![Një ushtar izraelit qëndron me kompleksin e Xhamisë Al-Aksa në sfond [Dosje: Maya Alleruzzo/AP Photo]](https://tesheshi.com/wp-content/uploads/2024/12/Kolonet-izraelite-shkelin-status-quo-ne-ne-kompleksin-e-xhamise-Al-Aksa-360x180.webp)
Një studim i historisë gati 12,000-vjeçare të dhunës në Lindjen e Mesme zbulon se gjakderdhja filloi rreth kohës kur u shfaqën shtetet e para, rreth gjashtë mijë e gjysmë vjet më parë, dhe u rrit përsëri kur erdhën thatësirat dhe u shfaqën perandoritë e mëdha rreth 3,200 vjet më pare, ka treguar analiza e kafkave dhe eshtrave të thyera të njeriut, shkruan portali Live Science.
Kafkat dhe kockat e më shumë se 3,500 njerëzve të plagosur në konfliktet në Lindjen e Mesme midis 12,000 dhe 400 p.e.s. e kanë origjinën nga rajonet gjeografike që përfshijnë Turqinë, Levantin (tokën përreth Mesdheut lindor), Mesopotaminë dhe Iranin.
Mbetjet njerëzore u studiuan nga një ekip ndërkombëtar shkencëtarësh që donin të testonin një hipotezë rreth rritjes dhe rënies së dhunës në kohët e lashta, sipas një studimi të botuar më 9 tetor në revistën Nature Human Behaviour.
Një ekip ekspertësh hetuan lëndimet e zbuluara në kafka dhe kocka, të shkaktuara nga armët dhe mjetet në skeletet e njerëzve që jetuan në Lindjen e Mesme gjatë katër periudhave: neoliti (12,000 deri në 4,500 p.e.s.), epoka e bakrit (4,500 deri në 3,300 p.e.s.), epoka e bronzit (3300 deri në 1200 para Krishtit) dhe epoka e hekurit (1200 deri në 400 para Krishtit).
Dy kërcime të mëdha në dhunë
Ekspertët besojnë se Lindja e Afërt e lashtë është një vend ideal për të studiuar dhe kuptuar dhunën njerëzore, sepse kjo zonë gjeografike ishte kyçe për disa risi të mëdha në kulturën njerëzore, nga zbutja e kafshëve dhe zhvillimi i bujqësisë deri te krijimi i qyteteve të para rreth 11,000. vite më parë.
Qëllimi i shkencëtarëve ishte të kontrollonin supozimet për nivelin e dhunës në periudha të ndryshme. Për shembull, dendësia e ulët e popullsisë në periudhën e neolitit ndoshta nënkuptonte një nivel të ulët dhune, ndërsa shfaqja e shteteve dhe perandorive në periudhat e mëvonshme rezultoi në një rritje të nivelit të dhunës, veçanërisht kur njerëzit filluan të jetonin më afër njëri-tjetrit në qytetet e para.
Duke analizuar lëndimet traumatike të identifikuara në kafkat e lashta, ekspertët zbuluan se frekuenca e dhunës u rrit në mënyrë dramatike në epokën e bakrit, kur u formuan shtetet e para, dhe më pas përsëri në epokën e hekurit për shkak të ndryshimeve të mëdha, të tilla si thatësirat e mëdha që zgjatën për 300 vjet dhe kur ndodhi ngritja e superfuqive ushtarake si Perandoria Asiriane.
Por një rënie e ndjeshme e dhunës pasoi në epokën e bronzit, midis 3000 dhe 1500. Shkencëtarët arritën në përfundimin se një arsye e mundshme për “uljen e dhunës është se shtetet e para ishin në gjendje të vendosnin mënyra efektive që rezultuan në një reduktim të konfliktit në shoqëritë e kohës”.
Ulja e dhunës në epokën e bronzit
Dhuna e reduktuar në epokën e bronzit është ndoshta rezultat i inovacioneve sociale që i transformuan individët në qytetarë.
“Duket mjaft e qartë dhe logjike që sistemi ligjor u zhvillua me shpejtësi gjatë epokës së bronzit dhe madje edhe qytetarët e lirë gëzonin njëfarë mbrojtjeje të ofruar nga ligji,” tha bashkëautori i studimit Giacomo Benati, një historian ekonomik në Universitetin e Barcelonës. “Kjo do të thotë se mjetet paqësore të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve ishin gjithnjë e më të disponueshme për njerëzit.”
Por paqja ishte jetëshkurtër. Për shkak të faktit se në epokën e hekurit kishte një nivel të paparë pabarazie, burimet ishin gjithnjë e më pak dhe konfliktet e luftës ishin gjithnjë e më të shpeshta, të cilat ndodhën me ngritjen e perandorive, si Perandoria Hitite, e cila ndodhej në pjesa e Turqisë së sotme.
Benati tha se një goditje në pjesën e sipërme të kafkës në epokën e bakrit dhe hekurit ishte ndoshta metoda më e zakonshme e vrasjes në periudhën paramoderne.
“Konfliktet shpesh nuk shkaktohen vetëm nga faktorë të jashtëm”
Debra Martin, një bioarkeologe në Universitetin e Nevadës, Las Vegas, e cila nuk ishte e përfshirë në studim, e sheh atë interesante sepse bazohet në të dhëna të forta.
“Unë e mirëpres faktin që autorët vendosën të mos interpretojnë të dhënat në mënyrë që të përshtaten në një shpjegim shkakor. Dhuna dhe konfliktet shpesh nuk shkaktohen vetëm nga faktorë të jashtëm, por edhe nga ideologjia, besimet dhe simbolika. Në fakt është shumë e ndërlikuar të thuaj atë që e gjithë kjo shkakton dhunë”, tha ajo. /tesheshi.com/
