Nga Aleksandër Toti
Për Ali Pashain është folur e vijon të flitet parreshtur, por nuk është përmendur ende një detaj mjaft interesant, që një mulli i lënë prej tij vijon të bluajë ende. Pra, nëse gjithçka e lënë prej tij është thjesht e rrënuar ose muzeale, mulliri është edhe muzeal por dhe aktiv. Dhe teksa shohim këtë vepër, deri diku edhe arti, me bindje guxojmë të themi sot se kemi nje monument kulture i cili meriton më tepër vëmendje, sepse fare mirë mund të jetë tërheqës në funksion të turizmit. Mulliri i Ali Pashait që ende bluan! Diçka vërtet tërheqëse, pse jo fantastike!
Mulliri është i ndërtuar gjatë shekullit të XIX prej vet Aliut, aty nga vitet e fundit të jetës, njëjtë sikurse bëri me kalanë e vendlindjes së tij, e bashkë me to dhe nje sërë veprash te tjera. Tashmë aty ndodhet xha Lefteri, millonai i këtij mulliri të vjetër, banor në fshatin fare pranë të quajtur Veliqot. Dhe ai jo vetëm bluan aty, por dhe servir fakte nga e kaluara, si një ciceron i sprovuar.
“… I vuri banorët e zonës që të skalitnin shkëmbin me daltë dhe kazma për muaj të tërë, në mënyrë që të sillej uji nga fshati Bënçë, rrëzë grykës së malit mbi mulli, e drejtë e për tek mokra, mekanizmi që vë në lëvizje gurin e mullirit, që më pas të bluaj drithrat. Unë kam nja 30 vjet që bëj këtë punë qysh nga koha e Enverit, e nisa atëherë dhe kur ktheu demokracia më ngeli e kështu e bëra timen … Mesa di unë, kjo përpara se komunizmi t’i shtetëzonte, ka qënë trashëgimia e një familje Beu nga Damëzi… ndërsa tani vazhdon të punojë akoma njësoj sikur ka punuar në kohën e vetë. E kam ruajtur disi me merak të them, se me të jemi ushqyer dhe me vjen dorësh t’i bëj ndonjë shërbim, duke qënë se kam dhe një zanat marangozi. Jam përpjekur që gjithë godinën ta ruaj siç ka qënë kur është ndërtuar, veç një mulliri tjetër që ka qënë këtu bashkë më të, por që s’kam mundur dot që ta rindërtoj….” tregon xhaxha Lefteri, në një moshë rreth të shtatëdhjetave, por me një energji dhe një dashuri të madhe për punën dhe mullirin.
Kjo relike e rrallë trashëgimie, aq më tepër nga Ali Pashai, edhe pse për fat posedohet nga një njeri që e mban ende aktiv, duhet të jetë dhe në vëmendje të shtetit, pa ndërprerë.
E ndërsa vijmë rrotull e shikojmë sesi guri bluan misrin, ai vazhdon të na rrëfejë ngjarje që kanë të bejnë më zanatin dhe jetën e tij. Në mjediset jashtë mureve të godinës ku mbahet mulliri vërehen dy turbina të zgjatuara e të ngushta në dalje, në të cilën kalon uji me nje fuqi të madhe, e që përfundon në dy si llojë vatrash të thella në formë koni të përmbysur. Këto sipas Lefterit janë përdorur dikur për të rrahur e larë dërstila, veshje me material leshi e njohur mirëfilli nëpër kostumet popullore që dikur zinin vend të gjerë në përdorim por, që gjenden edhe sot thotë ai nëpër fshatrat tanë, një traditë kulturore, trashëgimie e ruajtur ne breza.
Sigurisht, kushdo që mund t’i bjerë rruga për në Tepelenë, fare lehtë mund ta vizitojë këtë aset mjaft interesant, i gjendur vetëm 2 kilometra në veri-perëndim të qytetit. Kreu i bashkisë, z. Tërmet Peçi, po bën sa mundet që ta promovojë jo vetëm këtë mulli si një trashëgimi e vyer, por dhe monumente të tjera që Tepelena i nga ngado territorit të saj. Tashmë ky qytet, falë dhe ndërhyrjeve të infrastrukturë, ka një rilindje jete pas një kohe të gjatë agonie dhe harrese.
Infrastrukturë, mjedis dhe turizëm – këto janë tre kompotentet ta cilat ky drejtues kërkon t’i harmonizojë për ta bërë Tepelenën sa më tërheqëse, që, edhe pse ndodhet në anë të aksit të jugut, ende nuk ka mundur dot t’i detyrojë për një stop të gjithë ata që kalojnë anash saj.
“ ..ky është një trinom potencialisht i mundshëm në zhvillimin ekonomik, kulturor, social i të gjithë zonës së qytetit jugor të Tepelenës, dhe vëmëndja jonë do të jetë edhe më e madhe sa i përket turizmit. Kjo do të na cojë në plotësimin e kornizës së gjithë hartës së idenditetit tonë kulturor, duke shpalosur vlerat tona sikur mund të bëjmë nëpërmjet kthimit të artizanatit, trajnimit të të rinjve, botimit të guidave e broshurave, zyrës së informimit turistik e mjaftë të tjera e cila shihet edhe si një mundësi punësimi për qytetarët .
Ndaj ky mulli ,pjesë e pasurisë sonë, ashtu si cdo pjesë tjetër të cilat i përmblodha më sipër dhe që janë harruar deri më sot, do gjejnë rrugën për të parë dritën e diellit dhe për tju kthyer si një thesar i cmuar i trashëgimisë sonë kombëtare apo ndërkombëtare…” përfundon ai.
Pra, mos e leni pa e vizituar mullirin e Ali Pashait, por dhe Tepelenën e rizgjuar. /tesheshi.com/
