Nga Shkëlzen Rrecaj
Në Parkun Arkeologjik të Muzeut të Kosovës është hapur ekspozita filigranit “Fija e Argjendit nga Kosova deri në Istër’’ e përgatitur nga punonjësit e Muzeut Etnografik të Istrës dhe në bashkëpunim me punonjësit e Muzeut Etnografik të Kosovës që njëherësh janë edhe koordinator të këtij projekti etnologët Bekim Xhemili dhe Valon Shkodra.
Më të hyrë në muze ishte vendosur veshja e nuseve, e njohur në vend si dallame e që kësaj veshje bukurin ia shtonin akoma më shumë punimet në filigran. Kjo veshje daton që nga viti 1850, e cila i takon familjes Shahta nga Prizreni, e që ishte njëra ndër shumë elementet e tjera të cilat ishin të punuara nga filigrani, e të njëjtat ishin ekspozuar në ekspozitën e filigranit `”Fija e Argjendit nga Kosova deri në Istër.
Ardhja e ekspozitës “Fija e Argjendit nga Kosova deri në Istër’’ është fryt i një bashkëpunimi gati dy vjeçar të Muzeut Etnografik të Istrës – Kroaci dhe Muzeut Etnologjik të Kosovës.
E shtyrë nga misioni i Muzeut Etnografik të Istrës, për të vepruar si promovuese e diversitetit kulturor dhe dialogut ndërkulturor është ekspozita e filigranit “Fije argjendi nga Kosova deri Istër”, e cila hap një kapitull të ri në interpretimin museological jomateril si dhe kulturave të pakicave në Istër.
Kjo ekspozitë u organizua në qasjen bashkëpunuese mes komunitetit duke bërë zgjimin e praktikës në mënyrë bashkëkohore të muzeut që përkrahin konceptin e muzeut të komunitetit ose muzeut në komunitet.
Kërkesa për prezantimin dhe interpretimin e zanateve/filigranit vjen nga anëtari i komunitetit shqiptar, familja e të cilit merret me filigran. Në atë moment, ai vetë bëhet autor i ekspozitës. Autorët e ekspozitës janë: Agron Leshdedaj – dizajner, Tamara Nikoliç Djeriç – kustos dhe Ivona Orliç – kustos.
Estetika dhe simboli i pasur i filigranit është i pranishëm në hapsirën publike të Istrës për shumë vite. Teknika e filigranit e njohur që nga kohërat e lashta është përhapur në të gjithë botën.
Fjala Filigran (lat. Filum-tel dhe Granum-kokërr) shpjegon teknikën e bërë nga bizhuteri zbukuruese nga copat e bukura dhe të holla prej teli të kombinuara me rruza të vogla (granula). Filigrani në Istër daton nga marrëdheniet tregtare me Venedikun, ndërsa filigrani që njihet sot në Istër “hyn” në mesin e shekullit XX nga Kosova.
Në Kosovë filigrani është zhvilluar nën ndikimin e Bizantit. Kosova e njohur me pasurit minerale ishte bazë e zhvillimit të xhevahireve dhe filigranit, që tradicionalisht zhvilloheshin në rrethin familjar.
Përmes kësaj ekspozite shpaloset rrugëtimi i shumë familjeve të Kosovës, të cilat me të arritur në Kroaci në gjysmën e dytë të shek.XX kanë hapur dyqanet dhe punëtoritë dhe të njëjtit kanë vazhduar të punojnë zejen e argjendarisë gjegjësisht teknikën e filigranit, dhe të krijojnë vepra të bukura nga metalet e çmuara, sidomos të argjendit.
Për të folur më shumë rreth kësaj ekspozite takuam etnologun dhe koordinatorin e projektit Bekim Xhelili i cili për portalin tesheshi shprehet: “Që nga dje është hapur ekspozita e filigranit e quajtur “Fija e argjendit nga Kosova deri në Istër”, që është në bashkëpunim në mes Muzeut Etnografik të Istrës – Kroaci dhe Muzeut Etnologjik të Kosovës përkatësisht Muzeut të Kosovës. Ekspozita përmban dikur rreth 30 eksponate që janë punime të argjendit të punuara prej shqiptarëve që kanë migruar në Kroaci përkatësisht në Istër gjatë viteve 50-ta, 60-ta, 70-ta të shekullit XX. Arsyeja kryesore ka qenë migrimi ekonomik, për shkak të kushteve ekonomike kanë shkuar atje dhe i kanë hapur dyqanet dhe punëtorit e tyre kanë filluar të punojnë me filigran. Mandej dy punëtor të Muzeut Etnografik të Istrës na kanë kontaktuar neve si koordinator mua dhe Valonin në mars të 2014-ës”.
Ai tregon se për hapjen e kësaj ekspozite është punuar diku rreth 18 muaj, i cili tregon se janë të kënaqur që arritën ta hapin këtë ekspozitë.
Xhemili tregon edhe interesimin e madh të vizitorëve të huaj dhe vendor për t’i parë nga afër punimet me filigran.
Rëndësia e hapjes se ekspozitës është shumë e madhe se për herë të parë po edhe zyrtarisht ka një bashkëpunim në mes Muzeut të Kosovës dhe një prej muzeve të Kroacisë. Ky është vetëm hapi i parë besojmë viteve të ardhshme do të bashkëpunojmë edhe më shumë, deklaroi z. Xhemili.
Ai po ashtu tregon rendësin e filigranit pasi që në këtë vit ka hyrë në listën e përkohshme të trashëgimisë kulturore si trashëgimi shpirtërore dhe jomateriale po ashtu edhe plisi, okarina dhe surla.
Filigrani siç dihet është teknik e argjendit një prej zanateve më të njohura në Kosovë sidomos në Prizren.
Është interesante se përmes kësaj ekspozite tregohen lidhjet që kanë shqiptarët e Kosovës dhe atyre që kanë emigruar në Kroaci, diku janë dhjetë familje që autorët e kësaj ekspozite i kanë intervistuar, që është Agron Leshdedaj që ka lindur atje dhe Tamara Nikoliç Deriç dhe Ivona Orliç që janë edhe autor të ekspozitës.
Këto eksponate janë ekspozuar në dy vende në Kroaci në Porec dhe Rubin tani u hap edhe në Kosovë. Po ashtu është interesant të tregohet se filigrani në Kroaci ka ekzistuar edhe më herët por jo edhe filigrani që e njohin prej Kosove që është teknik e re e filigranit, ka teknika të ndryshme te argjendit por filigrani është simboli dhe punimi më i mirë, thekson etnologu Xhelili për tesheshi.com.
Edhe pse sot pothuajse nuk ekziston punëtoria e filigranit sikur më parë, për shkak se artizanatet me kohë janë reduktuar. Vetëm ndonjë filigranist i rrallë sot bënë punë dore që i ekspozon në raste të ndryshme nëpër rafte, kurse shumica e tyre ende bëjnë riparimet e arit, argjendit dhe bizhuterisë./tesheshi.com/
