Xhamia e madhe e shekullit të 16-të në qytetin e drejtuar nga serbët në Bosnje, Banja Luka, rihapet pas 23 vjetësh nga dita që u hodh në erë nga nacionalistët, si pjesë e fushatës së spastrimit etnik.
Xhamia Ferhadija, që ka marrë emrin nga Ferhad Pasha, guvernatori osman që e ka ndërtuar atë, u rindërtua në një hark kohor prej nëntë vjetësh. Rikonstruksioni vuri në përdorim shumë nga gurët e ndërtesës origjinale, të cilët u gërrmuan nga pirgjet e rrënojave dhe u nxorën nga shtretërit e lumenjve ku ishin hedhur nga milicët serbo-boshnjakë në një përpjekje për të fshirë të gjitha gjurmët e trashëgimisë së hershme muslimane, nga qyteti i dytë më i madh i Bosnjes.
Vendndodhja e xhamisë ishte rrafshuar me bulldozerë, duke lënë vetëm gurët e themelit dhe pirgjet e ristelave prej druri.
Xhami të tjera dhe varreza islamike u shkatërruan në të njëjtën natë të 7 majit 1993. Një total prej 60 mijë muslimanësh dhe banorë etnike kroatë u rrethuan dhe u deportuan nga territori i bashkisë, apo u burgosën apo u vranë.
Ish-kreu i fakultetit të Arkitekturës në Sarajevë, Muhamed Hamidoviç, drejtoi përpjekjet e restaurimit pasi kuptoi se shumë nga skicat që ai kishte bërë për xhaminë kur ishte student në Jugosllavinë socialiste, përmbanin të dhëna të mjaftueshme për ta rindërtuar atë.
Ndihmesë ka qenë edhe fakti që xhami është rindërtuar edhe më parë, pas një tërmeti në vitin 1968, dhe diagramat e skicat janë ruajtur që në atë kohë.
“Gurët u gjetën në çdo cep, pjesa më e madhe në vendet e grumbullimit të mbeturinave dhe në toka djerrë rreth Banja Lukës”, thotë Hamidoviç. “Disa gurë u gjetën në punishtet e punimit të gurit. Ne nuk mund ta përdornim të gjithë materialin e gjetur për shkak se kishte pjesë të dëmtuara që nuk mund të trajtoheshin. Por një pjesë – një shtyllë – u gjet e plotë. U zbulua në një liqen nga anëtarët e klubit të zhytësve të Banja Lukës”.
Në total, rreth 3500 fragmente, 65 për qind e materialit origjinal të xhamisë u gjetën dhe u përdorën. Për pjesët e zhdukura, Hamidoviç ishte në gjendje të identifikonte guroret origjinale me ndihmën e arkivave të kohës osmane e prej tyre u morën gurët zëvendësues.
Gurët u shqyrtuan për të përcaktuar nëse i përkisnin xhamisë Ferhadija apo monumenteve të tjera të rrënuara në të njëjtën kohë. Më pas, gurët u skanuan dhe u gjet vendi i tyre në ndërtesë, identifikuar nga një program special kompjuterik. Xhamia ishte punimi më i madh arkitekturor në rajon që nga rindërtimi i urës së Mostarit, një tjetër monument i periudhës osmane, që u rihap në vitin 2004.
Rindërtimi i xhamisë Ferhadija u financua nga fonde private, nga qeveria turke dhe nga qeveria e Bosnjës, gjysmë e përbërë nga serbët, Republika Srpska.
Ceremonia e hapjes në Banja Luka, pritet të sjellë së bashku 20 mijë njerëz, që do të shënojë një pranim simbolik të së kaluarës islamike, edhe pse kthimi aktual i popullsisë muslimane në qytet në më shumë se 20 vjet nga mbarimi i luftës ka qenë i kufizuar. Rreth 8 mijë muslimanë jetojnë në qytet, krahasuar me rreth 30 mijë në nisje të konfliktit në vitin 1992.
“Rihapja e xhamisë Ferhadija më jep një kënaqësi të madhe personale pasi kam besim se kemi kryer një punë profesionale, duke përdorur metoda të ngjashme me ato të ndërtimit origjinal”, thotë
Hamidoviç. “Xhamia mund të jetë model për rindërtime të ardhshme të 2500 monumenteve kulturore dhe historike që u shkatërruan gjatë luftës në vendin tim. Dhe, sigurisht, jam i lumtur që kemi mundur t’i kthejmë popullit kujtimet”.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
