Shënime për librin “Letra dashurie”
Nga Agim Baçi
Të shohësh brenda teje, të shohësh tjetrin dhe…. të arrish të kapërcesh kohën tënde! Gustav Flober, përmes gjithë letrave drejtuar të dashurës së tij, Luizë Colet, ka mundur të na japë një autoportret dashurie, por dhe njeriun që thuri përmes rrëfimit “një qytetare të përbotshme, si znj. Bovari”. Janë letra ku ai na ka përshkruar përjetimin e një dashurie të pamundur, dhe ka arritur të japë përmes asaj dashurie një dritare nga ku sugjeron panoramën e tij për njerëzoren. Ai është i qartë, që në fillimet e veta, lidhur me realen dhe ëndërrimin, teksa i shprehet të dashurës së tij, Luizës, se: “Kurrë s’kam parë një fëmijë pa menduar se ai do të mplaket, as një djep, pa menduar një varr. Soditja e një gruaje lakuriq më bën të ëndërroj skeletin e saj”. (Gusta Flober, “Letra dashurie”, Ideart 2005, Përktheu Adriana Koxhaj, f.107).
Janë letra të shkruara përgjatë tetë viteve, mes gushtit 1846 dhe prillit 1854, që shprehin thuajse gjithë qenien e Gustav Floberit përballë asaj që sheh dhe asaj që ëndërron, në raportet e tij me dashurinë, letërsinë, miqtë dhe gjithë pikëpyetjet e kohës së tij. Ai është i kthyer me sytë tek e brendshmja e tij, nga miniera e tij shpirtërore, që arriti të prodhojë një nga personazhet më të debatuara në letërsinë botërore, pikërisht Ema Bovarinë, për të cilën ai shfaq në këto letra edhe dilemat dhe përballjet me redaktorët e tij. “Bovari po më gërryen nga brenda e po ma plas shpirtin. Të dielën e shkuar Bujeja më bëri vërejtje për njërin nga karakteret dhe planin, të cilëve s’kam ç’u bëj; e megjithëse është ashtu siç thotë ai, unë prapë mendoj se edhe e kundërta është e vërtetë. Ah, sa i lodhur dhe i ligështuar ndihem! Ti më quan Mjeshtër. Mjeshtër i zvetënuar”. (14 janar 1852). Madje Flober ishte i bindur se përmes Emës po i hapte udhë një shkence psikologjike mbi dashurinë dhe shoqërinë.
Flober e sheh poezinë si “shkumë të zemrës” dhe e sheh artin të lidhur me ndjesitë e vërteta, dhe jo thjesht si një mjet për të rreshtuar ne letër ndjesi të cilat nuk burojnë nga poret e lëkurës sonë. Ai rrëfen gjithë brengat e tij, ndërkohë që është i vetëdijshëm se duhet të shohë përtej asaj që lexon me bashkëkohësit e tij. Nuk nguron të japë gjykimin, duke synuar të rrokë atë që e mban njeriun brenda shinave të gjërave që vlejnë. Nuk fsheh egoizmin e tij, e as nuk i fshihet gjykimeve mbi sjelljet njerëzore.
“E enjte mbrëma, ora 11, 6 gusht 1846
E kush nuk është pak a shumë egoist? Që nga idioti që nuk do të jepte asnjë kacidhe për të blerë përsëri njerëzimin, e deri te ai që hidhet në zjarr për të shpëtuar një të panjohur, a nuk kërkojmë ne të gjithë, sipas instinkteve tona të ndryshme kënaqësinë e natyrës tonë? Shën Vënso ide Pol i bindej lakmisë zemërgjerë, ashtu si kaligula lakmisë mizore. Secili vepron sipas mënyrës së tij dhe për veten e tij; disa, ngaqë e mendojnë veprimin mbi veten e tyre, merakosen për shkakun, qendrën dhe qëllimin, të tjerët nxitin botën mbarë në buhinë e shpirtit të tyre. Këtu qëndron ndryshimi mes dorëlëshuarve dhe koprracëve. Të parët kënaqen duke dhënë, të tjerët duke kursyer”. (Gustav Flober, “letra dashurie”,f. 7).
Duke i shkruar për tetë vite poetes Luisë Colet gjithë dilemat dhe botën e tij shpirtërore, Floberi na ka dhënë kështu një autoportret të jashtëzakonshëm që na lejon të hyjmë në laboratorin e shkrimtarit dhe të njeriut. Përmes atyre letrave ne kuptojmë se cili ishte në të vërtetë Floberi, shkrimtari që arriti të kthejë “sytë e letërsisë” nga “të tjerët” tek “vetvetja”. Janë pikërisht këto letra zbardhin shumë nga ai “debat i brendshëm” i vetë autorit, për të mbërritur atje, në dhënien e personazhit që vijon të ecë, e ta prezantojë Floberin në çdo gjuhë të botës, duke i dhënë kohën e tij, që përmes Bovarisë është edhe “Koha e Floberit”.
“Sekreti i gjithçkaje që ju habit tek unë, e dashur Luizë, qëndron në të shkuarën e jetës sime të brendshme, të cilën askush nuk e njeh”, shkruante Flober në nëntor 1851 në letrën drejtuar Luizës. Por në fakt, letrat e tij dhe “Madamë Bovari”, e bëjnë sot Floberin ndër më të njohurit për atë çfarë mendonte, besonte dhe dashuronte. /tesheshi.com/
