Nga Gjon Neçaj
Sipas kanunit të Lekë Dukagjinit që është zbatuar në malet tona, kreu tretë “Martesa”, neni 28, ”Përcaktimi e mënyrat e martesës”,theksohet se “Me u martue sipas kanunit do me thanë me u ba shpi, me ia shtue shpis nji rob ma tepër sa për krah të punëve e sa për t`i shtu fmit.”
Sipas këtij neni, përcaktimi për martesë, konkretisht për krijim familje, në radhë të parë konsiderohet krijimi i një tërësie të vogël ekonomike e cila ka edhe funksionin e saj biologjik. Duke pasur parasysh shprehjet e përdorura nga vetë neni i lartpërmendur, nënkuptojmë se femra konsiderohet një lloj robëreshe, e cila nuk ka tagër të vendosë për shumë çështje që kanë të bëjnë me jetën personale të saj.
Por në kundërshtim me sa më sipër, në Shqipërinë veriore është zbatuar një kod tjetër zakonor, i pashkruar: qëndrimi në shtëpinë e prindërve i vajzave të pamartuara, të quajtura ndryshe virgjëresha.
E njëra syresh, e mbramja që nuk u martua kurrë, është Sanie Vatoci. Sania, shoferja tashmë 58-vjeçare, e lindur në Bujan më 22 mars 1957, ka vite që jeton në kontinentin e largët amerikan.
Fshati Bujan i Malësisë së Gjakovës (Tropojës), do të thotë shumë për historinë shqiptare, sepse nepër shekuj është shquar në sherbim të kombit.
Në Bujan kanë lindur Mic Sokoli, Col Delia, Tahir Sinani. Në këtë fshat është mbajtur Konferenca e Bujanit me 31 dhjetor 1943 dhe më 1 e 2 janar 1944. Në Bujan janë zhvilluar shumë ngjarje historike. Në Bujan, në vitin 1916, sipas studiuesve, është krijuar për herë të parë administrata civile, nënprefektura për krahinën e Malësisë së Gjakovës.
Por në Bujan pra, ka lindur dhe Sanija, personazhi ynë.
Sania, virgjëresha e fshatit Bujan, që në fëmijëri kur i vdiq i ati, bëri betimin që mos të martohej kurrë, por të jetonte në shtëpinë e saj prindërore. Ndonëse ajo kishte vëllezër dhe motra, mori vendimin e jetës nisur edhe nga fakti se temperamenti dhe vizioni i saj për feminizmin nuk përkonin me paraqitjen e jashmte e as me botën shpirtërore.
Ajo zgjodhi rrugën e jetës për t’u bërë shofere duke kryer kursin e rregullt të asaj kohe. Dekada ka punuar në ndërmarrjen e rrugëve, por siç tregon vite e vite më vonë, dalëngadalë ka filluar të ndjejë keqardhje për jetën e saj si shofere e vetmuar kamioni, madje për rrugën e jetës që ajo vetë zgjodhi.
“Shpesh herë gjatë viteve, vazhdon bisedën Sania, në mendjen time të turbullt, veçanërisht në vitet e rinisë së hershme, teksa shkoja në dasma e kanagjeçe e shihja çiftet e reja, apo ndiqja filma me tema të tilla, pyesja veten: pse unë zgjodha këtë fat në jetë? Pse vazhdoj të sillem si burrë? Por tashmë ishte tepër vonë, pasi unë kisha bërë një betim para varrit të babit tim të ndjerë.”
Thyerja e premtimit sipas kanunit dikur dënohej me vdekje, ndaj ende kjo rëndonte si gur mbi Sanien, vajzën e bukur të Vatocit të Bujanit, e cila zgjonte me britmat e borisë së saj dhe uturimat e motorrit të kamionit të Mirëmbajtjes, bashkëfshatarët e saj kur nisej në punë në agun e mëngjesit .
Tashmë Sanie Vatoci, virgjëresha e fundit e maleve, shoferja e kamionit, ndodhet emigrante në SHBA, te motra e saj, banore e hershme e kontinetit amerikan, duke punuar dhe jetuar me nostalgjinë e vendlindjes së saj dhe mallin për nënën që nuk jeton.
Rreth një dekadë më parë, shkrimtarja Elvira Dones, shkruan “se virgjëresha Sanie Vatoci është një djalë i fortë dhe është e stërvitur për të qënë një mekanike kamioni”.
Në dallim nga virgjëreshat e tjera të Tropojës, ku çuditërisht nga fisi i saj Krasniqi ka patur më shumë se nga të gjitha fiset e tjera, Sania nuk ndryshoj emrin as lukun e jashtëm të paraqitjes, veçse ashtu siç ishte në rininë e saj të hershme,duke e thirrur thjeshtë “Sania”,”ajo”,”vajza e Vatocit”,”shoferja Sanie”, etj. /tesheshi.com/
