Shumica e njerëzve kanë përshtypjen se pabarazia midis jugut global dhe veriut global (SHBA, Evropa Perëndimore, Japonia, Kanada dhe Australia) ka qenë në rënie gjatë dekadave të fundit. Ideja është që kolonializmi është lënë pas dhe vendet e varfëra gradualisht po “arrijnë” me vendet më të pasura. Por është e kundërta. Diferenca në të ardhurat për frymë midis jugut dhe veriut është katërfishuar që nga vitet 1960, në një fenomen që mund të përshkruhet si një model i mrekullueshëm i divergjencës.
Kjo prirje është kryesisht për shkak të shpërndarjes së pabarabartë të energjisë në ekonominë botërore. Ta themi thjesht: vendet e pasura kanë një ndikim disproporcional kur bëhet fjalë për vendosjen e rregullave të tregtisë dhe financave ndërkombëtare dhe ata e bëjnë këtë në mënyra që u shërbejnë interesave të tyre ekonomike, shpesh në dëm të të gjithë të tjerëve.
Askund nuk është ky problem më i dukshëm sesa në shpërndarjen e pushtetit në Bankën Botërore dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar (FMN), dy institucionet kryesore që qeverisin politikën ekonomike globale. Ne mund të presim që përfaqësimi në këto institucione të modelohet në bazë të Asamblesë së Përgjithshme të KB ose ndoshta të llogaritet në përputhje me popullsinë. Por në realitet, këto institucione janë thellësisht jodemokratike.
Problemi fillon në krye. Ne nuk zgjedhim drejtuesit e Bankës Botërore dhe FMN, por ata emërohen nga Shtetet e Bashkuara dhe Evropa. Sipas marrëveshjes së heshtur, presidenti i Bankës Botërore është gjithmonë nga SHBA, ndërsa presidenti i FMN-së është një evropian.
Për më tepër, fuqia e votimit në këto institucione është e shtrembëruar në favor të vendeve të pasura. Shtetet e Bashkuara kanë fuqinë e vetos de facto mbi të gjitha vendimet e rëndësishme, dhe së bashku me pjesën tjetër të G7 dhe Bashkimin Evropian, ato kontrollojnë më shumë se gjysmën e votave në të dy agjencitë. Vendet me të ardhura të mesme dhe të ulëta, të cilat së bashku përbëjnë 85 përqind të popullsisë së botës, kanë një pjesë më të vogël.
Nëse shikojmë numrin e votave për frymë, pabarazitë janë vërtet ekstreme. Për çdo votë që ka një person mesatar në veri, personi mesatar në jugun global ka 1/8 e asaj vote (dhe personi mesatar në Azinë Jugore ka 1/20).
Jo vetëm që pakica kontrollon politikat ekonomike globale, por po funksionon edhe një çekuilibër i qartë racor: mesatarisht, votat e njerëzve me lëkurë të errët vlejnë vetëm një pjesë të votave të homologëve të tyre. Po të ishte kështu në tjetër vend, të gjithë do të ishim në një mendje për ta quajtur këtë si një aparteid. Por ja që një formë e aparteidit vepron në zemër të administratës ekonomike të sotme ndërkombëtare dhe pranohet si “normale”.
Në disa raste, ndryshimet midis vendeve janë veçanërisht të habitshme. Merrni Bangladeshin dhe Nigerinë, të cilat ishin koloni britanike. Në FMN, zëri i një britaniku sot është 41 herë më i vlefshëm se zëri i një personi nga Bangladeshi, dhe 23 herë më i vlefshëm se zëri i një nigeriani. Dhe ky është shekulli 21; shumë dekada pas përfundimit të sundimit kolonial.
Pabarazitë që karakterizojnë fuqinë e votimit në Bankën Botërore dhe FMN i kanë rrënjët në periudhën koloniale, ndonëse këto institucione u themeluan në vitin 1944. Shtetet që ishin koloni në atë kohë (si India) u integruan në sistem mbi një bazë të pabarabartë, në varësi të kolonizatorëve të tyre. Kolonitë e tjera nuk u lejuan të bashkohen derisa të fitojnë pavarësinë, në disa raste vetëm në vitet ‘70 – ‘80. Këto institucione janë hartuar nën kolonializëm dhe mbeten koloniale në aspektet kryesore.
Fuqia e votës në Bankën Botërore alokohet bazuar në pjesën financiare të secilit vend. Në FMN, ajo alokohet sipas PBB-së, dhe “hapja e tregut” e shtetit merret gjithashtu parasysh. Si rezultat, shtetet që u pasuruan gjatë periudhës koloniale tani gëzojnë fuqi joproporcionale kur bëhet fjalë për përcaktimin e rregullave të ekonomisë globale. Pabarazia lind pabarazi.
Ithtarët e këtij sistemi e shohin këtë si një qasje legjitime: ka kuptim, thonë ata, që ekonomitë më të mëdha kanë më shumë pushtet mbi vendimet që lidhen me ekonominë globale.
Por merrni parasysh implikimet e këtij pretendimi. Në çdo sistem politik kombëtar, ne do të refuzonim idenë se të pasurit duhet të kishin më shumë fuqi votimi mbi të varfrit dhe më shumë ndikim mbi vendimet politike ekonomike. Ne do ta përjetonim këtë si të korruptuar dhe të neveritshëm moralisht. Megjithatë, një plutokraci e tillë është normalizuar në Bankën Botërore dhe FMN.
Këto pabarazi në fuqinë e votës shpjegojnë pse Banka Botërore dhe FMN kanë qenë në gjendje të imponojnë programe rregullimi strukturor neoliberal në jugun global gjatë 40 viteve të fundit. Këto programe, të përqendruara në privatizimin, masat shtrënguese dhe liberalizimin e detyruar të tregut, krijuan mundësi fitimprurëse për kompanitë shumëkombëshe, por patën një ndikim shkatërrues në jug: gjatë viteve 1980 dhe 1990, ato bënë që të ardhurat të binin dhe varfëria të rritet, dhe në disa rastet kanë shkaktuar dekada të recesionit dhe amullisë. Deri më sot, ato vazhdojnë të kenë ndikime negative në shëndet, duke përfshirë vdekshmërinë amtare dhe foshnjore. Politika të tilla shkatërruese nuk do të ishin kurrë të pranueshme sipas parimeve demokratike.
Shoqëria civile dhe udhëheqësit politikë në jug kanë kërkuar prej kohësh demokratizimin e Bankës Botërore dhe FMN. Kritikët besojnë se të paktën drejtuesit e këtyre institucioneve duhet të zgjidhen në një proces transparent. Ata bëjnë thirrje për një sistem “shumicë të dyfishtë” të tillë që vendime të rëndësishme të kërkohen jo vetëm nga shumica e aksionerëve por edhe nga shumica e vendeve anëtare. Kjo do të siguronte që vendet në jugun global të kenë akses më të drejtë në vendimet që i prekin ato, dhe fuqinë për të bllokuar politikat e dëmshme.
Për dekada, askush nuk u kushton vëmendje këtyre kërkesave. Por këtë vit ata u mbështetën nga Sekretari i Përgjithshëm i KB António Guterres, i cili, ndërsa ligjëronte për Fondacionin Nelson Mandela, bëri thirrje për reformë demokratike të fuqisë së votës në Bankën Botërore dhe FMN. Kjo është një mundësi historike dhe pjesëmarrësit e fushatës duhet ta shfrytëzojnë atë. Nëse duam të kemi një shans për sa i përket një ekonomie më të drejtë globale, duhet të fillojmë të dekolonizojmë institucionet e qeverisjes ekonomike. /tesheshi.com/
