E çuditshme është Maqedonia e viteve të fundit. Aty ndodhin çudirat e relativizimit të kulturëndërtimit. Aty politika bën megaprojekte urbane, që himnizojnë identitetin e alternuar. Aty kryeqytetit dita-ditës i vritet shpirti i vërtetë dhe i bëhet një lustrim absurd, i quajtur “Shkupi 2014”, që vazhdon të jetë temë diskutimi, kundërshtimi, parodizimi…
Homo politikusi i VMRO-DPMNE-së, i partisë në pushtet që nga viti 2006, ka gjeneruar përveç tendosjeve edhe projekte identitare über-Mazedonische, si “Shkupi 2014”, një hap ky i “transit gruevskian”, që përmes politikës së vjetruar krijon lëkundje permanente, krijon një “Berlin të Dytë”. Në 2006-ën, një vit pas decentralizimit administrativ, partia e porsazgjedhur populiste dhe konservatore filloi t’i ngjallë frustracionet pas konfliktit në lidhje me identitetin dhe presionin e evropianizimit deri në atë masë sa kjo qasje mori forma vizuale urbane (“Shkupi 2014”). Ky projekt ndjek vijën e identitetit monolit dhe monocentrik të profilit të dikurshëm të qyteteve evropiane, që tani është braktisur në emër të skenave dhe kuptimeve të shumta; shumëngjyrshmëri kjo që qytetit i ofron jo vetëm larmi kulturore, por edhe potencial ekonomik. Mu për këtë arsye sot kombet e përparuara heqin dorë nga identitetet e ashpra, për shkaqe ekonomike, sikur që nuk munden të mbijetojnë ekonomitë nacionale në epokën e globalizimit të pakompromis.
Shkupi përmes këtij projekti është ndarë në Shkupin e anës së djathtë (maqedonas) dhe në atë të anës së majtë (shqiptar).
Tani kemi të bëjmë me një metafizikë emotive dhe me identitete për përdorim politik ditor, për një koniunkturë të partisë qeveritare shamaniste. Shkupi përmes këtij delirium tremens-i po shndërrohet dalëngadalë në qytetin më të shëmtuar të Evropës, shëmbëlltyrë e kiçit dhe pashijes. Inferioriteti historik dhe vetëdija e prapambetur karikaturalisht ka bërë që sheshi të shndërrohet në vendin ku farkohet identiteti i mbimaqedonasit, ose maqedonoidit.
Kritikat nga instancat ndërkombëtare vazhdojnë të vijnë në kohën që intensifikohet kërkimi i identitetit. Qendra e qytetit është shndërruar në mishmash të statujave historike që nuk korrespondojnë me njëra-tjetrën (20 të mëdha dhe mbi 100 të vogla). Në një radius të vogël vizitorët shohin Aleksandrin e Madh të bronztë, Justinianin, shenjtorët ortodoksë, Cirilin dhe Metodin nga shekulli i IX, Car Samoilin, Dame Gruevin, Goce Dellçevin, e shumë të tjerë. Aty janë ndërtuar Teatri Kombëtar, Muzeu i Luftës Maqedonase, Arkivi Shtetëror, Muzeu Arkeologjik, Gjyqi Kushtetues, Prokuroria dhe godina e Policisë Financiare, urat…; të gjitha në stilin si-barok, bashkë me rifasadimin e ndërtesave në Sheshin Maqedonia, me vetë sheshin e rikonceptuar më 2015. Eshtë Porta Triumfale, e lartë 22 metra, të cilën një analist e ka cilësuar si “Porta Mizeria”, që sipas sondazheve del si objekti më i urryer ndër ato të “Shkupit 2014”. Lidhur me të, një qytetar ka shtruar pyetjen se cilin triumf do të kremtojë Porta Triumfale? Një tjetër qytetar, që CNN-it i ka kërkuar të mbetet anonim, ka thënë: “Tanimë mundohem që t’i shmangem sheshit të qytetit. Ai është shndërruar në një park argëtues (theme park). Ngado që të ktheheni gjeni statuja dhe skulptura të reja të bronzta. Sikur duan të krijojnë identitet kombëtar. S’mund të imagjinoj qytet tjetër që ndërton portë triumfale në shekullin XXI”.
Shkupi është shndërruar në Luna Park të përmendoreve, në një histori në miniaturë, në një legoland, në një neverland; pak antikë, pak Romë, pak Paris, pak Vjenë. “Expo 2014” është shndërruar në metaforë të diznifikimit, në hapësirë totale dhe historicizëm, në sintaksë postmoderne, në buffer zone, në hapësirë të krijimit të identitetit të ri.
Arkitekti i mirënjohur Mirosllav Gërçev është shprehur se ky projekt përbën një mbetje arkitektonike, një kiç, një përçartje për të cilën harxhohen 300-400 milionë euro.
Ish-kryeministri i Maqedonisë, Ljupço Georgievski, ka thënë në lidhje me “Shkupi 2014” në një deklarim për një televizion bullgar:
“Qendra e Shkupit është e ngjashme me Disneylandin, ose me parkun Asteriks në Paris. E gjithë pjesa tjetër e Maqedonisë nuk ka asnjë rrugë të rregulluar, nuk ka asnjë manifestim kulturor; bëhet fjalë për një karikaturë konceptuale të ndryshme në kryeqendrën e Republikës së Maqedonisë”.
Të gjitha këto janë përpjekje për ta bërë këtë shtet njëfetar, njënacional, për t’i dhënë konotacion njëkulturor, që bie ndesh me realitetin shoqëror.
“Rikonstruktimi i planifikuar i ndërtesave reprezentative të periudhës sllave të Mbretërisë së Jugosllavisë (të viteve ‘30 të shekullit XX) do të duhet të krijojë lidhje me qytetin evropian, të krishterë e borgjez, ndonëse Shkupi asnjëherë nuk ka qenë i tillë, dhe ta mohojë të kaluarën e tij orientale, myslimane”.
Eshtë shumë tmerruese që e gjithë kjo strategji realizohet në mënyrë arbitrare, gjë të cilën e theksoi edhe ish-ambasadori evropian, Fuere, sipas të cilit, sikur të pyeteshin vetë Dellçevi dhe Karevi, ata do të kishin thënë që mos t‘u vendosen shtatoret pa pyetur qytetarët. Një analist tjetër u shpreh në mënyrë sarkastike se, nëse vazhdohet me këtë ritëm, R.M.-në e pret “Bruce Lee Faza”, pra, shembulli i Mostarit, ku qytetarët s’arritën të merreshin vesh për skulpturat që do të vendoseshin, e në fund i dhanë drejtim me vendosjen e figurës së artistit të njohur. Maqedonizimi, si ideologji sllavo-ortodokse, po hap krahët si një lucifer i vërtetë. Eshtë një provokim në sedër, një tendencë për t’i rrethuar shqiptarët dhe muslimanët në një geto, për t’u dhënë përshtypjen se Maqedonia dhe kisha janë një, se edhe antikiteti e objektet osmane do të pasqyrojnë ortodoksizëm. Absurdi duket edhe nga fakti se synohet të ndërtohen kisha ortodokse dhe përmendore të heronjve sllavë edhe në vende ku nuk kanë ekzistuar kurrë më parë.
Një nga regjisorët më të famshëm maqedonas, Sllobodan Unkovski, flet për gjendjen e përgjithshme të Shkupit të trazuar dhe për përgjegjësinë ndaj këtij entiteti të përbashkët:
“Pas lëshimit të frymës së urrejtjes ndaj mendimit ndryshe (artikuluar edhe në procedurat e ‘Shkupit 2014’), dhe rrahjes së studentëve në shesh, gjithçka u bë e lejuar dhe e mundshme. Këtë e treguan të gjitha ngjarjet, nga presioni, syrgjynosja, burgosja, vrasjet, protestuesit kujdestarë, mbyllja e mediave, përçmimi i Kuvendit, rrënimi i kapaciteteve të dobëta të vendit, thirrja për linçim, harxhimi jotransparent i parave tona, zhvillimi i ndjenjës së pasigurisë individuale”. /tesheshi.com/
