Në këtë edicion të “Natës së Ideve” në Paris, shkrimtarja nigeriane Chimamanda Ngozi Adichie bëri dy deklarata që shkaktuan debate. Më e publikuara prej tyre ishte qortimi i sjellshëm ndaj pyetjes së intervistueses nëse ka librari në Nigeri. Adichie u përgjigj: “Mendoj se pyetja juaj nxjerr në dritë të keqe popullin francez”.
Deklarata e dytë ka provokuar diskutime midis akademikëve afrikanë. Pyetur nga një pjesëtar i audiencës se çfarë mendonte për teorinë post-koloniale, Adichie u përgjigj: “Teori post-koloniale? Nuk e di ç’do të thotë. Mendoj se është diçka që profesorët e shpikën për të pasur punë”.
Akademikët afrikanë e interpretuan komentin si një refuzim të teorisë që mund të përbëjë një mjet të rëndësishëm analitik për akademikët e “botës së tretë”.
Sidoqoftë, ky interpretim nuk përputhet me kontekstin e përgjithshëm të komenteve – që Franca po lufton me rivalët e saj anglo-saksonë për pushtet kulturor në skenën globale në kurriz të popujve me ngjyrë.
Anglo-Saksonët janë racistë, francezët nuk janë
Franca e ka imagjinuar gjithnjë veten si një vend pa diskriminim ndaj njerëzve me ngjyrë. Në pikëpamjen e shumicës së francezëve, statusi i “racistit” i rezervohet anglo-saksonëve. Francezët e shquajnë veten nga amerikanët të cilët, sipas tyre, janë racistë për shkak të ndasive të dhunshme në shoqëritë e tyre. Francezët, nga ana tjetër, supozohet të jenë “të verbër ndaj ngjyrave”.
Drejt fundit të intervistës, Adichie i referohet kësaj ideje popullore në Francë. Ajo vë në dukje se një zyrtar i qeverisë franceze këmbënguli në sy të saj se nuk ka racizëm në Francë.
Por, racizmi në Francë është jo më pak i orientuar sesa ai amerikan. Racizmi francez varion në vijimësi midis universializmit dhe veçantisë, duke i bërë afrikanët të ngjajnë se nuk mund të zënë kurrë rrënjë në një vend.
Ilustruar nga vepra e famshme e Zhan-Pol Sartrit, “Orfeu i zi”, tradita intelektuale franceze kërkon që afrikanët të pretendojnë një identitet human universal. Por kur afrikanët e bëjnë këtë gjë, tradita kërkon që ata të ripretendojnë kulturën afrikane. Afrikanët nuk fitojnë kurrë në atë që Sartri e quan “dialektikë kalimtare” për shkak se sapo afrikani pohon identitetin afrikan, afrikanit i thuhet se ky pohim e tjetërson atë nga liria njerëzore.
Ngjashëm, intervista pariziane nisi me pyetjen që sugjeronte që Adichie të shprehte rezerva për faktin që puna e saj konsiderohej “letërsi afrikane” për shkak se ky etiketim shpesh e redukton këtë letërsi në punime antropologjike.
Por, në momentin që Adichie tha se dëshironte ta shihnin thjesht si shkrimtare dhe qënie njerëzore, pyetjet e radhës e dërguan atë në ekstremin tjetër, atë të veçantisë. Me fjalë të tjera, Adichie është nigeriane dhe amerikane, por në të njëjtën kohë nuk është as nigeriane, e as ameriakne.
Ky pendul çorientues është tema qendrore e teorisë post-kolonialiste.
Teoria post-koloniale u bë popullore në akademitë e Perëndimit të cilat glorifikojnë identitetet hibride dhe multikulturalizmin. Nga pozicioni i tyre në universitete prestigjioze amerikane, akademikë emigrantë nga vende që vuajtën imperializmin, do të kritikonin një perandori për të kaluarën e saj në të njëjtën kohë që do të shmangnin kritikat materialiste për vazhdimin e marrëdhënies shfryëzuese midis kësaj perandorie dhe jugut global.
Teoria post-koloniale e kufizon ndikimin e kolonializmit në të kaluarën e për më tepër, zhvlerëson përpjekjet nacionaliste duke pretenduar se projekti kryesor i nacionalistëve, si teoricieni anti-kolonialist Frantz Fanon, ishte i natyrës kulturore: të refuzonin esencializmin dhe të përqafonin një humanizëm universal.
Pavarësisht dobësive, popullariteti i teorisë post-koloniale në akademitë amerikane u përhap në universitetet afrikane.
Ankthi intelektual i Francës
Qeveri të njëpasnjëshme franceze kanë qenë të shqetësuara për statusin e yjeve që intelektualë afrikanë frankofonë dhe shkrimet e tyre kanë fituar në Shtetet e Bashkuara. Për shembull, Frantz Fanon dhe historian senegalez, Cheikh Anta Diop lexohen më gjerësisht në akademitë amerikane, kryesisht falë kolegëve afro-amerikanë.
Në fakt, në vitin 2007, në atë kohë kandidat për president, Nikolas Sarkozi paralajmëroi se Franca po e humbte ndikimin e saj kulturor për shkak se me zor kishte ndonjë trupë studimore frankofone që të “përmbante” talentin letrar të njerëzve si Diawara, Conde dhe Mabanckou. Sarkozi ankohej: “Shpirti dhe e ardhmja e frankofonisë janë gjithnjë e më pak franceze, dhe gjithnjë e më shumë anglo-saksone. Frankofonia e shpëtuar nga Amerika?. Kjo u vë kapakun të gjithave!”.
Kështu që Franca e ka një arsye për t’u shqetësuar. Ndërkohë që ishte në turin afrikan, presidenti francez i zgjedhur rishtaz, Emmanuel Macron u përball me një rini afrikane armiqësore dhe duhej t’u përgjigjej pyetjeve nga studentët afrikanë në lidhje me thesarin francez që garanton monedhat e këtyre vendeve dhe në lidhje me drejtësinë për revolucionarin pan-afrikan, Thomas Sankara.
Me fjalë të tjera, intervista e Adichie në Paris ishte një projekt i qartë politik. Komentet e saj për teorinë post-koloniale ishin qëllimi dhe reagimi ndaj tyre demostroi sesi rivaliteti vëllazëror midis Francës dhe anglo-saksonëve vijon të fragmentarizojë prodhimin intelektual tek njerëzit me origjinë dhe prejardhje afrikane.
*Wandia Njoya është pedagoge e letërsisë franceze dhe afrikane në universitetin Daystar në Kenia.
Përktheu: Juli Prifti – /tesheshi.com/
