Po me Urën e Gurit ç`patën xhanëm? – dhe ja përgjigja që vjen prej ‘Shkupit -2014’

Nga Bekim Laci

“Por me urën ç`patën xhanëm?!” – është batuta e njohur e një filmi shqiptar. Dikush pra, një fshatar më konkretisht, qahet se përse gjermani ua shkatërroi një urë me të cilën ata kishin lidhur ekzistencën e tyre. Po e njëjta gjë mund të vlejë dhe për Urën e famshme të Gurit në Shkup; dhe pyetjes drejtuar qeverisjes Gruevski se me urën ç`patën, sigurisht që i gjendet një përgjigje…

Urat bashkojnë njerëzit, një karakteristikë që paraqet burim të pashtershëm frymëzimi për poetët. Për fatin tonë të keq, Ura e Gurit që është simboli identitar i Shkupit, sot është sinonim i ndarjes, sepse kur flitet për Shkupin, flitet për qytetin me dy fytyra: atë të njërës anë të urës të banuar me shqiptarë dhe anës tjetër të urës të banuar me maqedonas, e që ka  infrastrukturë shumë më të zhvilluar. Sidoqoftë, kjo mbetet për një rast  tjetër sepse, rrëfimi ynë i kushtohet urës së gurit, simbolit të qytetit.

Objekti daton që nga periudha e hershme mesjetare, ndërsa e ndërtoi perandori bizantin me perjardhje ilire, Justinjani, tregon historiani Skënder Asani, duke u bazuar në burime të ndryshme nga udhëprshkruesit mesjetarë. Duke zbuluar detaje nga libri i tij për Urën e Gurit, i cili do t’publikohet në qershor, ai thotë se në vitin 518 Shkupin e goditi një tërmet  shumë i fuqishëm me përmasa katastrofale i cili në tërësi shkatërroi qytetin. Ndër objektet e shkatërruara ishte edhe teatri romak, me guret ciklopik të të cilit u ndërtuan muret e Kalasë së Shkupit ndërsa një pjesë e gurëve u përdor për ndërtimin e Urës së Gurit:

“Edhe sot ju mund t`i shihni themelet e kësaj ure me gurët e mëdhenj ciklopik, ndërsa në periudhat tjera historike është mbindërtuar edhe me tulla qeramike.

Salih Hasim Beu,  në veprën e tij për Shkupin shkruan se Ura me qemere prej kargiri që gjendet sot mbi lumin Vardar e që  përshkron përbrenda qytetin e Shkupit, është ndërtuar nga ana e sulltan Muratit II. Mbishkrimi i mëposhtëm na mëson se ura në fjalë u restaurua më pas nga ana e sulltan Muratit të III-të” thotë Asani, sipas të cilit ata që panë restaurimin e kësaj ure e lavdëruan dhe thanë se u bë më e bukur se më parë, duke e fituar zemrën e popullit.

Data e restaurimit të urës në fjalë qe 987 hixhri (1579/1580) ndërsa karakteristikë kryesore ka Mihrabin, (vendi i imamit gjatë faljes), që sipas profesorit të filozofise se artit, Metin Izeti, paraqet karakteristikën identifikuese të urave të cilat janë bërë në këtë periudhë nga ana e Shtetit Osman: “Sfondi ideor i mihrabit në qendër të Urës është për të treguar bashkimin e kulturave të ndryshme që si metaforë paraqiten në urën me drejtimin vertikal të orientimit drejt Zotit. Rasti është i ngjashëm edhe në Urën Gejve-Ali Fuat Pasha në Sakarja , e ndërtuar nga ana e djalit të Fatihut Bajazidi i II në vitin 1495. Pra historikisht por edhe nga aspekti ideor i qytetërimit Islam, mihrabi është pjesë përbërëse e urave të periudhës osmane” thotë Metin Izeti.

Ramadan Ramadani, doktor i historisë për Trashëgiminë Kulturore Otomane, për portalin ‘tesheshi.com’, thotë se Mihrabi mbi urën e gurit nuk ka patur vetëm rol dekorativ, përkundrazi, deri në pamjen e perandorisë Osmane, ai ka qenë edhe funksional:

“Ura e Gurit ka patur një hapësirë të madhe përreth, dhe si e tillë , ka qenë e përshtatshme për t`u përdorur si “musal-lah” (vend hapësirë në të cilën muslimanët e falin Bajramin). Deri në fund të sundimit osman me Shkupin, mbi urën e gurit janë falur namazet e Bajramit, ndërsa në Shkup ka patur edhe një “musal-lah” tjetër në Çairin e sotëm, te tregu”, tregon Ramadan Ramadani.

Ura e Gurit, gjithmonë ka reflektuar tendencat e pushteteve të ndryshme për të shfaqur triumfalizmin e tyre.Kështu, Sulltan Memedi V, kur vjen në Shkup në vitin 1911, parakalimin e bënë pikërisht mbi Urën e Gurit, ndërsa më vonë kur Shkupi pushtohet nga serbët, në hyrje të urës vendosen shtatoret e mbretërve Petri i Parë dhe Aleksandër Karagjorgjeviç. Sot, atje i gjen figurat nga e kaluara maqedonase.

Bashkëbiseduesit tanë kritikojnë politikat kulturore sllave të cilat nga fundi i shekullit të XIX dhe veçanërisht shekulli i XX kanë qenë të orientuara në zhbërjen e identitetit real të qyteteve të gjallëruara në periudhën osmane dhe në paradigmën e qytetërimit Islam.

E njëjta gjë ka ndodhur edhe me Shkupin, shprehet Metin Izeti, dukë vënë theksin te rrënimi që ju bë Mihrabit, gjatë restaurimit të urës së gurit në vitet e 90-ta. Pas reagimeve të shumta, i njëjti u rikthye në vend: “Krahas prishjes së xhamive dhe teqeve përreth Urës përpjekja e këtyre politikave ka synuar edhe zhbërjen e identitetit të Urës së Gurit në Shkup. Restaurimet e filluara në vitin 1998 me qëllim e kanë rrënuar mihrabin, që ka qenë elementi kryesor i zgjatjes emocionale dhe faktike të qytetërimit islam në këtë monument, dhe më pas e kanë paraqitur idenë se ajo ka qenë vendrojë me rrënjë nga periudhat e mëparshme edhe atë pa asnjë fakt  historike duke u bazuar vetëm në ëndërat e arkitektit Vasil Ilov”, thotë Metin Izeti, sipas të cilit ideja e vërtetë për rrënimin e mihrabit në urën e Gurit në Shkup u pa me projektin “Shkupi-2014” kur qendra e Shkupit, edhe pse shumë kiç dhe pa estetikë, u shndërrua në fotografi me sfond krejtësisht joislam me strategji për çrrënjosjen e autoktonisë së qytetit të Shkupit. /tesheshi.com/