Në Shikoku, në ishullin më të vogël dhe më pak të vizituar të Japonisë, një grua ka gjetur një përgjigje marramendëse ndaj një krize të përbashkët.
Shikoku është ishulli më i vogël dhe më pak i vizituar nga katër ishujt kryesorë të Japonisë. Vizitori që niset të eksplorojë zemrën e këtij vendi, përballet me rrugë të ngushta përmes luginave malore. Në këtë rrugë, mund të kalosh pranë një fshati që duket krejt i braktisur, ndërsa dhjetëra shtëpi duken të vendosura me kujdes përgjatë lumit. Pasi merr kthesë, në distancë përballesh me tre silueta që qëndrojnë të mbështetura në një shtyllë elektrike.
Ato janë të veshura me çizme gome, pantallona me cohë të ashpër fermerësh, strehë që mban erën, dhe doreza të bardha në duar. Kapela bejsbolli mbulojnë kokat e tyre. Megjithatë, ka një gjë të çuditshme në qëndrimin e këtyre figurave. Ato nuk duken njerëzore. Ndërsa afrohesh më shumë, zbulon se vërtet nuk janë njerëzore. Fytyrat e tyre janë bërë nga coha e bardhë, të fryra dhe të buta, me kopsa në vend të syve dhe me fije të zeza për vetullat.
Pesë metra më tej, sheh një tjetër figurë në madhësinë e njeriut që shtyn një karrocë me rrota në një fushë, më pas një tjetër që pastron barishtet dhe më tej, pesë prej tyre janë ulur në një stol në vendqëndrimin e autobuzimit.
Ndërsa udhëtari vret mendjen se çfarë mund të ketë ndodhur, ndeshet me një tjetër figurë në anë të rrugës. Kjo e fundit ka një ngjashmëri tronditëse me njeriun e gjallë, veshur me atlete e tuta të zeza dhe xhaketë gri, duart e saj me doreza dhe koka e fshehur nën një shami. Ndërsa kthen sytë nga rruga, figura ka hedhur një hap, dhe pastaj një tjetër!
Atëherë nuk mbetet pikë dyshimi se silueta anës rrugës nuk është një dordolec, por një njeri i vërtetë. Për këtë duhet të ndalesh që edhe të flasësh me të.
Sapo afrohesh, përballesh me një fytyrë njerëzore, e ngrohtë, me ngjyra të gjalla, dhe me sy të vegjël xixëllues. Biseda nis që në fillim: “A dini gjë se kush i ka bërë këto krijesa të mrekullueshme gjithandej?.
Gruaja sheh me vëmendje dhe përgjigjet: “Unë”.
Kështu ndodh që takohesh me Ayano Tsukimi, mjeshtren e dordolecëve të Shikokut. Në ishull ka ende zona misterioze ku rrugët e shtruara janë ndërtuar vetëm 50 vjet më parë.
Një zonë e tillë është Lugina Iya, një vend i izoluar me ferma e shtëpi me çati balte, me fusha elbi dhe ura të ndërtuara me bimësi kacavjerrëse, por askush nuk ka dëgjuar për këta dordolecë.
Gruaja Ayano nis të qeshë kur vëren habinë dhe më pas të fton për çaj. Rruga kalon pranë dy djemve të vegjël – dmth, figurash që duken si djem të vegjël – që luajnë me një biçikletë të ndryshkur monopatit drejt shtëpisë. Ulur pranë rrugicës që të çon tek porta janë më shumë se dhjetë figura të tjera: një vajzë me uniformë shkolle, një nënë me foshnjen në prehër, një zotëri i moshuar me kostum biznesmeni që mban një cigare.
Heq këpucët dhe hyn në një dhomë të mbushur me figura të tjera, krijime të saj, përfshirë një çift të veshur me kimono martesore tradicionale, që qëndrojnë formalisht në fund të dhomës. Ndjehesh si personazh filmi.
Ayano-san të bën me shenjë të ulesh pranë vatrës tradicionale, e më pas bën çajin.
Rrëfimi i saj është fillimisht i zakonshëm. Lindur në fshat, ajo u largua me prindërit për në Osaka kur ishte në shkollën fillore. Qëndroi, u martua atje dhe lindi fëmijë. Më pas prindërit u kthyen në fshat, e kur e ëma ndërroi jetë, edhe ajo u kthye për t’u kujdesur për babanë. Ishte viti 2002 kur ajo bëri edhe kakashin e parë.
Kakashi, tregon ajo, figura që fermerët përdorin për të trembur zogjtë nga arat e tyre.
Ky ishte qëllimi kur u punua kakashi i parë, për të trembur zogjtë. “Vura re se ata hanin farat në fushën atje tej”, thotë ajo, “kështu që desha t’i largoj”.
“Bëra disa dordolecë me këtë qëllim. Më pas, kur fqinja jonë matanë rrugës ndërroi jetë, e ndjeja mungesën e saj, pasi bisedonim përditë. Kështu, që bëra një dordolec që ngjante me të, kështu që mund tapërshëndesja sërish çdo mëngjes”.
“Me kalimin e kohës”, tregon ajo, duke mbledhur supet, “fshatarë të tjerë ndërruan jetë. Nisa të bëja dordolecë për t’i kujtuar ata dhe në një mënyrë, për t’i mbajtur gjallë”.
Pas një pauze, ajo tregon figurën e një gruaje me flokë të thinjur, veshur me një kimono elegante gri. “Ajo është nëna ime, ende bisedoj me të çdo ditë”.
Ndërsa të merr për një shëtitje rreth e qark, kalon pranë një ndërtese dykatëshe betoni. “Kjo ka qenë dikur shkolla fillore”, thotë ajo. “Por, me kalimin e viteve, nxënësit u bënë gjithnjë e më të paktë, dhe më në fund, vitin që shkoi, ata e mbyllën shkollën. Tashmë të gjithë nxënësit e zonës shkojnë në një shkollë 30 minuta larg me autobus”.
Nuk ka keqardhje në zërin e saj: ajo thjesht po tregon faktet. Gruaja të drejton brenda shkollës ku të del një pamje e pabesueshme.
Dordolecët janë gjithandej. Dordoleci drejtor inspekton korridorin, mësuesit janë mbledhur në sallë ndërsa në një klasë, 20 dordolecë nxënës janë ulur të bindur në bankat e tyre, me librat e hapur, duke vështruar me vëmendje mësuesin në krye të klasës. Në dërrasën e zezë është shkruar: “Çfarë dua të bëhem kur të rritem”.
Ka një ngrohtësi në këtë personazh që krijon dordolecë dhe një trishtim të papërballueshëm në historinë e saj.
Duhen rreth tre ditë për të bërë një kakashi, shpjegon Ayano-san. Ajo e nis punën me fytyrën, duke rrotulluar cohën në një bosht. Pasi e qep në pjesën e pasme, ajo e mbush me materialin që përdoret për jorganët, formon hundën, qep kopsat për sytë dhe u jep formë buzëve. Ajo tregon kujdes të veçantë me veshët, duke e rregulluar copnë që secili vesh të ketë hapësirë të brendshme. “Dua që dordolecët e mi të dëgjojnë mirë”, thotë ajo me një buzëqeshje.
Për krahët dhe këmbët, ajo mbështjell tela rreth tufave me gazeta, duke përdorur gazeta edhe për kraharorin. Kur trupi përfundon, ajo e vesh me rroba – nga shallet tek kimonotë – që i ka blerë apo ia kanë sjellë fansat e saj nga e gjithë Japonia. Ajo më pas i vendos figurat në vendin që ka parashikuar për to, duke përdorur tela për të fiksuar krahët dhe këmbët.
Rrëfimet për gruan e dordolecëve u përhapën shpejt dhe ajo u bë si të thuash e famshme. Por fjalët që përdoreshin ishin shpesh “e frikshme” apo fjalë të ngjashme që nuk përputhen me realitetin. Nëse arrin të hysh thellë në psikologjinë e saj, kupton se ajo e mbush dordolecin me art, shpirt dhe me kujtesën e dashurisë.
Historia e këtij fshati nuk është e veçuar. Në Japoni, drama luhet çdo vit me qindra fshatra ku fëmijët kur rriten largohen të joshur nga qytetet e mëdha e nuk kthehen më.
Dilema është e përbashkët, por përgjigja e Ayano-san ka qenë e pastër, me gjithë shpirt dhe unike. Disa herë në javë, ajo mbledh cohëra, sfungjer mbushës, gazeta, tela dhe rroba dhe nis të mjeshtërojë një figurë që përfaqëson një nënë të dhembshur, një gysh apo gjyshe që ka ndërruar jetë, apo një fëmijë që është larguar në qytet, apo madje, edhe një vizitor që ka lënë shenja në zemrën e saj.
E pyetur sesa dordolecë ka bërë që prej vitit 2002 ajo thotë: “Mendoj se janë 450. Çdo tre vjet më duhet t’i zëvendësoj. Tani jetojnë 27 njerëz në fshat dhe rreth 200 dordolecë”.
Përgatiti: Juli Prifti- /tesheshi.com/
