Këtë shkrim do ta fillojmë me një ngjarje të para disa ditëve. Një nga rrugët e Strugës ndodhet një kishëz e vogël, ndërtuar më tepër për marketing religjioz se sa për nevoja adhurimi dhe, një qytetar, që ecën me një banane në dorë, me gjasë yni, shqiptar, që pasi pemës ekzotike ia hëngri “zemrën”, lëvoren pa një pa dy e hodhi anash, drejt e në bahçenë afër objektit të kultit. Një maqedonas etnik, që rrinte atypari në këmbë, pasi bëri ca hapa “gabimtari”, klith: “Поведение….” (Sjellja…), unë shtova “Нула” (Zero), ndërsa ai s’e la me aq: “Испод нула” (Nën zero).
Kthehemi disa muaj më parë. Fundi i prillit. Një turne turistik me destinacion Tunizinë. Tetë shqiptarë të Maqedonisë, përfshirë edhe autorin e këtyre rreshtave, me mikrobus, nga Shkupi përmes Prishtinës, arrijnë në Durrës, më pas në Bari, Soverato, ku u ndal kurbetqari ynë i “Ranieri International”, dhe natën e kalojnë në qytetin e famës filmike, Palermo, në hotelin e një italiani të ri, Vincenzo, i cili i ngazëllyer që kishte për herë të parë mysafirë nga Maqedonia na bëri muhabet, në shërbeu vetë dhe më në fund na luti që të shënonim diç në fletoren e kujtimeve. Në mëngjes i afrohemi portit dhe pas kontrollit rutinor futemi në anije. Atmosfera ndryshon shumë; pjesa dërrmuese janë arabë. Rrëmujë e madhe, njerëz që shtrihen e bëjnë gjumë anekënd anijes; në ulëse, dysheme, burra e gra, udhëtarë që hanë bukë në tavolina të vogla e “përtokë”, sipas formulës “ha e ik”, pa i ngritur gjërat prej vendi, pas synuar një rend, një mirëmbajtje të shtëpisë mobile; pa vrarë mendjen për koshin e hedhurinave; pa më të voglin kujdes për higjienën. Në veçanti, e pakëndshme ishte pamja e grave të shtrira si kufoma në çdo cep të tragetit. Një element interesant: anija italiane me mesxhid, vend për lutje, pra biznes që i merr parasysh botëkuptimet e klientëve.
Dhe në mbrëmje zbresim prej anijes, jemi në Tunizi, ku na presin kufitarët. Sjellje jo bash fine. Ku shkoni? Në cilin hotel do qëndroni? Keni rezervim?…Një vulë andej, një këndej…iu flas arabisht, por vërej që më me qejf e kanë frëngjishten. Dhe pas nja një orë e ca nervozizmi, kalojmë pikën kufitare. Përmes kryeqytetit tunizian, Tuniz, nisemi drejt njërës prej pikave me të famshme turistike të bregdetit mesdhetar, Hamamet. Pika e pagesës rrugore. Zyrtari kërkon dinarë, ndërsa ne i themi se kemi euro ose kartelë bankare. Në asnjë mënyrë nuk lëshon pe; e kthen kryet në anën tjetër dhe ia kris fishkëllimës, sikur tallet me ne. Njëri nga tetëshja jonë ia bef: “O ktheje be makinën, shkojmë prapë, se këta s’dikan ç’është turizmi, s’paskan respekt për mysafirët që derdhin para në tokën e tyre!”. Vazhdoj të bisedoj me punëtorin. I them se s’kemi valutë vendore. Zgjatet e stërzgjatet kjo punë, derisa nga pas dëgjojmë kornën/borinë e një makine tjetër, që i thotë nëpunësit se e paguan ai biletën edhe për ne. Na ulet tensioni; një i mirë ta ndryshon përshtypjen për një komunitet të tërë. Në çdo anë policë, gjendje e jashtëzakonshme mbretëron në këtë vend të Afrikës Veriore, që e kishim menduar më të ngritur, më të përparuar, “më të qytetëruar, më të oksidentalizuar”. Në fakt, Orienti vetë, i filmave.
Policët na ndalojnë tre-katër herë dhe në mënyrën më të kulturuar na dëshirojnë rrugë të mbarë; bile edhe na e tregojnë destinacionin e hotelit. Arrijmë në hotel dhe vendosemi aty. Pazarllëk për çmimet e dhomave, qasje e pastandardizuar, ngritje-ulje çmimesh. Shohim që të punësuarit janë më shumë frankofonë sesa arabofonë. Kërkojmë një minitempull, ndoshta për kuriozitet, se falja kryhet edhe në dhomë dhe në çdo kënd të pastër. “S’ka!”, thotë kamarieri. I them që në Turqi ka edhe nëpër pompa të benzinës. Marr përgjigjen se “Tunizia nuk është Turqi e Erdoganit”, që të lë të kuptosh se në këtë vend shekullarizmi del më i fortë se laiciteti në Turqinë e Ataturkut. Në përgjithësi, njerëzit nuk dukeshin të predisponuar të bisedonin për tema politike; vërehej frika apo klima e “kontrollit të gojës”, kufizim i shprehjes së lirë. Infrastruktura nën nivel. Shtëpi të bukura klasike, me dritare e dyer specifike, ku mbizotëron ngjyra e bardhë dhe e kaltër, simbolike për këtë shtet. Pamje mbresëlënëse të këtyre kutive të banimit, ngjyra të kombinuara në përfaqësimet kolektive të një populli, siç do të kishte thënë Durkheimi.
Nga Hamameti, kalojmë në Monastir, vendlindja e Habib Burgibës, një politikan, lider nacionalist, president për 30 vite i Tunizisë bashkëkohore. Hoteli buzë detit, me ornamente vendore, menuja e ngjashme me ato orientale, si gjithkund në Lindje, me pak më tepër mëlmesa. Shumë pak pamje femërore islamike, mbulesa apo shamia pak e përfaqësuar, edhe ajo që është, hipermoderne, me grim të tepruar. Dalim në çarshi. Në shesh, shtatorja dhe mauzoleu i Burgibas. Pak më andaj, xhamia ku bisedojmë me një vendas për mënyrën e faljes. Në një nga dyqanet e pazarit kërcëllon hiti shqiptar “Të ka lali xhan”; shokë e mahnitur ia nisin valles aty për aty. Çarshia, me shumë gjëra por e ngatërruar. Ndoshta për shkak të pamjes joarabe të fizikusit tonë, gjithandej na thërrasin “Turkija”, “Erdogan”. I përgjigjemi, me “jo, Albanija”. Shitësit, paksa ngulmues, insistojnë që të blejmë diçka, e natyrshme për tregtinë. Nëpër restorante, alkool konsumohet sa s’bën. Të huaj pak, nga shkaku se sezoni turistik është ende i pafilluar. Niveli i hotelierisë për dy-tre shkallë më i ulët se tek ne, e të mos flasim për Turqi, Greqi e Spanjë. Ndalemi te Fakulteti i Shkencave Politike dhe i Administrimit Publik: “fëmijën tim kurrë nuk do ta kisha çuar këtu të studionte” – them, dhe falënderoj Zotin që jam aty ku jam. Aparenca nën nivel; ndërtesë modeste që s’lë përshtypje të institucionit të arsimit të lartë. Edhe një gjë tjetër e çuditshme: nuk pamë që dikund të ketë libra në rrugë, a njerëz që lexojnë.
Sërish kthehemi në kryeqytet, Tuniz. Dalim në çarshi, kërkojmë hurma, gjejmë por pa ndonjë cilësi. Rrëmujë gjithandej; rrugë të ngushta, njerëz e makina shumë. Si Bit Pazari i Shkupit. Darkën e hamë në një restorant elitar, peshk e fruta deti, një Tunizi jashtë Tunizisë, ose Tunizia tjetër, aty ku takohet elita me gjasë. Sidi Bu Said, një atmosferë përrallore, qetësi, rrugë të gjera, drunj, kafe e shijshme, Kartagjena historike, Akademia e Shkencave, ambasada serbe dhe buzë detit, bëjmë një fotografi kolektive. Falim drekën në xhami, na bashkangjitet një arab, i cili na vëren që jemi të huaj, dhe na vë në provim feje, e kontrollon leximin që kemi bërë, dhe ul e ngre kryet në shenjë aprovimi të saktësisë së verseteve kur’anore. Më në fund, “Mersi” – thotë.
Kthehemi te trageti, për të pritur ngjitjen dhe nisjen e kthimit. Shitës rruge. Bisedojmë me ta dhe mësojmë se njëri prej tyre ka qëndruar në burgjet e Zvicrës, ku mes tjerash, shoqërues ka pasur edhe shqiptarë. Nuk shfaq një narrativë pozitive për shqiptarin; na cilëson me një tipar të shëmtuar: “capcarrap”. Blejmë diçka prej tyre për t’iu shmangur pak.
Sërish në Palermo dhe provimi i radikalizmit islamik: kontroll i detajuar për çdonjërin prej nesh. Pyetje ad hoc dhe me spec nga policia. Inspektorë të thellë, që tentonin të nxirrnin material lidhur me udhëtimin tonë, që atyre ju dukej paksa i dyshimtë. Elektriçist, bagerist… profesor, ekzaminim profesionesh. Dhe pas dy orësh, nisim furgonin drejt shtëpisë. Edhe kjo një përvojë si pasojë e “luftës kundër terrorizimit global”.
Nga e shijuara në Tunizi konstatojmë se shteti në fjalë duket një vend me potencial të madh turistik por pa gjallëri investimesh; një vend me frymë religjioze të shtypur, me establishment politik të fuqishëm, ku ndonëse pranvera arabe pati nisur, nuk duken gjurmët e ndonjë ndryshimi radikal. Gjezdisja nëpër tokë është çështje relaksimi dhe njohjeje me realitete të reja, është edhe obligim hyjnor për të parë gjurmët e së kaluarës dhe statusin e së tashmes, për të bërë krahasime, për të lexuar kontekste dhe fate popujsh. Buazizi u vetëdogj dhe nxiti “Revolucionin Jasmin”, nisi fundin e diktaturës 23-vjeçare, por pak gjëra realisht kanë ndryshuar në këtë vend, ende të robëruar mendërisht, që më shumë lë përshtypje kolonie se sa të një shteti të mirëfilltë.
Dhe pyetja për fund: Çfarë dallimi ka mes struganit me bananen e hedhur pandërgejgjshëm dhe udhëtarëve arabë të shtrirë nëpër traget për dyshemeje, duke lënë bukën e ujin shtrirë në çdo anë të tragetit, duke prodhur mbeturina në mënyrë të pandërgjegjshme? Është kjo pasqyrë e besimtarit që krenohet se i takon “bashkësisë më të mirë”, që niset nga premisa se therrat (pengesat) duhet hequr nga rruga, se “pastërtia është gjysma e besimit”? Ku jemi teorikisht, e ku praktikisht? /tesheshi.com/
