëm. Nga këto anë, Pazari i Korçës do të mbetet peng i së shkuarës.
Funksionimi i pazarit
Një nga të mirat e investimit nga Komisioni Europian pak vite më parë, ishte se u larguan prej pazarit të vjetër të Korçës tregëtarët me tezga. Sheshi kryesor i pazarit, i shtruar me kalldrëm në pjesën më të madhe të tij ka mbetur i zbrazët, dhe rreth e rrotull tij shërbejnë dyqanet. Këto do të kenë të njëjtin funksion, atë të tregëtimit të mallrave. Sidoqoftë, aktiviteti i pazarit varet nga interesat e pronarëve të dyqaneve, një pjesë e të cilëve kanë zgjedhur t`i kthejnë katet e para në kafene. Lokale të rëndomta si pijetore janë shtuar qosheve e rrugicave të Pazarit. Vec një kovaçi, një furre buke, dy apo tre dyqaneve që tregëtojnë si dikur mallra për bujq e blegtorë, gjithë të tjerët afrojnë veshmbathje ose orendi shtëpiake.
Nuk është e qartë se sa projekti i kthimit në identitet të Pazarit të Korçës apo rivitalizimi i tij do ti kthejë rëndësinë që i takon kësaj qëndre tregëtare që ka mbajtur gjallë qytetin. Një gjë është e sigurt: se ndryshe nga dy herë të tjera kur Pazari i Korçës është djegur e shkatërruar dhe është ringritur, me financimet e tanishme padyshim që do të fitojë jetëgjatësi.
Aty do të gëlojë sërish tregëtia, jo si në kohë të kaluara, ama do të funksionojë që pazari të mbetet për atë që është krijuar. Si qendër muzeale, ashtu siç ka tërhequr turistë të shumtë, edhe në të ardhmen do të jetë objekt për vizitorët e huaj. Sepse Korça nuk mund të kuptohet pa trashëgiminë e saj më të madhe: pazarin më të veçantë në Ballkan!
/tesheshi.com/
