Emri Kozak vjen nga fjala qazāq (kazak), që në gjuhën e vjetër turke do të thoshte grabitës, vagabond dhe aventurier. Kozakët jetuan të lirë, duke mos njohur autoritetin e askujt.
Një jetë e tillë u bë tërheqëse për fshatarët ukrainas dhe rusë, të cilët, për shkak të presionit të feudalëve polakë, pra autoriteteve perandorake ruse, u larguan masivisht në fushat e Lindjes së largët të Evropës së sotme.
Kozakët ukrainas përmenden në fund të shekullit të 15-të në stepat rreth lumit Dnieper. Pak më vonë, përmenden edhe kozakët rusë që vepronin në një zonë të gjerë të Euroazisë, deri në Paqësor.
Kozakët rusë pushtuan Siberinë, e cila edhe sot e kësaj dite mbush arkën e shtetit në Moskë me burimet e saj natyrore.
Në trashëgiminë historike ukrainase, kozakët konsiderohen si një komunitet shumë-etnik që u rezistoi sunduesve të huaj, fillimisht polakëve dhe më pas rusëve dhe imperializmit të tyre, dhe që hodhi themelet për mirëkuptimin e sotëm qytetar të kombit ukrainas.
Në trashëgiminë historike ruse, kozakët konsiderohen si një grup i veçantë etnik që është pjesë integrale e “botës ruse”, kufijtë e së cilës ata zgjeruan dhe mbrojtën me shekuj.
Pas këtij dallimi qëndron themeli i përbashkët historik i Ukrainës dhe Rusisë, të cilin e ndan edhe Bjellorusia.
Po flasim për Principatën e Kievit, e cila u themelua në shekullin e 9-të nga suedezë të sllavizuar nga provinca e Rusisë ose sundimtarët vendas sllavë.
Sido që të jetë, me rëndësi epokale kishte Princi Vladimir i Kievit, i cili në fillim të shekullit XI solli ortodoksinë nga Kostandinopoja, e cila është feja tradicionale e ukrainasve, rusëve dhe bjellorusëve edhe sot.
Pasardhësi i Vladimirit, Duka i Madh, Jaroslav i Urti, ndërtoi Katedralen e St. Sofje në Kiev, para së cilës së fundi ka vendosur lule presidenti amerikan Joe Biden.
Një shekull pas vdekjes së Jaroslavit, Principata e Kievit u shua kur, më 7 dhjetor 1240, mongolët e tmerrshëm pushtuan dhe shkatërruan Kievin.
Pas kësaj date fatale, veriu i Principatës së Kievit ra nën sundimin e mongolëve për shekuj, ndërsa pjesa perëndimore ishte më afër Evropës në atë kohë.
Në veri, rreth Moskës, u ngrit Perandoria e ardhshme Ruse, ndërsa sundimtarët e zonave perëndimore ku u formua Ukraina e sotme ishin nën sundimin e Polonisë dhe Lituanisë për shekuj me radhë.
Sundimtarët e kësaj zone luftuan me llogaritjen se si t’u rezistonin mongolëve me ndihmën e perëndimorëve katolikë dhe në të njëjtën kohë të ruanin besimin e tyre ortodoks.
Kështu, në shekullin e 13-të, Princi Danilo pranoi katolicizmin dhe mori nga Papa kurorën e mbretit Ruten dhe premtimin për një kryqëzatë kundër mongolëve.
Një shekull më vonë, territoret ukrainase ranë nën sundimin e Polonisë dhe Lituanisë, bashkimi i të cilave ishte një superfuqi evropiane për një kohë të gjatë.
Në të njëjtën kohë, stepat e Ukrainës së sotme u bënë shporta e bukës së Evropës pasi fuqia mbretërore polake në shekullin e 17-të përzuri mongolët dhe kolonizoi zonat pjellore në lindje të lumit Dnieper.
Atje, kozakët ukrainas luftuan për shekuj kundër Mongolëve dhe Perandorisë Osmane dhe, së bashku me kalorësit polakë dhe lituanianë, përhapën famën dhe ndikimin e Unionit Polako-Lituanez, ushtria e të cilit pushtoi Moskën në fillim të shekullit të 17-të.
Në këtë kohë, emri Ruthenian filloi t’i linte vendin emrit ukrainas, që nënkuptonte atdheun e ushtarëve ortodoksë-roje kufitare në Poloni, ndërsa elita shumë e pasur feudale ukrainase pranoi identitetin polak dhe besimin katolik, i cili mbante me vete sharmin e kulturës së lartë evropiane.
Gjithsesi, nën konformizmin e elitës “zjeu” revolta e kozakëve ukrainas të cilëve nuk u pëlqente epërsia e polakëve, feja, gjuha dhe politika e tyre.
Në 1648, kryengritja kundër polakëve u drejtua nga hetmani kozak, komandanti ushtarak, udhëheqësi politik Bogdan Khmelnytsky, i cili në 1654 lidhi një aleancë me perandorin rus kundër polakëve dhe Perandorisë Osmane në Traktatin e Pereyaslav-it.
Edhe pse Khmelnytsky e shihte marrëveshjen si një kompromis politik në luftën për një Ukrainë të pavarur, nga këndvështrimi i Kremlinit zyrtar kjo dukej si njohje ukrainase e sundimit absolutist të Carit rus.
Tre shekuj më vonë, në vitin 1954, për nder të kësaj marrëveshjeje, e cila atëherë u kuptua si një pajtim vëllazëror i ukrainasve dhe rusëve, lideri sovjetik Nikita Hrushovi e dorëzoi gadishullin e Krimesë nga Rusia në Ukrainë.
Megjithatë, llogaritja e Khmelnytsky-t doli të ishte e gabuar, sepse ukrainasit e gjetën veten nën sundimin e një sundimtari absolutist të Moskës, i cili kishte më pak kuptim për veçoritë e tyre sesa elita polake.
Kjo është arsyeja pse republika e pavarur e kozakëve të Ukrainës nuk zgjati shumë, sepse perandorët rusë gradualisht shfuqizuan institucionet e pavarura kozake dhe e kthyen territorin e tyre në rrethe administrative të Perandorisë Ruse.
Në këtë situatë, Hetmani ukrainas Ivan Mzepa ngriti një kryengritje kozake në 1708 kundër ish-mikut të tij, perandorit rus Pjetri I, dhe me ndihmën e mbretit suedez Charles XII u përpoq të rivendoste një republikë të lirë të Kozakëve të Ukrainës.
Në fund, gjithçka dështoi sepse Ivan dhe Charles pësuan një disfatë në betejën e Poltava-s në 1709. Perandori Pjetri i Madh e shpalli Ivan Mzepën një tradhtar të lartë dhe urdhëroi Kishën Ortodokse Ruse ta shpallte zyrtarisht të mallkuar dhe heretik.
Si rezultat i kësaj disfate dhe pushtimit rus të Krimesë, të gjitha hetmanatet e kozakëve ukrainas u shfuqizuan në fund të shekullit të 18-të.
Nga këndvështrimi i sotëm, më interesantja është hetmanati i Zaporozhye-s Sich rreth qytetit të Zaporozhye-s, ku së fundmi u zhvillua beteja më e madhe e tankeve e pushtimit rus të Ukrainës.
Gjatë gjithë kësaj kohe, kozakët rusë ishin zyrtarë dhe promovues sipërmarrës të projektit perandorak të Moskës Perandorake.
Kozakët janë veçanërisht të rëndësishëm për Rusinë e sotme, e cila qysh në fillim të shekullit të 17-të si mercenarë ushtarakë, grabitës dhe aventurierë depërtuan në Siberi dhe shtrinë fuqinë e perandorit rus në Paqësor.
Ata u ndoqën nga zyrtarë të ndryshëm perandorakë, veçanërisht taksambledhës, të cilët mbushnin arkat perandorake me pasuritë natyrore të Siberisë.
Kozaku rus më i famshëm në këtë zonë është Yermak Timofeyevich, i cili në fillim të shekullit të 17-të në shërbim të perandorit dhe një familjeje fisnike me ndikim, kaloi Uralet dhe krijoi bastionin e parë rus në Siberi, i cili më vonë u bë qyteti i Tobolsk.
Pushtimi i Siberisë i solli Rusisë burime të pashtershme natyrore që kanë ende rëndësi strategjike globale edhe sot. Prandaj, nuk duhet të jetë për t’u habitur që Yermak u bë një hero kombëtar rus.
Së bashku me pushtimin e Siberisë, kozakët rusë vepruan në zonën e lumenjve Don dhe Vollga dhe në Kaukaz. Ishte një përzierje e fshatarëve, të arratisurve-grabitësve dhe kalorësve e marinarëve të aftë.
Kjo, në fjalorin e sotëm, mënyrë hibride e luftës, i bëri kozakët ushtarë të vlefshëm dhe të dobishëm të perandorit rus për depërtimin në jug.
Kur perandorët rusë pushtuan Krimenë dhe brigjet veriore të Detit të Zi, kozakët rusë, ashtu si ukrainasit, humbën pavarësinë e tyre politike dhe u shndërruan në një lloj trupash elitare perandorake që, ndër të tjera, shtypën me gjak rebelime të ndryshme.
Megjithatë, kozakët rusë u rebeluan kundër sundimit të carit, gjë që ilustrohet nga kryengritjet e njohura të Yemeljan Pugachev-it dhe Stenjka Razin-it.
Kozakët rusë e kryen me sukses rolin e tyre si mbrojtës të carizmit deri në shkurt, d.m.th., mars 1917, kur nuk pranuan të shtypnin protestën e grave të Shën Petersburgut.
Ishte preludi i revolucioneve të shkurtit dhe më pas të tetorit të vitit 1917, dhe më pas luftës civile nga e cila Bashkimi Sovjetik lindi në gjak.
Në atë luftë, u dalluan veçanërisht kozakët kubanë, të cilët ishin armiq të vendosur të komunizmit sovjetik dhe mbrojtës besnikë të carizmit.
Sot, ata janë aleatë besnikë të presidentit rus Vladimir Putin, në emër të të cilit luftuan në Gjeorgji dhe Ukrainë.
Duke ditur të gjitha këto, është e lehtë të kuptohet roli i rëndësishëm i trashëgimisë së kozakëve tek ukrainasit që luftojnë për lirinë e tyre kombëtare.
Gjithashtu, është e lehtë të kuptohen kozakët rusë, për të cilët mbështetja për projektin perandorak të rindërtimit të “botës ruse” nga Vladimir Putin është një gjë krejtësisht e natyrshme dhe vazhdimësi e shërbimit shekullor ndaj imperializmit rus. /tesheshi.com/
