Muslimanët janë në qendër të debatit të sotëm për lirinë e besimit në Shtetet e Bashkuara. Por, ata praktikisht kanë qenë një pjesë e këtij debati të ndezur që nga fillimet e themelimit të kombit amerikan.
Disa nga Etërit Themelues qartësisht kanë përmendur muslimanët- mes besimtarëve të tjerë jashtë rrymës mbizotëruese protestante- ndërsa përvijonin parametrat e lirisë fetare dhe mbrojtjen e barabartë.
Muslimanët, që në atë kohë referoheshin si “muhamedanë” apo aludoheshin si turq, jetonin në këtë vend; vlerësohet se 20 për qind e afrikanëve të skllavëruar ishin muslimanë. Por, pjesa më e madhe e qytetarëve në atë kohë nuk kishte dijeni se muslimanët ekzistonin në Amerikë, e kjo sipas disa historianëve.
Kështu, në kontrast me hebrenjtë apo katolikët, muslimanët diskutoheshin si hipotezë- dhe shpesh me opinione negative, përfshirë ato të Thomas Jefferson- “për të treguar sesa larg shkonte toleranca dhe të drejtat civile”. Kështu thotë Denise Spellberg, autore e librit “Kur`ani i Thomas Jefferson: Islami dhe Themeluesit”, përcjell Washington Post në një artikull.
“Në formimin e idealit amerikan dhe parimeve që konsiderohen të jenë vlerat e shquara amerikane, muslimanët ishin, që në fillim, testi i likmusit nëse parimet kushtetuese amerikane do të përfshinin çdo besimtar të çdo lloji apo jo”, thotë Spellberg.
Mbrojtja e Thomas Jefferson për lirinë e besimit
Jefferson hartoi statutin e Virxhinias për Lirinë Fetare dhe kërkoi që të ishte një nga tre arritjet e listuara në gurin e tij të varrit. Ligji Virxhinia u shndërrua më pas në themelin e mbrojtjes së lirive fetare të përfshirë në Kushtetutë.
Në Virxhinia u zhvillua një debat i fuqishëm mbi tema që nga Kisha, një institucion i konsoliduar të cilës qytetarët e Virxhinias duhet t’i paguanin taksa për ta mbështetur, e deri tek mbrojtja e lirisë së ndërgjegjes e ndarja e kishës nga shteti. Jefferson në mënyrë specifike përmend muslimanët kur përshkruan qëllimin e gjerë të mbrojtjes së lirisë së besimit, që synohej në ligj, i cili u miratua në vitin 1786.
“Ajo që ai dëshironte të bënte ishte të nxirrte jashtë loje shtetin e Virxhinias nga vendimmarrja se cila ishte feja më e mirë dhe se kush duhej të paguante për ta mbështetur këtë fe”, thotë Spellberg që është edhe profesoreshë e historisë dhe studimeve islamike në Universitetin e Teksasit, Austin.
Gjatë debatit për ligjin, disa ligjvënës dëshironin të përfshinin termin “Jezu Krisht” të cilin ai e refuzoi. Duke shkruar në vitin 1821, Jefferson reflektonte se ky refuzim provonte që mbrojtja e opinionit në ligj kishte domethënien e të qënit universal”
Ai vijon:
“Aty ku preambula deklaron se shtrëngimi është largim nga plani i autorit të shenjtë të fesë sonë, u propozua një amendament, ku përfshihej edhe fjala Jezu Krishti, e si rrjedhim do të ishte: largim nga plani i Jezu Krishtit, autorit të shenjtë të fesë sonë. Kjo përfshirje u refuzua me një shumicë të madhe, si provë që ata dëshironin të përfshinin brenda mantelit të mbrojtjes hebrenjtë dhe xhentilët, kristianët dhe muhamedanët, hindutë dhe të pafetë e çdo emërtimi”.
Opinionet e Jefferson-it për të drejtat fetare kishin një ndikim të madh nga John Locke, sikundër vënë në dukje historianët, mes të cilëve edhe James H. Hutson, që në vitin 2002 shkruante në cilësinë e shefit të seksionit të Dorëshkrimeve në bibliotekën e Kongresit:
Në veprën e tij “Letër mbi Tolerancën” (1689), John Locke këmbëngul se muslimanët dhe gjithë të tjerët që besojnë në zot, të tolerohen në Angli. Duke bërë fushatë për lirinë fetare në Virxhinia, Jefferson ndjek Locke-un, idhullin e tij, në kërkesën që të njihet e drejta e besimit për “muhamedanët”, hebrenjtë edhe “paganët”. Në mbështetje të Jefferson ishte një aleat i vjetër i tij, Richard Henry Lee, që kishte bërë një mocion në Kongres më 7 Qershor, 1776, që kolonitë amerikane të deklaronin pavarësinë. “Liria e vërtetë, pohonte Lee, përfshin muhamedanët (Mahomitan) dhe hindutë (Gentoo) sikundër fenë e krishterë”.
James Madison, pikëpamjet e të cilit mbi të drejtat fetare ishin në një linjë me ato të Jefferson-it ndihmoi që ligji Virxhinia të mbërrinte në fazën finale. Në një dokument ku ai argumenton kundër taksave fetare e që mori me mijëra nënshkrime, Madison i referohet persekutimit të huaj fetar – specifikisht Inkuizicionit.
Ai gjithashtu mbron pikëpamjen se ndarja e kishës nga shteti do të promovonte krishtërimin, duke shkruar se një shoqëri e hapur do të ishte mikpritëse ndaj atyre “që mbeten në zotërimin e feve falco. “Duke vendosur një kishë zyrtare, shkruan ai, shkurajohen ata që janë të huaj për dritën e zbulesave”.
‘Mundim i madh”
Në fakt, nuk është se muslimanët ishin një shqetësim kryesor për amerikanët e hershëm”, shkruan një akademik i Monticello-s.
Në Shtetet e Bashkuara “thjesht nuk kishte një prani të madhe muslimane” – të paktën një që të njihej si e tillë, thotë Andrew Jackson O’Shaughnessy, zëvendëspresident i Fondacionit Thomas Jefferson dhe drejtor i Qendrës Ndërkombëtare për Studimet mbi Jefferson-in në Monticello.
“Domethënia reale” ishte se muslimanët përmenden, thotë ai, duke vënë në dukje disa citime specifike për muslimanët në disa peticione, prej të cilave një pjesë është shkruar nga baptistët, në favor të statutit Jefferson për të drejtën fetare.
“Eshtë shumë domethënëse pasi ata qartë po dilnin jashtë mënyrave të tyre, po mundoheshin shumë për të treguar sesa e gjerë dhe e plotë ishte ideja e lirisë fetare”, thotë O’Shaughnessy.
Vërtet, nuk ishte vetëm Jefferson dhe Madison që po diskutonin kufijtë e lirisë fetare në debatin kyç në Virxhinia, thotë edhe historian John Ragosta, autor i shumë librave për Jefferson-in dhe lirinë fetare.
“Baptistët dhe presbiterianët ishin duke kërkuar liri fetare në shekullin e 18-të pasi ata ishin disidentë të kishës së pranuar”, thotë Ragosta. “Dhe ata po flisnin për muslimanët dhe ‘të pafetë’ dhe hebrenjtë”.
Evangjelistët kishin qenë objekt persekutimi jo shumë kohë përpara. Para Revolucionit Amerikan, më shumë se gjysma e predikuesve baptistë të Virxhinias ishin burgosur për shkak të predikimeve të tyre, thotë Ragosta. “Këta njerëz e dinin se çfarë po kërkonin”.
Kundërshtarët e propozimeve Jefferson shkruan disa letra për “Virginia Gazette”, ku argumentonin se këto propozime do të lejonin ateistët, muslimanët dhe hebrenjtë të merrnin detyra shtetërore. Ndaj këtyre argumenteve, thotë Ragosta, evangjelistët u përgjigjën “Kjo është e vërtetë”.
Presbiterianët e Hanoverit shkruan një seri deklaratash për Asamblenë e përgjithshme të Virxhinias gjatë debatit për statusin Jefferson. Në njërën prej tyre, duke dalë në mbështetje të lirisë fetare dhe duke kundërshtuar një fe shtetërore, ata përmendin muslimanët:
“Në këtë epokë të ndriçuar, dhe në një tokë ku të gjithë nga secili emërtim janë të bashkuar në përpjekjen më të fuqishme për të qenë të lirë, ne shpresojmë dhe presim që përfaqësuesit tanë me optimizëm të pajtohen në heqjen e të gjitha llojeve të kufijve mbi fenë dhe të drejtat civile. Eshtë e sigurtë se çdo argument për liritë civile merr fuqi shtesë kur aplikohet për lirinë e fesë dhe nuk ka asnjë argument në favor të përforcimit të fesë së krishterë por duhen mbrojtur me të njëjtën masë edhe parimet e Mohamedit nga ata që besojnë në Kur`an”.
Ragosta thotë se ndërsa njerëzit së fundmi debatojnë se “ndarja e kishës nga shteti dhe liritë fetare që aplikohen universialisht, janë një shpikje e shekullit të 20-të,- nuk është kështu, ishte diçka që bisedohej dhe mendohej gjatë themelimit të Shteteve të Bashkuara.
Një president musliman?
Në atë kohë, muslimanët shpesh përfshiheshin në grupin e atyre që shiheshin negativisht apo jashtë rrymës kryesore, si katolikët apo hebrenjtë, thotë Spellberg, autore e librit “Islami dhe Themeluesit”. Ndërsa një qytetar musliman ishte teorik, një i tillë katolik nuk ishte. Dhe shqetësimi se një president katolik do të bënte aleancë me një papë të huaj ishte i pranishëm deri vonë në shekullin e 20-të, gjatë fushatës së John F. Kennedy.
Shumë amerikanë të hershëm mbështesnin verifikimin fetar për t’u mbrojtur ndaj një perspektive të tillë. Dhe këtu sërish, muslimanët përmenden kur debatohet nëse duhet miratuar një kushtetutë që shprehimisht ndalon teste të tilla.
Gjatë debatit të vitit 1788 në Karolinën e Veriut për ratifikimin e Kushtetutës, muslimanët përmenden pesë herë, hebrenjtë shtatë herë dhe katolikët 10 herë, shpjegon Spellberg. Lidhja midis presidencës dhe Islamit u ngrit në debat tre herë.
Gjatë debatit në Karolinën e Veriut, antifederalisti Henry Abbot argumentoi se eleminimi i verifikimit fetar do të thoshtë mundësi që “paganët, deistët apo muhamedanët të marrin detyra shtetërore mes nesh dhe që senatorët apo përfaqësues të tjerë po ashtu të jenë paganë”, vë në dukje Spellberg.
Federalisti James Iredell, i pagëzuar si mbrojtësi më i aftë i Kushtetutës” sjell kundërargumentin – ndërsa në të njëjtën kohë gjithashtu përpiqet të bindë delegatët skeptikë për gjasa shumë të pakta që qytetarët të zgjedhin zyrtarë me besime kaq të largëta nga rryma.
“Duhet të kundërshtoj që populli i Amerikës të mundë, ndoshta, të zgjedhë përfaqësues që nuk kanë fare fe, dhe që paganët e muhamedanët të mund të pranohen në detyra shtetërore”, tha Iredell. “Por, si mund të jetë e mundshme që të përjashtojmë një pjesë njerëzish, pa hedhur poshtë parimin e lirisë fetare të cilin ne vetë e kemi përkrahur kaq ngrohtësisht?”
Eleminimi i verifikimit fetar ishte një burim i madh zënkash në Anglinë e Re. Madison i shkruan Jefferson-it në vitin 1788 se “një nga kundërshtimet në Anglinë e Re ishte se Kushtetuta duke ndaluar verifikimin fetar i hapte një derë hebrenjve, turqve dhe të pafeve”.
Jefferson për fenë
Një mbrojtje e tillë e lirisë fetare nuk mund ta linte Jefferson-in jashtë kritikave. Ai u akuzua se ishte një ateist dhe “i pafe”. Rritur në kishën Anglikane, Jefferson u shoqërizua me parimet e unitarianizmit ndërsa mbetej hezitues për të folur publikisht për besimet e tij personale.
Qartësisht, ai favorizonte krishtërimin si një nga projektet më të mëdha për një kod moral. Në një pikë, ai i kërkoi një miku shkencëtar të përfundonte një studim krahasues midis feve më të mëdha të botës “për të nxjerrë esencën që kishin të përbashkët”, thotë O’Shaughnessy, akademik në Monticello.
“Ai e shikonte Jezusin si një filozof të madh social në ngritjen e sistemit më të madh të moralit, por pa dyshim ai mendonte, se nëse integroheshin edhe besimet e tjera, ky sistem mund të përmirësohej”, thotë O’Shaughnessy.
Jefferson refuzonte mrekullitë dhe arsyeja ishte mbretëresha supreme për të. Në një letër, ai apelonte nipin e vet “të vinte në dyshim me guxim, madje, edhe ekzistencën e zotit”.
Në vitin 1765, ndërsa studionte për Drejtësi, Jefferson shtiu në dorë një përkthim në anglisht të Kur`anit. Më pas ai e kritikoi fenë si antishkencore dhe kundër arsyes.
Pavarësisht opinioneve personale, sidoqoftë, Jefferson mbrojti në mënyrë të patundur të drejtën e amerikanëve për të pasur çdo besim fetar, sado absurde apo të gabuara mund t’i dukeshin atij.
“Pushtetet legjitime të qeverive shtrihen vetëm nëse veprimet janë të dëmshme për të tjerët”, shkroi Jefferson në “Shënime mbi shtetin e Virxhinias”. “Por, mua nuk më dëmton aspak nëse fqinji im thotë se ekzistojnë 20 zota apo asnjë zot. Kjo as më hyn në xhep, e as më thyen ndonjë këmbë”.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
