Tetëmbëdhjetë shkurt, e enjte. Gati për t’u nisur për në konferencën e Beogradit. Një ditë e ftohtë, dhe në çantë marr edhe Habermasin, “Në vorbullën e teknokracisë”. Më duket i rëndë për relaks leximor, gjë që ma thotë edhe Ana, por ama s’i shkëputem dot, i vendosur që të udhëtoj me të. Më provokon veçanësia e kësaj koke të madhe të dy shekujve të fundit.
Destinacioni: takimi përmbyllës i projektit, “Nga identitetet inkluzive drejt shoqërive inkluzive”. Unë, Bardhyli nga Ministria e Arsimit, Ana dhe Biljana nga Universiteti “Shën Cirili dhe Metodi”, e Admiri nga Alsat-M. Aterojmë nga aeroplani i partneritetit serbo-arab (Etihad & Air Serbia) në aeroportin “Nikola Tesla”. Serbët ndoshta s’kanë Aleksandër të Madh, por kanë një figurë relevante të shkencës, të inxhinierisë së elektrikës dhe mekanikës.
Në dalje, një plakë nga Shqipëria, që me transfertë udhëton drejt Suedisë, dridhet nga frika; e stresuar tej mase, përgjërohet, flet shqip, por s’e kupton kush, e thotë se është në zgrip me kohën. S’di as anglisht. Qetësohu i themi, dhe e drejtojmë nëpër labirinthet përplot me udhëtarë, drejt deskut që e shpie te avioni. Arrijmë në hotel, një çikë pushim, më pas në Knez Mihajllova. Dhe në çdo skaj librari. I blej dy të parët që mendoj se më hyjnë në punë: “Estetika” dhe “Hyrje në Sociologji”. Njëri autor rus, tjetri serb. E dija, s’ka kombësi.
Të premten në mëngjes, në Fakultetin Filozofik, fillon konferenca e titulluar, “Identitetet sociale të të rinjve në Ballkanin Perëndimor: Raporti dhe rëndësia e përkatësisë etnike, fetare dhe kombëtare”. Në fillim u theksua se synimi i këtij projekti ka qenë afirmimi i identiteteve inkluzive fetare dhe etnike, që reflektojnë tolerancë, që i pranojnë politikat antidiskriminuese, në veçanti te rinia, si një resurs që nuk ka marrë pjesë në konfliktet e trojeve ballkanike të viteve 1990, por i socializuar në shoqëri të ndara etnikisht ose fetarisht, ku tensionet etnike-fetare janë të fuqishme.
Në këtë projekt të realizuar në katër vende, Bosnjë, Serbi, Kosovë dhe Maqedoni, kanë marrë pjesë 840 përgjigjës të moshës 20-30 vjeçare, të përfshirë në kërkimin e bazuar në anketë, në fokus grupe dhe raste studimore. Profili i këtij studimi përfshin 18 hulumtues të profileve të ndryshme (psikologë, sociologë) nga gjashtë universitete, përfaqësues OJF-sh, të udhëhequr dhe të mentoruar nga prof. Felicia Pratto nga Universiteti i Konektikatit, SHBA. Pratto, e cila dha një pasqyrë të përgjithshme të projektit, u nis nga vetja e saj, me një identitet shumështresor: nëna kroate, i ati italian, dhe ajo vetë amerikane. Ajo vazhdoi me pohimin për nacionalizmin si “invencion brilant” i Napoleonit, me elaborimin për identitetin kombëtar që tërheq me vete konstruktimin e armiqve. Në vazhdim, ajo foli për konceptet fluide të kulturës dhe devocionit, për dekolonizimin dhe reagimin fundamentalist. Elaboroi edhe çështjen e ngjashmërisë përkundër dallimeve, të multiidentiteteve (qenie njerëzore, prind, qytetar, shkencëtar…), e foli për qendërzimin grupor dhe relacionet brendagrupore, për inferioritetin, ekskluzivizmin dhe orientimin e dominimit shoqëror, për lëvizjen e njerëzve në vijën patriotizëm, shovinizëm, internacionalizëm…
Nga katër vendet pjesëmarrëse në këtë projekt, më së pari u prezantua Maqedonia. Lidhur me këtë vend u theksua se, nga hulumtimi i realizuar në Shkup dhe Tetovë me 219 të rinj, është konstatuar që te shqiptarët e këtyre dy qyteteve vlerë më e lartë është identiteti fetar (4.05), më pastaj ai etnik (4.01), dhe si kategori e tretë, me më pak peshë, identiteti shtetëror (3.57), kurse te maqedonasit kjo triadë radhitet në këtë mënyrë: identiteti shtetëror (3.03), identiteti fetar (2.56) dhe identiteti etnik (2.34). Kontaktet e të rinjve shqiptarë me maqedonasit janë shumë të rralla (61% rrallë ose asnjëherë, vetëm 17% shpesh ose shumë shpesh). Popullata rinore shqiptare e Maqedonisë i jep më tepër peshë identitetit shqiptar sesa të qenit qytetar i Maqedonisë. (PA: Kush ka në këtë rast më shumë përparësi, identiteti “qytetar i Maqedonisë” apo “shqiptar”? Cilin identifikim do ta kishit pozicionuar në vend të parë? J: Identitetin shqiptar.)
Vendtakimi i përfaqësuesve të këtyre dy komuniteteve është në përgjithësi puna dhe shkolla-universiteti. Si shqiptarët dhe maqedonasit janë të gatshëm ta ndryshojnë identitetin e tyre shtetëror, të marrin pasaportë tjetër për shkak të përfitimeve, jetës më të mirë… Vetëm për 12.9% të të rinjve maqedonas nga Tetova religjioni është i rëndësishëm ose shumë i rëndësishëm, kurse për shqiptarët tetovarë, feja është shumë më relevante (58.7%). Edhe lidhur me të ardhmen, shqiptarët janë shumë më optimistë se maqedonasit e rinj (55.6% kundrejt 43.4%). 77% e të rinjve shqiptarë nuk duan të martohen me tjetrin, me maqedonas/e. Të rinjtë në përgjithësi konvertimin religjioz dhe kombëtar e quajnë të panatyrshëm. Nga pjesa e studimit të realizuar në Maqedoni konstatohet shfaqja e një dallimi të dukshëm mes “nesh” dhe “atyre”, mes shqiptarëve dhe maqedonasve. Dhe fajin për kontradiktat ndëretnike, të dyja palët ua lënë politikanëve, gjë që më së miri u pa para do ditësh me “rastin e shqiponjës dhe kryqit në Shkup”, kur popullata nuk e hëngri karremin politikanesk, kur nuk u bë pre e provokimit etno-religjioz.
Në epokën në të cilën jetojmë, problemi është se zakonisht komunitetet janë më të lidhura me identitetet esencialiste, kurse, nëse duam të jetojmë në një frymë kantiane, duhet t’i avancojmë identitetet universale, qenie njerëzore, qytetar i botës. Një gjë interesante që e shënuam nga ky aktivitet shkencor ishte sekuenca nga një polemikë e boksierit jugosllav Mate Parlov, i cili në pyetjen e gazetarit se pse nuk është nacionalist kroat, qe përgjigjur: “Si të jem nacionalist kur jam kampion botëror!” /tesheshi.com/
