Ne e njohim Renault sot si një nga kompanitë lider në industrinë e automobilave. Nuk ka shumë dyshime për këtë. Megjithatë, nëse fokusohemi te personi i themeluesit të saj, Louis Renault, do të zbulojmë se bëhet fjalë për një nga personalitetet më të diskutueshme në histori. Argumentet nuk janë vetëm morale. Ato lidhen me vetë sjelljen e shtetit francez, që e çoi Louis Renault në burg dhe, siç pretendojnë pasardhësit e tij, në vdekje. Dhe ai e shtetëzoi kompaninë, duke përvetësuar fitime të mëdha me kompensim të pakët për familjen e tij. Prandaj, ka shuma të mëdha parash që pretendohen, kështu që “rikthimi” ose jo i reputacionit të Louis Renault është një proces shumë i vështirë dhe kërkon kohë.
Krijimi i Renault Freres
Louis ishte i katërti nga gjashtë fëmijët e familjes borgjeze Renault, i lindur në 1877 dhe i rritur në Paris. Familja e tij mundi t’i siguronte një arsim të lartë në Liceun e famshëm Condorcet, por ai tregoi një interes të veçantë për inxhinierinë që në moshë shumë të re. Ai kaloi fjalë për fjalë ditët dhe netët e tij në një punishte makinash me avull pranë shtëpisë së tij dhe e ktheu bodrumin në një makineri të improvizuar, ku akumulonte çdo pjesë këmbimi të thyer që mundte.
Në moshën vetëm 21-vjeçare, në vitin 1898, Renault ndërtoi makinën e tij të parë, të cilën e quajti me dashuri Voiturette, që do të thotë… makinë e vogël. Në këtë ai arriti të inkorporojë gjëra të reja, të tilla si një kuti ingranazhi me tre shpejtësi për herë të parë, por edhe… marshin e pasëm (i cili u aplikua për herë të parë në makinat Mercedes në 1904). Kjo makinë u shfaq për herë të parë në një konkurs shpejtësie në prag të Krishtlindjes 1898 dhe fitoi vendin e parë. Atë ditë, Renault mori trembëdhjetë porosi për makina të tilla dhe vendosi që ai të krijonte kompaninë e tij.
Ai kërkoi ndihmën e dy vëllezërve të tij më të mëdhenj, Marselit dhe Fernandit, të cilët kishin përvojë në biznes, pasi kishin punuar më herët në fabrikën e tjerrjes së babait të tyre. Së bashku ata krijuan Renault Frères (Renault Brothers) në 1899, Louis duke iu përkushtuar zhvillimit të modeleve dhe vëllezërit më të mëdhenj menaxhimit. Megjithatë, gjatë dekadës pasuese, ai mbeti vetëm. Marseli vdiq tragjikisht në vitin 1903 nga një aksident në mitingun Paris-Madrid dhe Fernand, shëndeti i të cilit ishte përkeqësuar që herët, vdiq në vitin 1909. Kështu, gradualisht u tërhoq nga inxhinieria dhe mori drejtimin e menaxhimit të prodhimit dhe shitjes.
Me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore në 1914, Renault ia kushtoi fabrikën e tij prodhimit të jo vetëm makinave, por edhe municioneve për ushtrinë franceze (sikurse edhe konkurrenti i saj kryesor, Citroen). Predhat 75 mm që u prodhuan patën probleme (kishte shumë shpërthime fatale brenda armëve) dhe prodhimi u ndal, megjithatë Renault i dha Francës një nxitje vendimtare me prodhimin e FT, një tank i vogël dhe i shkathët që u tregua veçanërisht rezistent në kushte të vështira dhe ndihmoi shumë përparimet franceze. Tanku u projektua nga vetë Renault, prandaj pas përfundimit të luftës iu dha Legjioni i Nderit.
Një profil krejtësisht kontradiktor
Gjatë periudhës ndërmjet luftës, Renault dukej veçanërisht progresiv në idetë e reja për makinat e tij, dhe disa nga shpikjet e tij ekzistojnë ende sot, të tilla si amortizatorët hidraulikë, frenat e daulleve dhe ndezja e gazit të ngjeshur. Nga ana tjetër, megjithatë, mënyra se si ai drejtonte biznesin e tij të madh ishte gjithnjë e më autoritare. Ai ishte një antikomunist fanatik, refuzonte me kokëfortësi të diskutonte me sindikatat për të drejtat e punëtorëve të tij dhe shpesh bënte deklarata antisemite. Komunistët francezë e renditën atë ndër armiqtë e tyre më të rëndësishëm dhe e quajtën “dragoi i Bilancourt”, sipas vendit ku funksiononte fabrika kryesore, dhe “Napoleoni i automobilave” për stilin e tij autoritar.
Renault vizitoi Gjermaninë në vitin 1938 dhe pati një takim privat me Adolf Hitlerin. Megjithatë, që nga fillimi i Luftës së Dytë Botërore ai u bë furnizuesi kryesor i makinave për ushtrinë franceze dhe shpallja e luftës nga Gjermania ndaj Francës e gjeti atë në SHBA, një i dërguar i qeverisë franceze për të negociuar blerjen e tankeve. Deri në atë pikë, patriotizmi i tij është i padiskutueshëm. Çështjet e diskutueshme filluan menjëherë pasi gjermanët pushtuan drejtpërdrejt të gjithë pjesën veriore të Francës. Fabrikat e Renault u vunë nën komandën e personelit ushtarak gjerman dhe vlerësohet se nga viti 1940 deri në vitin 1944, 34,232 automjete u prodhuan nga fabrikat e saj dhe u përdorën nga Wehrmacht-i.
Ky vendim ishte i qëllimshëm apo i detyruar? Këtu qëndron mosmarrëveshja. Rezistenca franceze, si dhe botimet amerikane si Jeta, e quajtën atë “koka turke e Parisit“. Ai tha se, edhe nëse ai vetë refuzonte, gjermanët kishin vendosur të kapnin të gjitha makineritë në fabrikat e tij dhe t’i transportonin në Gjermani së bashku me punëtorët, të cilët do të punonin në kushte skllavërie. Pra, me vendimin e tij për të lejuar fabrikat të funksionojnë në Francë, ai shpëtoi mijëra jetë. Madje atij i atribuohet një frazë karakteristike: “Më mirë t’u japësh gjalpin se sa të të marrin lopën”. Ai gjithashtu tha në mbrojtjen e tij se fabrikat kishin ulur qëllimisht shkallën e prodhimit për të mos prodhuar shumë automjete dhe disa prej tyre paraqitën probleme në pushtimin e BRSS (Operacioni Barbarossa) për shkak të gabimeve të qëllimshme. Punëtorët e fabrikës, natyrisht, kishin një mendim tjetër, duke thënë se nisma për uljen e prodhimit dhe sabotazhin ishte e tyre, ndërsa Renault u bën presion të punonin 100% me kërcënimin e transferimit të tyre në Gjermani.
Që nga viti 1942, shëndeti i tij filloi të përkeqësohej. Fabrika kryesore në zonën e Billancourt ishte një nga objektivat e parë të bombarduesve britanikë dhe u shkatërrua pothuajse plotësisht. Në vitin 1944, kur u çlirua Franca, u bë një mobilizim për arrestimin e Renault për bashkëpunim me okupatorin. Ai vetë pranoi propozimet për t’u larguar nga vendi, por tha se nuk kishte asgjë për t’u frikësuar, pasi kishte kryer detyrën dhe u dorëzua me kusht që të mos burgosej deri në gjyq. Akuza kryesore me të cilën u përball ishte se pranonte shuma të mëdha (deri në 120 milionë dollarë) për makinat që prodhonte, shenjë se kompania e tij nuk ishte kërkuar nga gjermanët. Çështja nuk arriti kurrë në gjykatë. Renault, pavarësisht marrëveshjes, u burgos në burgun e Fresne, pavarësisht nga shëndeti i tij i dobët. Vdiq aty, më 24 tetor 1944. Një çështje tjetër janë kushtet e paraburgimit dhe shkaku i vdekjes. Ka pasur dëshmitarë okularë, kryesisht nga ambienti i tij, të cilët betohen se gjatë ndalimit ishte rrahur brutalisht nga gardianët.
Shkak zyrtar i vdekjes ka qenë “uremia”, pa firmën e mjekut dhe sigurisht as autopsi apo ekspertizë mjeko-ligjore. Më pak se një javë pas vdekjes së tij, shtetëzimi i Renault u njoftua nga qeveria e përkohshme franceze. Arsyeja kryesore ishte se “fabrika duhej të funksiononte shpejt”, por nuk kishte asnjë dëmshpërblim për familjen e tij. Qeveria e De Gaulle krijoi një kompani të re (RNUR, Régie Nationale des Usines Renault) dhe Renault u akuzua pas vdekjes për “pasurim fajtor, të marrë nga bashkëpunimi me armikun”.
Familja e Renaud-it, veçanërisht e veja e Christian dhe djali i tij Jean-Louis, nuk pushuan kurrë së bërtituri për pafajësinë e Louis. Nëse, sigurisht, shteti francez do të rivendoste reputacionin e tij, do t’i duhej t’u paguante atyre një kompensim të madh për fitimet e humbura, duke qenë se kompania e re Renault mbeti tërësisht në pronësi të shtetit për gjysmë shekullin e ardhshëm ose më shumë dhe gjeneroi fitime të mëdha. Familja mori një dëmshpërblim të vogël në 1967, as 1% të asaj që pretendonin.
Pas vitit 2000, zërat nga qarqe të ndryshme kanë filluar të rriten në lidhje me “aktifikimin e gabuar të tarifave” për Renault, siç është formuluar karakteristikisht (dhe me kujdes) nga shteti francez. Çështja nuk ka ecur gjyqësisht, por duket se gjërat po ndryshojnë edhe në opinionin publik francez. Renault nuk konsiderohet më nga të gjithë si bashkëpunëtor i nazistëve, por një njeri që u detyrua nga rrethanat të linte fabrikat e tij të hapura dhe ra viktimë e spekulimeve shtetërore. /tesheshi.com/
