Nga Mark Brunga
Flitet se në kohërat e hershme, tërmetet që kishin rrënuar qytetin dhe fundosur një pjesë të lagjeve periferike në zonën e sotme të ish-kënetës, e kishin kthyer në lagunë pjesën e butë të tij, “në zonën e ijeve”, duke filluar nga Porto Romano e deri tek zona bregdetare e plazhit të sotëm ku kalimi bëhej vetëm nëpërmjet Urës së Dajlanit. Të gjitha kalimet rrugore që lidhnin qytetin me steren, bëheshin vetëm nëpërmjet kësaj ure.
Një pikturë e vjetër ruan pamjet e rralla të cilat po i sjellim eksluzivisht, ku qyteti antik në fillim të ringjalljes se tij ka përmasat e një fshati, me pak ndërtesa. Piktura në këtë rast është një dokument i rrallë i relievit që ai zotëronte në një periudhe të largët historike. Është një pikturë dhe hartë besnike, njëkohësisht dhe e Durrësit, në një nga periudhat e tija të vështira historike.
Emri Dajlan, si i mbeti?
Ura e njohur si Ura e Dajlanit e ka marrë këtë emër nga përdorimi i banorëve që merreshin me peshkim. Duke qënë një pikë ku kalonte peshku në lagunë dhe anasjelltas, aty ishte edhe vendi ku ishte ngritur dalani i peshkimit, ku peshku gjuhej në sasi të madhe. Dalanët, sipas specialistëve janë veprat më jetëgjata në praktikën e gjuajtjes së peshkut, një pasuri kulturore dhe me shumë vlerë ekonomike dhe historike. Pra, shekujt i kanë shtuar një “j”.
Tek Ura e Durresit, për të kursyer lëndën ndërtimore, është gjetur pika më e ngushtë e kanalit ndërmjet detit dhe lagunës. Kjo ka qënë edhe zona më ideale e ngritjes së dalanit. Dhe, ura prej druri si dhe dalani janë kthyer në një simbiozë historike dhe toponimike për Durrësin. Piktura është një vepër e rrallë dokumentare për ata që duan të njohin rrënjët e qytetit të tyre, Durrësit.
Ura e Dajlanit në ngjarjet historike
Një pjesë historike që ka të bëjë me qytetin e Durrësit, kur ai ishte kryeqyteti “princëror” i vendit tonë, na vjen nëpërmjet anës dokumentare të kohes së Princ Vidit. Janë kujtime mbi luftën dhe Urën e Dajlanit në vitin 1914 që, krahas shumë historianëve na i sjell edhe Sejfi Vllamasi në librin “Ballafaqime politike në Shqipëri”.
Në një fragment ai sjell një ngjarje historike me përmasa europiane. Ajo, ngjarja pra, ka si sfond historik pikërisht Urën e Dajlanit.
Vllamasi shkruan: “ Tomsoni bashkë me Xhavit Leskovikun përgatitën një vijë mbrojtjeje mbasi mendohej se kryengritësit me siguri do ta sulmonin Durrësin. Vija e mbrojtjes e cila fillonte nga Ura e Dajlanit deri në Bishti i Pallës, mbrohej vazhdimisht prej xhandarëve dhe vullnetarëve. Më 23 maj, Tirana ra në duar të kryengritësve. Më 15 qershor, afër të gdhirit, kryengritësit sulmuan Durrësin nga Bishti i Pallës me 500-600 shijakas dhe nga Ura e Dajlanit me Kavajas, të komanduar nga sheh Hamdi Shijaku. Fuqia qeveritare e priti sulmin me trimëri. Që të dy palët kanë luftuar me heroizëm. Kryengritësit u thyen duke lënë shumë të vrarë. Komandanti i tyre, Sheh Shamdiu u plagos dhe u shërua në spital të Durrësit. Në luftën nga ana e kodrave, u vra kapiten Kamber Sejdini, patriot veteran dhe një nga oficerët më të dalluar të Shqipërisë.
Kolonel Tomsoni, bashkë me disa krerë të vullnetarëve, ishte në Gazhane, ku kontrollonte luftën. Një kavajas kalon tinëzisht nga Ura e Dajlanit e nëpër det i afrohet Gazhanës, fshihet prapa një shkoze dhe prej andej qëllon e vret Tomsonin. Mbas atij vret dhe Ajdin Dragën, të vëllanë e Nexhip Dragës, pa u kuptuar aspak se nga vinin plumbat. Por, një xhandar kurveleshas e dikton kavajsin dhe midis dy palëve fillon një duel qitjesh e cila merr fund me vrajsen e kavajasit. Vrasja e kolonel Tomsonit bëri një përshtypje jashtëzakonisht të madhe në Durrës dhe pati një efekt gati vendimtar mbi fatin e ngjarjeve të asaj kohe”.
Pikërisht, në një moment të inspektimit të rojeve të ushtrise shtetërore të Vidit nga koloneli Tomson na sjellë dhe një foto të bërë në Urën e Dajlanit, të cilën po e publikojmë, së bashku me një foto tjetër me pamje të Durrësit të atyre viteve, si dhe me foton e sotme të urës simbolike që nuk ekziston më…
Çlirimi i Durrësit dhe Ura e Dajlanit
Në kujtimet e veteranit Ramazan Vogli, mësohet se me largimin e garnizonit gjerman te Ura e Dajalanit, u çlirua edhe Durrësi. Ai i përshkruan kështu këto momente duke kujtuar se rreth orës 02.00 të natës, në vendkomandë ka shkuar një motoçikletë treçikël dhe, personi që e drejtonte atë i është drejtuar banesës ku qe vendosur Këshilli N.Çl. i Qarkut, Komanda e Qarkut .
“Njeriu që zbriti me të shpejtë nga triçikli ishte një person i yni, Hilmi Hoxha, i cili njoftoi shpejt e me emocione për largimin e forcave gjermane nga Durrësi. Më pas Vogli na sjell të plotë tablonë e hyrjes së tij me një person me emrin Bedi dhe me Hilmiun në qytet. “Nisemi drejt Durrësit. Heshtje e madhe. Vetëm zhurma dhe dritat e triçiklit e prishnin qetësinë e natës.
Arritëm tek Ura e Dajlanit. Shtyllat e postbllokut ishin hedhur nga e djathta. Postëkomanda i kishte dyer e dritare të hapura, brenda asgjë nuk ishte në vendin e vet. Tavolina dhe karriget e komandantit gjerman ishin hedhur nëpër tokë në mënyrë të parregullt. Dhomat e fjetjes së ushtarëve paraqiteshin më keq, gjë që tregonte rrëmujë të provokuar nga nxitimi e nervozizmi. Tue pa gjendjen në postkomandë, nuk kishte arsye të dyshohej për të papritura në qytet… U nisëm me të shpejtë për në qytet, arritëm në hyrje dhe muarëm rrugën në lindje të qytetit që të çon tek Banka Kombëtare. Kjo rrugë nuk kishte pasur ndryshime, ishte po ajo rrugë e ngushtë e pashtruar siç ishte në nëntorin e 1943-shit. Nga banka muarëm sipër nga vila e u kthyem në qendër të qytetit. Kaluam nga fusha e aviacionit, u kthyem, ndaluam tek furri i grekut, pas tij ishte kinema “Gloria”dhe u drejtuam me pamje nga ku sot është biblioteka e qytetit. Pasi vlerësuam gjendjen konkrete, i nisa për në Ndroq Bedin me Hilmiun me porosi që forcat e Komandës së vendit të N/Prefekturës të niseshin sa më parë për në Durrës, të njoftohej Kavaja dhe Shijaku për gjendjen e krijuar dhe të hynin sa më parë në Kavajë dhe Shijak”. /tesheshi.com/
