Për dekada, John Kinschel dhe shokët e tij i mbajtën sekret aktivitetet e tyre gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Detyra e tyre ishte të transmetonin me valë informacione të klasifikuara në lidhje me operacionet ushtarake të forcave të armatosura amerikane. Ata e bënë atë falë një ideje që doli të ishte gjeniale.
Kinsell dhe qindra ushtarë të cilët ishin indianë Navajo flisnin gjuhën e tyre e cila ishte pak e njohur jashtë SHBA-së. Kështu që ata mund të flisnin pothuajse lirshëm sepse askush – veçanërisht japonezët – nuk do t’i kuptonte.
Kinsell, një nga Navajot e fundit të mbetur që luajti një rol në fitoren e Aleatëve në Luftën e Dytë Botërore, vdiq të shtunën në moshën 107-vjeçare.
Vdekja e plakut Kinsell la të gjallë vetëm dy folës Navajo, “folës kodesh”, siç i quanin amerikanët. Ata janë Thomas Begai dhe Peter MacDonald, të dy mbi 90 vjeç.
Kinsel, siç vë në dukje Guardian, ishte një nga 400 Navajot që përdorën gjuhën e tyre amtare për të ndihmuar në krijimin e një kodi që lejonte ushtrinë amerikane të komunikonte në mënyrë të sigurt gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Duke qenë se gjuha e tyre ishte ende pa një sistem shkrimi dhe me pak folës amtare, mundësia që të perceptohej Navajo ishte jashtëzakonisht e vogël. Dhe në të vërtetë, kriptologët japonezë nuk ishin në gjendje të deshifronin atë që dëgjuan nga Navajo.
Ndërkohë, nga viti 1942 deri në vitin 1945, forcat amerikane kaluan nga një fitore në tjetrën në frontin e Paqësorit falë edhe Navajove që mbanin informacione për planet, personelin, lëvizjet dhe taktikat japoneze.
Kodi Navajo u bë edhe më “i kuptueshëm” për veshët e armikut falë zëvendësimit të fjalëve, sepse gjuha e tyre nuk kishte terma ushtarakë.
Në vend të fjalës “radar” thoshin “buf”, sepse sheh larg, dhe “patate” në vend të “granatë” sepse janë të ngjashëm në formë. “Peshku i hekurt” ishte nëndetësja dhe “kolibri” “avioni luftarak”. “Iron Hat” ishte Gjermania, “Red Army” ishte Rusia dhe “Slit Eye” ishte Japonia.
Në fund të luftës ata kishin mbi 400 fjalë në vend të termave ushtarakë.
Por edhe kështu sistemi ishte shumë më i shpejtë se sistemet e enkriptimit të asaj kohe. Nga përkthimi Navajo “dolën” tre rreshta në 20 sekonda në vend të 30 minutave të kërkuara nga një pajisje kriptografike.
Kinsell ishte regjistruar në marinsat në vitin 1942 dhe kishte qenë me njësinë e tij, ndër të tjera, në Iwo Jima dhe Guam. Ai i tha Guardian në vitin 2015 se për dekada askush nuk e dinte se cili ishte misioni i tij gjatë mandatit të tij. “As Kombi Navajo nuk e dinte,” tha ai.
Programi sekret u bë i njohur vetëm në vitin 1968 kur ushtria amerikane deklasifikoi materialin e lidhur, në të cilin moment u bë i njohur kontributi i Navajos. Ndaj, 14 gushti, Dita e Kodfolësve është një festë shtetërore në Arizona, prej nga kanë ardhur indianët e këtij fisi.
Historia Navajo u shndërrua në një film në vitin 2002 – “Windtalkers” me Nicolas Cage.
