Nga Marcus Tanner*
E përjavshmja e njohur amerikane Newsweek botoi një reportazh mbi bashkëjetesën fetare në Shqipëri, të cilin po e botojmë të plotë
Është një ditë-kremtimi i një feste fetare muslimane në Durrës, qytetin me pluhur, port në bregdetin e Shqipërisë. Dyqanet janë mbyllur, qepenat janë ulur dhe rrugët janë gati të braktisura. Në dalje të qytetit, makina të mbushura plot me familje; fëmijë nënë, baba, gjysh etij, zbresim turma- turma drejt një rripi toke të mbushur me restorante pranë bregut të Adriatikut, ku i sheh të “zhyten” në pjatat me peshk, karkaleca deti dhe sallatë jeshile.
Vetëm një gjeneratë më parë, të festojë Bajramin, një festë tjetër muslimane apo të krishterë, do të ishte një gjest me rrezik të lartë në Shqipëri. Regjimi komunist, i njohur për intolerancën e tij nuk se bënte thjesht propagandë kundër fesë, por e shpalli atë të jashtligjshme. Sot, feja në Shqipëri është kthyer, por jo me një hakmarrje. Festat e mëdha fetare – të cilat në këtë vend janë në radhë të parë kremtime muslimane janë në radhë të parë çështje familjare.
Shqipëria është unike, është vendi i vetëm me shumicë dërrmuese muslimane në të gjithë Evropën. Por paradoksi është se në qendër të kryeqytetit, Tirana, nuk sheh shumë vajza të mbuluara me shami, pa le për të folur për ferexhe.
Tirana është një qytet mysliman në aspektin thjesht numerik, e në fakt kjo gjë është tmerri i muslimanëve të vijës së ashpër, pasi këtu gratë veshin çtë duan dhe si tu teket.
Pas vrasjeve të Parisit dhe situatës së errët që solli në marrëdhëniet ndërfetare në Europë midis Perëndimit dhe Islamit, klima tolerante ndërfetare në Shqipëri ka ngjallur mjaft interes. Për Papa Fraçeskun, ky vend i juglindjes së harruar të Europës ka dhënë shembullin se kultura e dialogut është diçka e mundur. Duke iu drejtuar diplomatëve në Vatikan pas vrasjeve të Parisit, Papa lavdëroi vendin që e kishte vizituar shtatorin e shkuar, ku ai gjeti katolikë dhe të krishterë ortodoks, komunitete relativisht të vogla, plus një mori të vogël të hebrenjve, bashkë-ekzistues për fat të mirë me një komunitet mysliman shumë më të madh. “Jeta në Shqipëri”, vërejti Papa, “predominohet nga bashkëjetesa paqësore dhe bashkëpunimi që ekziston midis ndjekësve të feve të ndryshme në një atmosferë të respektit dhe besimit të ndërsjellë”.
Shqiptarët janë edhe të llastuar por edhe qeshin me këtë reputacion të sapo gjetur të vendit të tyre, si një nga pak vende ku besimet e ndryshme bashkëekzistojnë paqësisht.
Duke u përshirë në drekën e Bajramit në Durrës, një nga shokët e mi të ngrënies tha se shqiptarët nuk kanë qenë në mënyrë aktive tolerantë sa ishin indiferentë në kohën kur erdhën besimet e ndryshme fetare, në fillim Krishtërimi, më pas Islami e më pas ateizmi. Shqiptarët, vazhdoi ai kanë qenë skeptikë ndaj rrymave të ndryshme religjoze dhe dogmave fetare.
Besar Likmeta, një gazetar në Tiranë, i cili ndjek çështjet fetare, thotë se dështimi i ndjekësve të vijës së ashpër për të rekrutuar shumë njerëz ka shumë të bëjë me “mitin e krijimit të kombit”. Shqiptarët besojnë se vendi i tyre “u largua nga Europa e u zhyt në errësirë nga Perandoria Osmane – dhe se Islami ishte e lidhur të. Një rezultat tjetër është se në mesin e muslimanëve ka zënë rrënjë rryma perëndimore, gjë që nuk e hoqi dot as komununizmi: “Për 50 vjet ne kemi qenë krejtësisht të izoluar dhe ëndërronim për coca cola! Ne nuk e shikojmë Lindjen si përgigje por Perëndimin. Ka pasur gjithmonë një ndjesi që ne duhet të rikthehemi në atë pjesë që i përkasim”.
Likmeta thotë se Islami pa dyshim është ringjallur në kaosin që pasoi rënien e komunizmit, ndërsa disa shoqata bamirëse arabe avancuan në vitet e turbullta 90. Por, përparimet e tilla ranë ndesh me ndjesinë e krenarisë kombëtare. Ne kemi një islam tolerant, thotë Likmeta. Njerëzit shkojnë në xhami për të falur Bajramin, por gjera të tilla si veshja e hixhabit përceptohet si diçka që nuk i përket kulturës sonë. Një tjetër ndikim të madh në karakterin e Islamit në Shqipëri është forca e traditës mistike dhe tarikatit pacifik bektashian. Ajo është një rrymë e ngjashme me të ashtuquajturit gylenistë në SHBA që janë ndjekës të predikuesit Fethullah Gylen, përfaqësojnë një lëvizje që thekson pajtueshmërinë e Islamit me shkencën dhe demokracinë.
Jeta Xharra, një shqiptare nga Kosova fqinje, thotë se shqiptarët në anën e saj të kufirit i shohin gjërat në të njëjtën mënyrë. Gjyshi i saj erdhi nga Shqipëria në Kosovë pas Luftës së Dytë Botërore dhe u bë një aktivist në një fushatë të nisur nga autoritetet e reja komuniste për të hequr ferexhetë tek gratë. “Ai shkoi nga fshati në fshat për të bindur krerët se ishte e drejtë për gratë që të heqin peçet, dhe ai nuk hasita shumë rezistencë”, kujton ajo. “Njerëzit mendonin se feja ishte diçka që i kishte ndarë shqiptarët dhe i pengonte ata nga të pasurit një atdhe”. Kjo ndjenjë nuk ka ndryshuar në vitet e fundit. Xharra thotë: “Shqiptarët në Kosovë ndihen më europianë sesa ndihen të lidhur me botën islame.”
Disa myslimanë shqiptarë kanë përqafuar një version më ashpër të Islamit kohët e fundit, edhe pse ata nuk janë shumë të dukshëm në qytetet e mëdha. Njerëzit në Shqipëri dhe Kosovë, u tmerruan vitin e kaluar kur lexuan se deri në 300 shqiptarë shkuan në Lindjen e Mesme për të luftuar përkrah militantëve të Isil. Luftëtarët ngritën një faqe të veçantë në Facebook, për të treguar bëmat e shqiptarëve në betejë, e cila tashmë është hequr. Autoritetet e Kosovës arrestuan rreth 40 vetë vitin e kaluar, duke përfshirë disa imamë, të cilët u akuzuan se po rekrutojnë njerëz për në Lindjen e Mesme.
Gjeraqina Tuhina, një gazetare shqiptar në Bruksel, është e shqetësuar. “Radikalizimi i disa myslimanëve shqiptarë tashmë është duke ndodhur”, thotë ajo, “edhe pse kjo i referohet më shumë për shqiptarët që jetojnë jashtë Shqipërisë. Nga Maqedonia, Serbia jugore dhe në fund Kosovë”. Ajo fajëson varfërinë, edukimin e dobët dhe, në Kosovë veçanërisht, një ndjenjë i izolimit nga Europa. “Ia vlen për të thënë se pjesë vetëm e vogël e shoqërisë është duke u radikalizuar, por ata janë shumë aktiv, si ju mund të shihni nga aktiviteti i tyre në rrjetet sociale,” shton ajo.
Xharra, i cili ka studiuar profilet e islamistëve të dyshuar të arrestuar në Kosovë, vë në dukje se shumica ishin njerëz të papunë të rinj dhe vijnë nga komunitetet e varfra. “Pjesa kryesore e të arrestuarve si terroristë që po shkonin në Siri, u është premtuar se do të paguhen 60 euro në ditë nëse do të luftonin për Isis”, thotë ajo.
Çfarëdo qoshin motivet e tyre, islamistët në Shqipëri apo Kosovë nuk mund të llogarisin në ndonjë simpati për tu bërë faktor politik. Kur u hap lajmi i zemërimit të Parisit, Presidentja grupa e Kosovës, Atifete Jahjaga, dhe Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, që të dy u drejtuan për Francë për t’u bashkuar me 40 apo më shumë udhëheqës të tjerë botërorë që ecën në këmbë në marshin e “Unitetit” dhe të solidaritetit me viktimat. Të etur për të treguar se pothuajse të gjithë shqiptarët – çfarëdo është feja e tyre janë ndjerë po aq keq sa francezët kryeministri Rama mori dy priftërinj dhe dy klerikë myslimanë me vete.
*Marcus Tanner është autor i “Mbretëresha e Maleve të Shqipërisë, Edith Durham dhe Ballkani”
(tesheshi.com)
