Nga Gjon Neçaj
Sot e gjithë ditën, e dijmë se në malësitë e veriut të Shqipërisë ka njerëz që ende ngujohen për t`i shpëtuar gjakmarrjes, posaçërisht meshkuj, mes tyre dhe fëmijë. Por kullat ku diku strehoheshin kontigjentet e cënuar me jetë, pothuajse nuk janë më. Koha i ka rrënuar pak e ngapak, deri në shuarje të plotë. Edhe pse relike tragjizmi, nuk do ishte keq që të rruheshin si dëshmi të gjalla të një absurdi që për shumëkënd, sidomos të huaj, mbetet ekzotik. Pra thënë troç, në funksion të turizmit.
Kullat e ngujimit, a ishin dhe banimi?
Kullat e ngujimit kanë patur një të veçantë: që nuk ishin kulla banimi. Pra nuk ishin si shtëpitë e zakonshme, ku në varësi të rrethanave ktheheshin dhe në funksion ngujimi. Kjo mund të ndodhë sot, ku në mungesë të tyre, por dhe për arsye të një stadi tjetër social e shoqëror, ngujimi ndodh brenda shtëpive të zakonshme, ku thjesht meshkujve nuk ua mban të dalin prej aty që mos i zë ndonjë plumb. Ndërsa dhjetra e qindra vite më parë, kullat e ngujimit kishin statusin e një “shërbimi publik”, në raste vrasjesh.
Por si ndodhte kjo?
Kullat e ngujimit edhe ndërtimin e kishin të atillë që të kishin funksionin vetëm të grumbullimit të meshkujve në momentet kur sapo ishte kryer vrasja, e pala e viktimës ishte tepër e acaruar ndaj gjakësit, pra vrasësit. Në ato rrethana mund të ndodhte që në gjaknxehtësi e sipër, për të marrë hak, pala e viktimës mund të vriste çdo njërin nga meshkujt e familjes së vrasësit apo dhe kushërinjtë, siç përcaktohet në Kanun.
Në këtë “ditë gjaku” ruheshin të gjithë meshkujt e shtëpisë bashkë me kushërinjtë e afërm – të një barku siç thuhej – duke u larguar nga katundi e shkuar ndër miq, ashtu siç urdhëronte Kanuni. Mirëpo kishte katunde si fjala vjen Curraj i Epërm në Nikaj Mërtur të Tropojës, që ishte 3-4 orë larg fshatrave të tjerë, gjë që e bënte të vështirë, madje të pamundur, largimin e meshkujve e strehimin e tyre ndër miq.
Dhë në këto kushte bëhej e nevojshme ndërtimi i një kulle apostafat për t’u ngujuar në mbrojtje të meshkujve të vrasësit në “ditën e gjakut”, brenda 24 orëve, por dhe disa ditë më pas, deri sa të mblidheshin pleqtë e të përcaktonin vrasësin e vërtetë, të analizonin rrethanat e vrasjes, të kërkonin besën sipas Kanunit, të caktoheshin ata që do të përjashtoheshin nga gjakmarrja dhe të emëroheshin dorëzanët.
Gjatë kohës që kryeheshin veprimet e mësipërme, meshkujt e palës vrasëse qëndronin të ngujuar në kullë. Për furnizimin e tyre me ushqim kujdeseshin gratë, të cilat mund të hynin dhe të dilnin pa u cënuar, pasi siç dihet, Kanuni i përjashtonte nga vrasja për gjak.
Dhe meqë përmendëm kullën e Currajt të Epërm, aty ka qenë një ndër kullat e ngujimit më unikale. Quhej dhe ‘Kulla e thepit’, pasi ka qenë ndërtuar në një thep gurri. Qëndroi në këmbë deri dimrin e 2012-ës, kur u rrëzua e shemb përfundimisht.
E ndërtuar rreth viteve 1840-50 të shekullit të kaluar, ajo ka tërhequr vemendjen e studiuesve dhe albanalogve të shquar si Franc Nopça, Karl Steinmetz, Edith Durham etj., ndërkohë që kjo e fundit jo vetëm ka shkruar për kullën, por dhe e ka pikturuar një skicë të saj në vitin 1908.
Ajo që ende rri në këmbë e që vijon të jetë dhe e vizitueshme nga turistë të huaj dhe vendas, është Kulla e Thethit.
Do donim që kullat të ekzistonin e ngujimi të zhdukej, por ja që deri diku është e kundërta: kullat janë zhdukur, e ngujimi rron! /tesheshi.com/
