Një akademik, një politikan, një gazetar, një yll filmash, një fisnik dhe një bankier hyjnë në një bar. Ata porosisin pije të ndryshme dhe ulen në tryeza të ndara, secili duke u marrë me gjërat e veta. Nuk ka ndonjë vijë përballjeje: këta njerëz nuk i përkasin një mjedisi në ndonjë mënyrë të kuptueshme.
Megjithatë, anëtarëve të këtyre grupeve dhe të tjerave u jepet rregullisht i njëjti etiketim: “elita”. Shkrimtarët e kujdesshëm duhet ta shmangin këtë fjalë, pasi po bëhet një koncept për në kosh, përdorur nga njerëz të ndryshëm që kanë në mendje gjëra vërtet shumë të ndryshme.
Eshtë e lehtë të kuptohet përse njerëzit kërkojnë “elitat”. Nëse ekspertët mund të dakordësohen për ndonjë gjë gjatë vitit 2016, me siguri kjo ka qenë në lidhje me elitat e këqija. Valë pas vale populizmi është përplasur në politikën perëndimore, me votën Brexit, zgjedhjen e Donald Trump dhe humbjen e kryeministrit të ri e popullor të Italisë në referendumin kushtetues që ai thirri. Masat kërkojnë gjak dhe elitat po përpëliten.
Por, nëse mundesh t’i imagjinosh masat në mendjen tënde – cfurqe, pishtarë e ndoshta kominoshe – çfarë pamjeje do të kishin elitat? Për Trump, elitat e urryera përfshijnë mjedisin politik të Uashingtonit dhe shtypin. Por, për kundërshtarët e tij, vetë ideja e një miliarderi që jeton në një kullë të artë dhe i bie në mend të fitojë presidencën, është shembull që tregon se deri ku mund të të çojë statusi i të qënit elitë.
Fushatuesit e Brexit u tubuan kundër elitave liberale – ekonomistë, akademikë dhe gazetarë paralajmëruan për pasojat e kësaj fushate. Por, fytyra e fushatës së largimit ishte Boris Johnson, një dandy i arsimuar në Eton dhe Oksford. Michael Gove, një tjetër eksponent i Brexit tha se njerëzit ishin të lodhur nga “ekspertët”. Por, Gove ashtu si edhe Johnson, është një ish-president i një shoqate kryesore që drejton debatin në Oksford, “Oxford Union”, dhe një nga krerët e saj në politikë. Me fjalë të tjera, nuk ka rëndësi se kush je apo për çfarë bën fushatë, të godasësh elitat duket një bast i sigurtë, ndërkohë që të pranosh se je anëtar i një elite nuk “ecën” fare.
Fiksimi me elitat është relativisht i ri: citimi më i vjetër në fjalorin anglisht të Oksfordit daton në vitin 1823. Bëhet fjalë vetëm për një emër të vetëm, nga një pjesore e së shkuarës në frëngjisht, që do të thotë “i zgjedhur”, me të njëjtën rrënjë si “i zgjedhur me votim”. (Origjina franceze e fjalës mund t’i bëjë elitat një fjalë të mirë që disa anglofonë ta përdorin edhe si ofendim). Fjalori thotë se fjala ka kuptimin “pjesa e zgjedhur e lules, (e një shoqërie apo e një klase njerëzish).
Përcaktimi në fjalor nuk është përditësuar që të përfshijë kuptime më të vona, versionin pezhorativ, shpesh në shumës, që mund të përkthehet si “njerëz me privilegje të pamerituara që privojnë njerëzit e thjeshtë nga trajtimi i ndershëm). Të dhënat nga “Google Book” tregojnë shumësin e fjalës “elita” që nisi të përdorej rreth vitit 1940, me përemrin dukshëm pezhorativ “elitist’ që shfaqet rreth vitit 1960. Ndryshimet kulturore kundër-autoritetit që ndodhën në vitet 1960, duket se sollën me vete edhe një shqetësim të rritje për elitat sikundër edhe shfajësuesit e tyre.
Të dhënat nga “New York Times” tregojnë se fjala ka një përdorim edhe më të fortë që prej vitit 2010, ndërsa artikull pas artikulli gazeta përpiqet të diagnostikojë zemërimin ndaj elitave. Zemërimi populist nuk është i habitshëm: elitat financiare blinduan ekonominë globale, elitat e ekonomistëve nuk arritën ta parashikojnë dhe elitat politike nuk arritën të përgjgijen mjaftueshëm në mënyrë efektive. Atyre elitave në shënestër u duhej të gjenin elita të tjera për të fajësuar, dhe ato e bënë një gjë të tillë. Elitat shkencore dhe liberalët e Hollivudit që ankohen për ndryshimet e klimës u hoqën minatorëve vendet e punës. Gazetarët e elitave të Londrës duke u dendur me sushi injoruan problemet që britanikët e rropatur në punë në veri kishin si pasojë e emigracionit. Elitat politike kornizojnë atë që mund të thuhet për minoritetet. Dhe kështu me radhë.
Por, nxitimi për të fajësuar elita i ka vendosur gati të gjithë në shenjëstër: “Sketch Engine”, një kërkues dixhital gjen midis modifikimeve të zakonshme për elitën jo vetëm nga ato të dukshmet si “sunduese”, “e pasur”, “e mbyllur’, por gjithashtu edhe “sekulare”, “kulturore”, “e arsimuar”, “metropolitane” dhe “burokratike”. Elitat nuk janë më “pjesa e zgjedhur e lules” së një grupi, por gati çdokush në një pozicion ndikues që dikush mendon se nuk e meriton.
Fjalët e drejtuara me precizion i shërbejnë më mirë qëllimit. Elitat janë një abstraksion. Nëse njerëzit janë të zemëruar me bankierët apo shkencëtarët e klimës, ata duhet të jenë të zemëruar specifikisht me ata. Ata që kërkojnë të diagnostikojnë shkaqet e valës aktuale të populizmit duhet të kuptojnë se për çfarë janë të zemëruar votuesit populistë. Ata që janë të zemëruar me elitat në përgjithësi, por nuk dinë të thonë se me kë dhe pse janë të zemëruar, duhet të mendojnë dy herë përpara se të votojnë për një populist që premton të gjejë dhe të ndëshkojë këto elita, cilado qofshin ato.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
