Nga Roald A. Hysa
Xhamia Fatih e Shkodrës është vënë sërish në qendër të vëmendjes së opinionit, jo thjesht si një antikë e rrënuar nga koha dhe komunizmi. Një meshë e mbajtur gjysëm sekret ka ringjallur me dashje apo pa dashje mëritë e fjetura të shumë njerëzve që kanë pretendime mbi këtë xhami. Pretendimet janë se aty ka qenë kisha e Shën Shtjefnit, e cila me shumë gjasa mund të ketë qenë e ndërtuar aty, por a ka qenë ndërtuar pikërisht në atë vend ku është xhamia, kjo le shumë vend për të dëshiruar. Njerëzit kanë pasur gjithmonë nevojë për Zotin dhe kanë ngrehur kultet e tyre, brenda në qytet, në kalatë apo varoshet e tyre, po ashtu edhe nëpër male, ku murgjit janë tërhequr në vetmi për të adhuruar. Një gjë e veçantë që mund të përmendet nga këto ndërtime kulti, është se secili e ka shfaqur orientimin e vet edhe në formën e ndërtimit dhe të orientimit gjeografik nga do të bëhej kjo ndërtesë. Kishat ortodokse janë të orientuara nga Jeruzalemi, ndërsa kishat katolike shenjtëroret e tyre i kanë të orientuara nga Vatikani pra këto të fundit që na interesojnë janë të orientuara gjeografikisht nga Perëndimi. Pikërisht kjo gjë i ka bërë edhe katolikët shqiptarë të jenë më të ndjeshëm ndaj reformave perëndimizuese që pas vitit 1910 e në vazhdim.
Xhamia si ndërtim ka fituar shumë tipare vendase për t’iu përshtatur natyrës së vendit ku ajo ndërtohej, por disa tipare i ka ruajtur ashtu si të gjitha këto lloj ndërtimesh myslimane. Tipari kryesor është mihrabi, i cili është kusht i domosdoshëm që të jetë i orientuar nga Mekeja, dhe që orientimi i saj gjeografik është në jug-lindje të trojeve tona. Kjo do të thotë që ndërtimi i xhamisë si orientim gjeografik është krejtësisht në të kundërt me atë të kishës katolike në fjalë. Ustait arkitekt dhe zbatuesve të ndërtimit në kalanë e Shkodrës i është dashur ta ndërtojnë krejtësisht nga fillimi, me themele e me të tëra.
Vazhdimisht në këto vite bashkësia myslimane e Shkodrës është treguar e durueshme kundrejt rikthimit të vakfeve, e në veçanti të kësaj xhamie dhe ka respektuar ligjet e shtetit shqiptar. Normalisht ka protestuar ndaj përpjekjeve për t’ia ndryshuar destinacionin këtij vakufi, i cili edhe nga emri na kujton se është porosi sulltanore. Një ndërtim i cili nuk ka nevojë për komente, pse porositësi ka qenë aq i pasur sa ta niste e ta mbaronte xhaminë nga shpenzimet e veta personale.
Osmanët asokohe ishin një superfuqi dhe kur u vendosën në këto troje sollën një qytetërim të tërë me vete, i cili nuk e fshinte të parin, por dihet që Osmanët kanë marrë nga vlerat qytetërimore të vendeve ku u vendosën. Janë fakte historike të publikuara në përmbledhjet dokumentare të botuara nga Instituti i Historisë, e nga studiuesit e njohur të Mesjetës Injac Zamputi e Selami Pulaha, të cilët na kanë sjellë në shqip raportet e ipeshkve katolikë drejtuar zyrave përkatëse në Vatikan, ku ankohen për mungesën e priftërinjve. Letrat e Nikollë Mekajshit drejtuar kardinalit të San Xhorxhos në Romë dhe kardinalit tjetër Cint Aldobrandinit na tregojnë për gjendjen e vajtueshme të klerit katolik dhe nuk po hyjmë t’ju sjellim hollësi nga këto raportime. Madje ai nënvizon, se janë anëtarët e klerit ortodoks ata që e persekutojnë atë më shumë se sa Turqit. Ai madje ankohet se ju ka shkruar shumë letra këtyre dy kardinalëve, që asokohe merreshin me Ballkanin dhe trojet tona. Kjo gjendje vazhdoi për gati 200 vjet e më tepër, kohë kur Papa Klement Albani vendosi të mbajë Koncilin e Arbërit në vitin 1711, ku nga aktet e këtij Koncili dhe Koncileve të mëvonshme për Arbërin merret vesh, se etërit e Kishës u munduan të ngrenë nivelin intelektual të priftërinjve dhe me vendimet e marra u munduan të ndalojnë valën e konvertimeve drejt Islamit. Konvertimet vazhduan deri në ditët e fundit të Perandorisë Osmane.
Këto janë disa data domethënëse, të cilat nxirren shpesh “në harresë” nga studiuesit tonë. Harxhohen me orë diskutime mbi tolerancën dhe harmoninë ndërfetare, madje me këtë merren studiues të mirëfilltë për ta lëvruar këtë lloj marrëdhënieje në nivele institucionale, e për ta shtuar mirëkuptimin dhe mirëshkueshmërinë. Të gjithë pa përjashtim urojmë që të mos shkojnë kot të gjitha këto shpenzime dhe investime, të cilat kërkojnë gatishmëri, vullnet të mirë dhe kohë nga krerët e komuniteteve përkatëse. Tashmë myslimanët e këtij vendi janë kontribuentët kryesorë në gjithë këtë shoqëri dhe deri tashti kjo është treguar edhe nga bashkësitë vendore myslimane, të cilat edhe ato po japin një kontribut të ndjeshëm në mirëshkueshmërinë me njëri-tjetrin. Një meshë nuk është ndonjë problem i madh, porse që të ruhet toleranca dhe harmonia ndërfetare është e vështirë dhe për këtë nuk nevojitet vetëm gatishmëria dhe vullneti i mirë i bashkësisë myslimane. /tesheshi.com/
