Nga Mark Brunga
Ajo është ndër këngët më të njohura shqiptare: Te ura e Shijakut. Ia marrin nëpër dasma e ahengje të ndryshme. E kanë futur pothuajse të gjithë në repertor, por më së shumti i ka ngjitur Xenit (Jetishit), që ndoshta pa “Urën” nuk do ishte bërë aq i njohur sa ç`është sot. Po ç`është Ura e Shijakut? Çfarë historie sociale dhe emocionale ka ajo? A ka patur vërtet pranë saj bajame dhe qershi, siç e thotë dhe kënga?
Nga të dhëna të ndryshe thuhet se Ura e Shijakut ndante 2 botë. Shijaku vetë është një vendbanim ri në themelet e një qytetërimi të lashtë, ka patur një lumë nga më të bukurit dhe të rrëmbyerit në Shqipërinë e mesme. Jo dhe aq i gjatëm por i shkurtër e i begatshëm për fushat pjellore. Dhe thuhet se Ura ndante vendbanimin e qetë parajsor me një tjetër terren që zgjatej deri në Durrës, por ku ndodhej një kenetë që nuk u pëlqente banorëve me shterpësinë që kishte. Dhe
në këtë ishull shijakas mendohet të kenë lindur këngë, si kjo me Urën, pas vargjeve të së cilës hamendësohet se fshihet një histori dashurie. Sepse dhe të tjera këngë të zonës, i kanë patur motivet e ngazëllimit apo dhimbjeve dashurore si ajo e ‘Varrit të Ashikut’ e deri tek kënga që ka për varg kryesor: “Ç’pate ti o dajë katili, që me 3 plumba me vrave mu?”. Por dhe kënga e Urës, i bart këto motive, që janë dhe motërzime të përafërta të njëra-tjetrës, si:
“Te ura e Shijakut vola ca bajama-do ja çoj ashikut sonte a nesër mbrama”.
A ka patur vërtet bajame e qershi te Ura e Shijakut?! Kjo vështirë të thuhet, pasi edhe pse në afërsi të urave mund të ndodhen kopshtije me fruta, ky lloj adresimi nuk e përmban poetikën e duhur të vargjeve të këngës. Me gjasë, bajamet dhe qershitë bartin simbolika të forta pasioni zemre. Por realisht, në afërsi të Urës së Shijakut, edhe sot ka shumë bajame.
Shijaku i ka patur të përhapura këngët me motive të forta dashurie. Agim Faja, piktor i shquar dhe një grumbullues sfidant i folklorit dhe historië së Shijakut, tregon se në këtë qytet ka patur shumë mejhane, vajza të bukura e kërcimtare, të preferuara nga djelmëria e zonës. Madje sipas Fajës, vinin për t`u dëfryer në Shijak që nga Shkodra e Podgorica. Ndër të tjera, flitet për një tekst kënge shumë të vjetër, ndoshta që nga 1800-ta, që tregon se vajzat e Shijakut nuk preferonin që ta kalonin urën për tu martuar në qytetet fqinje, Durrës dhe Kavajë. Ajo refuzon durrsakun duke e epitetuar peshkaxhi, kavajasin vorbaxhi dhe tregon se preferonte vetëm shijakasin si kandidat për dhëndër:
Çoi një mollë
Çoi një ftu
Çoi durrsaku me m`lyp mu
Peshkaxhiun nuk e du
Çoi kavajsi me m`lyp mu
Vorbaxhiun nuk e du
Çoi shikajaksi me m`lyp mu
Atë desha atë du
Ai ishte burrë për mu!
Dramë & Dashuri, te Ura…
Por, nëse vajzat e Shijakut preferonin vendlindjen për martesa, një këngë brilante shumë e preferuar tregon për një kahje tjetër, atë të vajzave nga Durrësi. Një e tillë niset drejt Urës së Shijakut për të takuar njeriun që donte, por që qëlohet nga daja i vet me 3 plumba. Vajza që në këngë njihet me emrin Cije, realisht ka pasur emrin Hasije, dhe sipas vargjeve, në spital ajo i lutet mikut të vet që të mos e braktisë atë. Është një këngë me sens të kundërt të këngës së bajameve, që vjen nga krahu tjetër i urës, ku në vend të bajameve dhe qershive, janë plumbat dhe vdekja për dashurinë; si dhe shpresa për ta kapërcyer vdekjen drejt një dashurie…gjithnjë te “Ura e Shijakut”
Mora rrugët për Shijak -e,
Me taku’ me mikun tem,
Me ka zone i ziu merak -e,
Ky maraku po m’ban verem….
Mos m`le more Bec,
Sa të rroj e sa të vdes,
Lesh’n’ e kokës do ta shes,
Cija ty të ka dhone besë.
Dy–tre pluma n`shtat i mora,
I gjith` Durrsi m’ka vajtu,
Gjith` doktor`t n’Tiran` i mblodha,
Ky rrezik qi m’zuni mu.
Ti mre daje, mre daje katili,
C’pate qi m’plagose mu’,
Kush qe ai qi t`shtjeu fitilin,
N’spital Tirones për me m’cu.
Shijaku në histori
Shijaku në historikun e tij mbahet si vendbanim i hershëm, ku në hartën e disa vendbanimeve parahistorike të Shqipërisë gjendet edhe “guri unik militar” i tij, i gjetur në afërsi të fshatit Sallmone pranë lumit Erzen, përgjate rrugës Dyrrachium(Durrës) – Lisus(Lezhë). Toponimi gjeografik i Shijakut është me prejardhje fetare, nga Shën Jaku, ku fillimisht është quajtur Shën Jak, Shenjak, Shejak, Shinjak e më pas Shijak. Në një hartë të vitit 1861 , Shijaku rezulton me mbishkrimin: Schak.Në fizionominë e tij të sotme ka ardhur me themelimin e tij në vitin 1880 nga Sali bej Deliallisi, fillimisht si një vendbanim me karakter rural(katund), por me një prespektive qytetare, me hanin e tij, furrën e bukës, kafenenë, xhaminë etj. Pas vitit 1880, në Shijak vendosen muhaxhirët boshnjakë, të cilëve Sali beu u ofroi si vendbanime dy katunde, të cilat me pas do të merrnin emrin Koxhas dhe Borakë, që ekzistojne edhe sot. Rreth viteve 1908 Shijaku shikohet si qendër atraktive dhe tërheq banorë edhe nga Tirana, Kruja dhe Shëngjergji, të cilet vendosen aty dhe ndërtojne banesat dhe dyqane përreth pazarit.
Fizionomine e plotë si qytet, Shijaku e mori pas rindërtimit të tij mbi bazën e projektit francez rreth vitit 1930, dëshmi e cila na vjen edhe nga fotot Marubi. Në vitin 1910, Shijaku ishte kaza (nënprefekturë) dhe kishte nën adminstrim tre nahije (komuna). Shijaku vetë përbëhej nga tre lagje: “Lagjia e Re” , “Lagjia e Vjetër” dhe “Lagjia Erzen”. Në vitet ’40 Shijaku numëronte 216 shtëpi me 1352 banorë, ndërsa në katundet e përfshira në nënprefekturën e Shijakut (72 katunde), numeronte 3476 shtëpi dhe 16954 banorë. Sot Shijaku numëron mbi 12000 banorë. /tesheshi.com/
