Pas një udhëtimi të gjatë dhe rraskapitës nga veriu i Europës drejt brigjeve të ngrohta të Mesdheut thuhet se një pjesë e mirë e atyre që u ngjitën në bordin e anijeve në Gjenovë ose Marsejë, përfunduan jo në Tokën e Shenjtë, por në tregjet e skllevërve të Tunizit. Ky ishte përfundim dramatik i shumë pjesëmarrësve në të ashtuquajturën “Kryqëzatë e Fëmijëve” e fillimit të shekullit XIII. Rrëfimet për këtë ngjarje grishëse të zemrës së mesjetës vijnë të fragmentuara dhe, siç ndodh shpesh në kërkimet e imtësishme të këtyre burimeve, të vërtetat plotësohen nga përthyerjet sintaksore brenda kornizës narrative të vetë historisë. Përveç predikuesve fëmijë, të mbruajtur me vizione kristologjike rreth misionit të tyre, pak dihet për fëmijët e tjerë që u përfshin në këtë sipërmarrje mistike. Më shumë se fëmijë, këta kryqtarë ishin të rinj të varfër dhe me “të vegjlit” i ngatërron termi “puerti”, që nëpër kronikat e mesjetës herë lexohet “fëmijë” dhe herë “të varfër”. Ka dhe një shpjegim se përse autoritetet kishtare të kohës këta misionarë të paarmatosur i quanin “fëmijë”, term me të cilin u popullarizua kjo kryqëzatë avulluese. Ndaj përcaktimit si “varfanjake” të kësaj mase të madhe misionarësh vullnetmirë, në kontrast me mirëqenien e prekshme të kishës, autoritetet kishtare parapëlqyen termin “fëmijë”, për të përkufizuar këta të mjerë të shumtë në rrugët e qyteteve italiane. Fundja, në teologjinë e krishterë, a nuk janë “fëmijë të Zotit” gjithë grigja e kishës?!
Papa Françesku, që u nda nga kjo botë këto ditë, la pas vetes një trashëgimi të vyer në raport me konfliktin e tejzgjatur kohor në Tokën e Shenjtë. Në një nga audiencat e shpeshta, ai nuk hezitoi ta quaj përditshmërinë e dhunës në Gaza si “mizori”, ndryshe nga shumë personalitete të tjera që fshihen pas termit politikisht korrekt, “luftë”. Pikërisht me fjalën “mizori”, që e solli si shëmbëllim të qartë të realitetit të prekshëm, ai e zboi suksesshëm termin “luftë”, të cilin e përdorin agresorët dhe ata që i mbështesin. Ky qëndrim i papës është në kontrast të dukshëm me mbështetjen që i jep gjenocidit ajo pjesë e madhe e gjeografisë politike që përkufizohet si “Perëndimi i krishterë”. Kjo dikotomi retorike në qëndrime ndodh ndoshta edhe sepse krishterimi i sotëm, më tepër se një qasje morale dhe shpirtërore që të shpie drejt etikës, në këto vende është më shumë një emblemë identitare kulturore, por që nuk depërton sa duhet në brendësi të ndërgjegjes shoqërore. E zhveshur prej shekujsh nga një shekullarizim i pandalshëm, shoqëritë e Perëndimit politik gjithnjë e më pak shohin te “tjetri” atë që sheh “samaritani i mirë” i rrëfimit biblik. Kjo qasje e kreut të kishës katolike ndaj gjenocidit të përditshëm, që të gjithë e shohim, por që i shmangemi ta konsiderojmë të tillë, simbolikisht përkon dhe me qasjen e shenjtorit prej të cilit papa e pati huazuar llagapin.
Shën Françesku i Asizit, shenjtori i mirënjohur i mesjetës, përmendet dhe si një autoritet shpirtëror që iu qas paqësisht përpjekjes së krishterë për ta çliruar Tokën e Shenjtë. Në mes të një konflikti të ashpër mes sulmuesve kryqtarë dhe arabëve që e mbronin qytetin e Damietës, në deltën e Nilit, Shën Françesku u nis mes vijës ndërluftuese me shpresë që ta takonte sundimtarin Ejubit. Siç besohej në atë kohë dhe siç vazhdon të mëtojë etosi i krishterë në raport me misionet fetare në toka të panjohura me krishterim, misionari u nis me dy qëllime: ta konvertonte në të krishterë nipin e Saladinit, sulltanin Al-Kamil, ose të martirizohej nga dora e “tiranit” që shtyp dhe ndalon popullin nga “e vërteta” hyjnore. Ky duket se ishte edhe ideali i kohës, një përpjekje për t’i dhënë kuptim ekzistencës, një arratisje ndaj një realiteti që nuk ndryshon si duhet, për të realizuar shpirtërisht diçka këtu në tokë, në më të mirën e tokës. Edhe “fëmijët” e nisur më herët në kryqëzatë besonin se të paarmatosur dhe të përulur, gjithashtu të shumtë në numër, do t’i ungjillizonin banorët e Lindjes ose do të dëshmonin besimin dhe do ta fitonin përjetësinë. Kjo lëvizje popullore rivalizonte si një qasje e kundërt përpjekjen luftarake, e perceptuar prej shumëkujt si tepër arrogante, të kryqëzatave të mëhershme, që kishte dështuar ta çlironin përfundimisht Tokën e Shenjtë. Ndryshe nga “fëmijët” e shpërndarë e të shitur brigjeve të Mesdheut, këtë kumt duket se e realizoi si qëllim Shën Françesku, kur ia doli të pritej në audiencë nga sulltani, por pa vjelur njërin prej frutave të shpresuar prej tij. Nuk kemi ndonjë rrëfim autentik për atë se çfarë i komunikuan njëri-tjetrit sulltani dhe murgu, por e dimë se sulltani i shijoi ditët e tij në besimin mysliman dhe murgu u kthye shëndosh e mirë në Itali.
Përherë krishterimi perëndimor ka shfaqur ndaj kulturave të ndryshme dy anë të tij, atë të përkushtimit dhe të misionarizmit për afrimin me tjetrin, përmes bindjes dhe mirëkuptimit, dhe një tjetër më militante dhe hegjemoniste, që tenton ta zhbëjë dhe ta tjetërsojë atë që e konsideron si kundërshtar. Gjithashtu ka manifestime të shumta historike që i gërshetojnë të dyja këto qasje, sidomos gjatë atij fenomeni qytetërimor që njihet si kolonializmi klasik europian ndaj pjesës tjetër të botës. Shekullarizimi i pandalshëm i Perëndimit i preku këto dy anë të medaljes së botës së krishterë: dimensioni i mëshirës dhe i humanizmit filloi të përshfaqej shpesh edhe si rezultat i arsyes dhe larg burimit hyjnor, sakaq dhe fryma e dominimit dhe e “lavdisë së kryqit” u zbeh si përpjekje për shëlbim e elitave militare dhe aristokratike të Europës. Edhe rikthimi, pas disa shekujve, i ushtrive europiane në Tokën e Shenjtë, rrjedhimisht dhe i misionarizmit aktiv të krishterë, mbarte sigurisht simbolikën e triumfit të krishterë ndaj arabëve “të pabesëve”, e manifestuar me goditjen kuptimplotë me shkelm të varrit të Saladinit në Damask, por retorika e këtij triumfi mbështetej para së gjithash në epërsinë qytetërimore europiane, që gjithnjë e më tepër shfaqte ndarjen e pakthyeshme të fesë nga sfera publike. Nuk ekzistonte më as “Perandoria e Shenjtë Romake” dhe uniteti i krishterimit, që nën bekimin dhe në frymën retorike të papëve të ndryshëm mobilizohej ndaj të “pabesëve”. Idetë nacionaliste dhe shekullarizmi kishin krijuar një varg kombesh në Europë, që – të patrazuar nga pjesa tjetër e botës – nuk hezitonin aspak të kacafyteshin mes tyre për supremaci dhe hegjemoni ekonomiko-kulturore.
Përhapja e ideve dhe e teorive të ndryshme filozofike gjatë erës së shekullarizmit solli dhe rryma dhe metoda për të interpretuar teologjinë në terma etnikë ose të teorive raciale. Racionalizmi dhe vështrimi kritik që mori zhvillim në katedrat teologjike në botën gjermanike prodhuan interpretime teologjike kundërthënëse mbi identitetin dhe mësimin e Jezusit historik. Jezusi i një konteksti historik hebraik, me mësime të ngjashme si të rabinëve bashkëkohorë europianë dhe i shndërruar në një homolog ideal të tyre, ngriti pyetjen mes teologëve protestantë liberalë nëse Jezusi ishte në aspektin racor çifut apo arian. Me këtë shqetësim të ethshëm identitar në rrafshin shpirtëror, teologjia protestante i dha përparësi identifikimit të krishterimit si besimi i personit të Jezusit dhe jo si besim për Jezusin. Kjo lloj qasje interpretative teologjike e mbivendosur mbi teorinë e racave, rezultoi në krijimin në dekadat e para të shekullit të XX të të ashtuquajturit “Krishterim Arian”, një fenomen që historiani hebre Saul Friedländer e ka konsideruar si “antisemitizëm shpagues”. Pas asaj që ndodhi me hebrenjtë europianë gjatë Luftës së Dytë Botërore, që rezultoi në një shkatërrim human katastrofik dhe të trashëgimisë hebraike të parikuperueshme në kontinent, mbi qendrat tradicionale të mësimit dhe të vendimmarrjes teologjike dhe spirituale të krishtera ra hija e errët e bashkëpunimit ose qoftë dhe e konformimit me ideologjinë dhe sipërmarrjen naziste.
Që në mesjetë komunitetet hebraike kanë qenë objekt i akuzave dhe sulmeve virulente me pretekste hipotetike metafizike të mbështetura në interpretimin teologjik mbi refuzimin e Krishtit dhe shpesh të motivuara nga qëllime përfituese të nxitura nga individë të pushtetshëm. Janë të shpeshta proceset gjyqësore ose progromet ndaj këtyre komuniteteve të ngritura mbi akuzën parësore ndaj tyre, atë të vrasjes së fëmijëve dhe të përdorimit të gjakut të tyre për ceremonialin e pashkës hebraike. Me evidenca të përcipta dhe të mbushura me interpretime dhe dëshmi të zellshmish, njohim raste të shumta të dënimit me vdekje të familjeve të tëra çifutësh, pavarësisht moshave të tyre. Të tërë janë fajtorë. Për ta përmendur këtë trashëgimi të errët të kontinentit, më interesanti i rasteve është ai i Simonit të Trentit, qytezë në zonën e Tirolit, ku komuniteti hebraik pothuajse u ekzekutua i tëri, i akuzuar si vrasës dhe “gjakpirës” i vogëlushit Simon, i rrëmbyer dhe i gjendur i vdekur në rrethinat e qytezës, në vitin e largët 1475. Jehona e ngjarjes mishërohet edhe në një imazh të mirënjohur, realizuar pak dhjetëvjeçarë qëkur ndodhi ngjarja, që tregon vogëlushin e lidhur në një shtyllë, me duart e hapura në mënyrë simbolikisht të kuptueshme dhe të shtrënguar forcërisht nga rrëmbyesit e tij dhe një rrëmbyes i tretë që qëndron i ulur te këmbët e vogëlushit dhe e mbledh, në një enë, gjakun që rrjedh nga një venë e prerë. Rreth kokës së vogëlushit sigurisht që shndrin një brerore. Pas dënimit të “keqbërësve” dhe jehonës së këtij rasti, Simoni i Trentit u shenjtërua sipas traditës kanonike të krishterë, por pas pesëqind vjetësh celebrimi publik të kultit të këtij shenjtori, nën frymën e dënimit të kësaj faqje turpi të antisemitizmi historik, autoritetet e Kishës Katolike e shfuqizuan shenjtërimin e kësaj foshnjeje fatkeqe, pikërisht ditën e publikimit të “Nostra aetate”.
Pas Luftës së Dytë Botërore, në sfondin e çdo iniciative dialogu mes hebrenjve dhe të krishterëve qëndrojnë ngjarjet gjenocidiale të shfarosjes së hebrenjve në Europë. Si pjesë themelore e ndërtimit të bashkëpunimi mes të krishterëve dhe hebrenjve simbolikisht shtrohet pyetja thellësisht teologjike, por domethënëse: “Ku ishte Jezu Krishti në Aushvic”? Pyetja tingëllon si tepërt në një kontekst postotalitar dhe kur është e mirënjohur se trashëgimia ideologjike e nazismit në vetvete është një refuzim i trashëgimisë së krishterë të Europës. Megjithatë, një ndarje kirurgjikale nuk mund të ketë në ngjarjet që dëshmuan ngritjen e këtij regjimi dhe ngjarjet kulmore që u ekzekutuan nga ky regjim, përderisa ideologjia e ekstremit të djathtë dhe institucionet prestigjioze fetare bashkëjetuan dhe e toleruan njëra-tjetrën, ndërsa në fare pak raste u dëshmua ndonjë përplasje respektive. Zërat mes kulturës së krishterë, që e kundërshtuan nazismin pikërisht për ideologjinë dhe veprimtarinë antisemitike, ishin të padëgjueshëm në heshtjen kumbuese që mbizotëroi në krishterimin europian. Si është e mundur që njerëzit e regjimit nazist u zhveshën nga çdo ndjesi apo nga kjo etikë fetare në kohën kur eksperimentohej mbi trupat e foshnjave dhe fëmijëve me aftësi ndryshe apo kur turmat e fëmijëve hebrenj dërgoheshin në dhomat e gazit?! A pati një vendosmëri energjike të përfaqësuesve dhe liderëve fetarë për ta ndaluar apo ndërprerë makinerinë kriminale të nazistëve. Kësaj heshtje, që e turpëroi pas luftës etosin e krishterë të kontinentit, në gjuhën teologjike të krishterimit iu mbivendos simbolikisht si paralizë e sistemit nervor identitar europian shprehja emblematike e rabinit vjenez Ignaz Maybaum: “Çifutët vuajtën vdekje të deleguar për mëkatet e njerëzimit”.
Megjithatë ekzistonte një tjetër lloj të krishterësh, që nuk ishin përfshirë në ngjarjet gjenocidiale të Europës. Krishterimi amerikan, i fragmentuar në dhjetëra e dhjetëra denominime, në pamundësi për të pretenduar seriozisht shndërrimin në një fe-ideologji shtetërore në SHBA, i kishte ato historitë e veta të antisemitizmit, por që nuk mbërritën të majiseshin në një shqetësim identitar social-kulturor amerikan. Me shkatërrimin e perandorisë naziste në Europë, amerikanët u gjendën papritur si çlirues të asaj që kishte mbetur nga çifutëria e kontinentit dhe ngadalë u shndërruan në mbështetësit më të flaktë të sipërmarrjes sioniste në ndërtimin e një shteti hebraik në Palestinë. Në epokën e dekolonializmit dhe të lëvizjeve çlirimtare me frymëzim të majtë, Izraeli ishte një avancim i strukturuar i interesave amerikane në rajon. Këto interesa strategjike shtyhen dhe nga qëndrimi fondamentalist i së djathtës fetare, që vizionet apokalitike të interpretimeve literaliste i sheh të mundura përmes avancimit të ëndrrës sioniste të Shtetit të Izraelit. Kjo lëvizje fetare nuk i kursen edhe jetët dhe identitetin historik të të krishterëve të Palestinës, të cilët shtypen pa dallim, bashkë me arabët e tjerë nga dhuna e sionistëve. Ky sakrifikim i “bashkëfetarit” tënd, në dobi të një “profetësie” që pritet ta ndihmojë përcaktimin hyjnor për ditët e fundit, na e rikujton shprehjen dramatike të legatit të papës në kryqëzatën kundër katarëve në jug të Francës, kur urdhëroi: “Digjini të tërë, se Perëndia i njeh të tijët”!
Gjenocidi në Gaza duket se do të zgjasë dhe kohë të tjera. Njerëzit më të pushtetshëm të Perëndimit nuk lëkunden nga zemërimi i palëvizshëm popullor, nga përplasja e rinisë dhe e studentëve në kampuset universitare të qyteteve kryesore të Perëndimit, madje nuk lëkunden as kur autoritete morale, si papa Françesku dhe qindra e qindra liderë të ndryshëm, akademikë, mjekë dhe gazetarë, e dëshmojnë dhe denoncojnë në mënyrë të pakundërshtueshme gjenocidin që ndodh në Palestinë. Nuk lëkunden edhe kur dëshmohet përmes imazheve dhe provave të tjera bombardimi i fëmijëve që luajnë ose që struken nga tmerri, të shtrënguar në kraharorët e prindërve të tyre. As kur fëmijë të vegjël, sipas dëshmive të shpeshta të mjekëve që këqyrin kufomat, mbartin në gjoks shenjën e “stigmatës” (two shots) shkaktuar nga snajperët e ushtrisë së Izraelit. Madje, para këtyre tmerreve që kanë transformuar botën, dikush prej tyre, me përbuzje kriminale, pas kryqëzimit sistematik të fëmijëve, tenton ta shohë “zgjidhjen”, duke zbrazur Tokën e Shenjtë nga “leckamanët”, për të ndërtuar Babelin e tij satanik, mbi rrënojat e njerëzimit.
Në rrëfimin profetik mbi komentimin e verseteve kuranore për “ngjarjen e hendekut”, përmendet historia e një gruaje të re me fëmijën e saj në duar, që u tundua ta lëshonte besimin dhe të shpëtonte nga zjarri i rezervuar për besimtarët. Ngjarja ka një paralele me ndodhinë që shënohet në traditën e krishterë që në qendër e ka Shën Sebastiani. Sidoqoftë, thelbi i të dy traditave përmblidhet në përpjekjen e një tirani për ta ngritur mes popullit kultin e tij të një qenie hyjnore dhe për këtë qëllim ka angazhuar njerëz të ditur. Por, mjeshtri i trillimeve kërkon një çirak të ri, që të trashëgohet dija e “hyjnizimit” të rremë. Mirëpo, djali i përzgjedhur, ka qëlluar i pastër, i cili me ndihmën e një njeriu të urtë e mëson të vërtetën hyjnore dhe qëllimin e ligë të sundimtarit. Djaloshi e sfidon sundimtarin, duke ia shpalosur të vërtetën në sy dhe për këtë ndëshkohet me vdekje nga tirani. Por, ndërhyrja hyjnore e shpëton mrekullisht nga dy përpjekjet për ta vrarë. Herën e tretë djaloshi ia bën sfidën në mexhlisin e njerëzisë. I thotë tiranit se nëse kërkon sukses në ekzekutimin e tij, duhet ta provojë ta lëshojë shigjetën duke e përmendur emrin e Zotit. Dhe, sundimtari bën kështu: duke shqiptuar me zë bismilanë, e lëshon shigjetën nga harku dhe ja, djaloshi bie i vdekur në vend. Mirëpo, duke e vrarë armikun e tij, ai e zbuloi për popullin sekretin e madh dhe populli dëshmitar e përqafon besimin e djaloshit martir. Kaq mjafton dhe tirani do ta bëjë atë që e ka në natyrën e tij naciste – urdhëron që të digjen në hendeqe të zjarrta të gjithë njerëzit që nuk e mohojnë besimin e djaloshit, ashtu që shumica prej syresh përfundon në zjarr. Gruaja e re me fëmijën e vogël i druhet këtij dënimi të dhembshëm dhe tundohet të mohojë besimin në Zot, por fëmija e saj si mrekulli i thotë: “Bëhu e durueshme nënë, është e sigurtë që ti po ndjek të vërtetën”!
Marrë nga Revista Shenja
