Izer Aliu, mund të quhet pa droje një shqiptar i Skandinavisë. Edhe pse arti dhe protagonizmi si regjisor e kanë bërë që të jetë i futur thellë e më thellë në palcën e një shoqërie larg asaj ballkanike, ai sërish thotë se mbetet shqiptar dhe bukurfort bën dallimin mes integrimit dhe asimilimit, ku për të dytën thotë se nuk do ndodhë kurrë tek qenia e tij….
Bisedoi: Artlind Reçi
Për lexuesi, një letërnjoftim se kush është Izeri?
Për momentin jetoj në Norvegji. Kam filluar të merem me regji sepse për mua, ndër vite është bërë më shumë si nevojë se sa si ide. Çdoherë bota tregohet sipas këndvështrimeve të ndryshme dhe unë çdoherë kam dashur ta paraqes nëpërmjet regjisë mënyrën time të përceptimit ndaj botës. Si i vogël kam shkruar historira të ndryshme, por edhe dëshiroja në të njëjtën kohë të lexoj shumë histori interesante. Mbase nevoja është si një çështje ankthi, një lloj nervozizmi pse nuk t`i paraqet askush ato filma që t`i dëshiron t`i shikosh.
Pra, ky ka qenë frymëzimi juaj, ajo ngjizja fillestare për të rrugëtuar drejt krijimtarisë regjisoriale, apo jo?
Po, ka diçka nga kjo që shtroni ju, por dua të sqaroj se që në moshë më të njomë më kanë frymëzuar dhe dy profesorë cilët kanë ndikuar shumë tek unë. Realisht kam pasur çdoherë mbështjen e profesorëve, të cilët nuk janë kursyer dhe më kanë dhënë shumë nga vetja e tyre. Gjithashtu kam mësuar shumë gjëra në universitet, por jo në filma, se zakonisht thuhet se nëpërmjet filmit mësohet më shumë se sa në libra, por tek unë ka qenë e kundërta. Regjia nga ana tjetër nuk vjen nga një lëndë apo nga katedra, por vetë jeta që të jep leksione të pafundme.
Brenda kohës së studimeve në Lilehamer e kisha një profesoreshë, Sylvia Ingerssmarrdoter, ndryshe montazhere e të famshmit Ingmar Bergman, regjisorit legjendar në Suedi. Kemi pasur debate të nxehta për artin dhe kjo më ka shtyrë në regji. Por vlerësoj se ende jam student, pasi kam shumë ende për të mësuar.
A keni bashkëpunuar me ndonjë aktor këtu në Maqedoni dhe çfarë impresionesh keni marrë?
Kam pasur një profesionist në filmat e mij, si dhe shumë amatorë, por që më kanë dhënë emocione shumë pozitive, është aktori Burhan Amiti. Në një me të film është bërë fjalë për jonatyrshmërin e nyjeve dhe fshehjen e dialekteve që në fakt janë pasuria jonë. Unë persnalisht nuk e praktikoj gramatikën dhe asnjëherë s`kam shprehur interes.
Është tashmë trend që gjuha që flitet tek populli, fillon të shfaqet nëpër filmat e ndryshme. Edhe gjuha e shkrimit duhet të reflektojë kohën në të cilën jetojmë. Njerëzit që jetojnë nëpër fshatra ndihen keq që nuk mund të shprehen në gjuhen letrare; te ne ka mbetur një lloj arrogance ndaj tyre.
Duhet të krenohemi me dialektet e jo t`i shohim si problem që duhet t`i anashkalojmë. Ka ende mësues që bëjnë dallimin mes marrjes së diturisë së përgjithshme dhe të pasurit të diçkaje si preferencë. Dituria nuk është se si dikush e thotë një gjë, por se si e kupton. Mënyra se si ti dëshiron ta dëgjosh është preferencë e dikujt. Më vjen keq shpesh për popullin tonë, sepse kam pasur mundsëi të diskutoj me njerëz tanë qysh prej fëmijërisë dhe kështu pata mundësi të kuptoj edhe arsimin te ne, dhe fëmijët që mbajnë mësim. Së këndejmi dua të apeloj që gjuha shqipe të jetë më inkluzive dhe më e hapur ndaj dialekteve tjera, dhe metodat dhe filozofia e arsimimit të reformohet totalisht. E di që pak kam dalë nga tema, por ashtu më erdhi spontanisht.
Cilat kanë qenë sfidat më të mëdha që keni pasur në Norvegji?
Nuk e di a kam qenë i sfiduar më shumë se të tjerët. Normal, si i huaj nuk je gjithmonë i barabartë në syrin e vendasve , por kjo nuk mund që vazhdimisht të merret si diçka negative apriori, si diçka e keqe. Ajo më ka mësuar t`i kuptoj sendet ndryshe. Më e keqja për një të huajë është të ndihesh si viktimë. Jam kundër që ne të ndihemi si viktima. Padrejtësi do të ketë, por kjo u ndodh të gjithë njerzve pa përjashtim . Çdo njeri derdh lot për dhimbjet e veta, por kjo nuk duhet kuptuar se t`i duhet të ndalosh, të humbësh energji drejt përparimit. Sfida më e madhe është se si këtë ta kthesh në tematikë që ka të bëjë me të jetuarit në vend të huaj, pra në një farë mënyre të bësh temë për “të huajt” që të ketë domethënie ndërkombëtare që të prek, si njerëzit në Norvegji por edhe gjithandej në botë. Në fund të fundit filmi nuk duhet vetëm të reflektoj vetëm jetën e një populli dhe të kuptohet vetëm në një gjuhë. Mesazhi i filmit duhet të jetë universal dhe duhet të lyp të vërtetën tek krejt njerëzit.
Si është jeta atje në aspektin familjar, duke qenë se vini nga një vend ballkanik me ca tipare krejt të tjera?
Jeta me familjen këtu në Norvegji është si në krejt vendet e botës, përveç se ka disa prioritete që plotësohen ma mirë nga shteti. Ka dashuri edhe përleshje si në krejt familjet, shqiptare ose norvegjeze qofshin. Unë jam ritur në Suedi edhe në Norvegji qysh prej moshësh 2-3 vjeçare, por prap më preukupon e më tërheq shoqëria shqiptare. Pra jam bërë një hibrid në mesin e këtyre.
Por dua të theksoj se ka dallim imes ntegrimit dhe asimilimit. Për t`u integruar besoj se ia kam dalë, jam integruar mirë. Por asimilimi nuk mendoj se ka për të ndodhur ndonjëherë me mua.
A ka paragjykime në Norvegji për tjetrin?
Po. Po kjo është normale të ketë paragjykime ? Paragjykimi vjen prej survivalizmit . Edhe nga aspekti antropologjik edhe në drejtimin sociologjik, paragjykimi është diçka normale, diçka natyrale, edhe pse nuk e pëlqejmë. Fjala vjen, shkupjanët kanë paragjykim për tetovarët, shqiptarët e Maqedonisë për ata të Kosovës e kështu me rradhë. Ballkani është plot paragjykime, ne e dijmë këtë. Por kjo në dodh kudo, pavarësisht se nami i kaq na ka dalë neve. Pra, paragjykimet janë të pashmangshme si pjesë e dobësisë njerëzore, por të rëndësishme janë pikat përbashkuese mes popujve, që gjenden sidomos në art. /tesheshi.com/
