Turqia përjetoi përpjekjen e saj më vdekjeprurëse për grusht shteti ushtarak më 15 korrik 2016, kur një fraksion i ushtrisë turke nisi një përpjekje të koordinuar për të rrëzuar administratën e Presidentit Recep Tajjip Erdogan.
Kjo ngjarje ishte një pikë kthese në historinë moderne turke.
Zhvillimi i ngjarjeve
Tanket dolën në rrugët e Stambollit në mbrëmjen e 15 korrikut, ushtarët sulmuan selinë e partisë në pushtet AKP, ndërsa avionët luftarakë bombarduan ndërtesën e parlamentit në Ankara. Kryetari i Komandës së Përbashkët, Hulusi Akar, ishte i burgosur i sigurisë së tij.
Ndërsa lajmet për grushtin e shtetit u përhapën, mijëra turq dolën në rrugë megjithë sulmet nga forcat pro grushtit të shtetit, ndërsa ushtarët dhe policët besnikë të shtetit u rezistuan mbështetësve të grushtit të shtetit. Të paktën 251 njerëz u vranë, më shumë se 2200 u plagosën, për të parandaluar grushtin e shtetit disa orë më vonë.
Qeveria turke fajësoi Fethullah Gulen, një klerik me një rrjet të gjerë okult, i cili jeton në mërgim të vetë-imponuar në SHBA që nga viti 1999, për planifikimin dhe përpjekjen e një grushti shteti, ndonëse ai mohon çdo përfshirje. Autoritetet turke e quajnë rrjetin e Gulenit Organizata Terroriste Fetullah (FETO).
Qëndrimi i Turqisë ndaj organizatës së Gulenit
Që nga vitet 1990, nacionalistët laikë e kanë trajtuar lëvizjen e Gulenit në një mënyrë të ngjashme me Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) – duke e parë atë si një kërcënim serioz për interesat nacionaliste turke. Dhe pas vitesh partneritet politik, edhe mbështetësit e AKP-së së Erdoganit filluan të ndajnë këtë pikëpamje pas në vitin 2013.
Që atëherë, Ankaraja ka akuzuar mbështetësit e Gulenit për formimin e një “shteti paralel” që drejton politikën e vet përmes elementëve të futur në polici, gjyqësor, ushtri dhe institucione të tjera shtetërore.
“Armiqësia pasionante ndaj lëvizjes Gulen është një nga gjërat e pakta që lidh politikën kryesore në të dy anët e përçarjes së Turqisë,” tha Karabekir Akkoyunlu, një pedagog në politikën e Lindjes së Mesme në Universitetin SOAS të Londrës, duke iu referuar ndarjes laike-fetare që ka polarizuar shoqërinë turke për dekada. “Thirrja e grupit FETO është pjesë e strategjisë së delegjitimimit. Ashtu si PKK-ja, pasi etiketohen si grup terrorist, atëherë është e pamundur të bëhet një bisedë e hapur për të publikisht dhe ligjërisht. Çdo gjë përtej dënimeve pasionante mund të interpretohet si tradhti”.
Reagimi turk ndaj tentativës për grusht shtet
Ankaraja shpalli gjendjen e jashtëzakonshme që zgjati për dy vjet. Gjatë kësaj periudhe, dhjetëra mijëra njerëz u arrestuan dhe prisnin gjykimin, ndërsa të paktën 125,000 nëpunës civilë, personel ushtarak dhe akademikë u pushuan nga puna ose u pezulluan për lidhje të dyshuara me Gulen.
Shumë kritikë e akuzojnë Erdoganin se ka përdorur incidentin për të shfuqizuar opozitën.
Ndërsa Yaprak Gursoy, kreu i studimeve bashkëkohore turke në London School of Economics, tha se persekutimi i atyre që lidhen me lëvizjen në shërbimin ushtarak dhe civil mund të justifikohej, provat e përdorura në disa raste ishin “të dyshimta”. “Meqenëse qeveria ishte e lidhur me gulenistët para vitit 2013, disa njerëz paguheshin përmes bankave të gulenistëve. Ata janë viktima të pafajshme të gylenistëve”, thekson Gursoy dhe shton se spastrimi preku edhe ata njerëz që ishin thjesht opozitë.
Së bashku me spastrimin, Turqia mbajti një Referendum Kushtetues në vitin 2017 për të ndryshuar sistemin politik nga parlamentar në atë presidencial ekzekutiv. Sipas sistemit të ri, ajo mbajti zgjedhjet e para në vitin 2018, ndërsa të tjerat janë planifikuar për vitin 2023.
Kërkesat e mbetura të Turqisë
Që nga përpjekja për grusht shteti, Turqia ka kërkuar ekstradimin e Gulenit dhe bashkëpunëtorëve të tij nga Shtetet e Bashkuara, si dhe mbylljen e të gjitha shkollave dhe kompanive jashtë Turqisë që janë të lidhura me Gulenin.
Gursoy thotë se ndërsa arrestimi i Gulenit është imperativ që Turqia të shmangë përsëritjen e ngjarjeve të vitit 2016, ajo po kërkon nga SHBA dhe aleatët e tjerë perëndimorë që ta caktojnë grupin si një organizatë terroriste. “Që kjo të ndodhë, duhet të ketë një ndryshim në mënyrën se si grupi shihet si dhe rreziku që ai paraqet,” shton ai.
Kështu, përmbushja e kërkesave turke ka thelluar ndikimin politik dhe ekonomik që ka mbi qeveritë e huaja, nivelin e marrëveshjes me përkufizimin ligjor të Ankarasë për terrorizmin, si dhe pikëpamjet e qeverive të huaja për të drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit nën Erdogan.
Megjithëse shumë qeveri në Ballkan dhe Afrikë përfundimisht përmbushën kërkesat, thekson Akkoyunlu, kërkesat turke “kryesisht mbetën të paplotësuara në zonat ku ndikimi turk ndjehet më pak”. /tesheshi.com/
