(Shënime për tregimi “Kalija kryeprerë” dhe “Fundi i Marko Kralieviçit”, pjesë e përmbledhjes “Novela orientale” të Marguerite Yourcenar)
Nga Agim Baçi
Ç’ndodh nëse nuk dimë apo refuzojmë të dimë të përhershmen? A mund të mendojmë se mund t’i fshihemi asaj që vetë kemi fshehur brenda nesh duke besuar se askush tjetër nuk do mund t’i afrohet qenies sonë e se do të mbetet gjithnjë e pazbardhur? Marguerite Yourcenar tenton të kërkojë lëvizjet e njeriut pasi është veshur me mëkatin e mishit dhe mendjemadhësinë, duke besuar se ka ende një udhë të pazbardhur për t’u rikthyer. Mund të jetë ndoshta hapi i fundit, ku shumë pikëpyetje vijnë, por padyshim vetëm njëra meriton të ketë vëmendje për përgjigje- a do të na falin?
Në tregimin “Kalija kryeprerë”, Yourcenar na jep historinë e Kalijes, një vajzë e kulluar, që kokën ia preu rrufeja “Poshtë qiellit të Indrës”, ku ajo ish princeshë që nuk njihte veçse botën pa andralla, ndërkohë që “dreqërit” ia bashkuan kryet me trupin e fëlliqur të një prostitute. Dhe më pas, “me gojën e ngrohtë si jeta dhe sytë të thellë si vdekja” Kalija tashmë, nga mungesa e papërsosmërisë, nis udhëtimin në terrin e mëkateve të pafundme, por pa mundur kurrë të besojë se është në rrugën e duhur. Deri sa në udhëtim do të ndeshet me “të Urtin”, që do t’i rrëfejë betejën për më të mirën përmes rrugës ku papërsosmëria, e liga dhe mëkati kanë ndërtuar urën e tyre gati të pakalaueshme. E përmes gabimit, përmes betejës me të, mund të arrijmë të kuptojmë përse-të që na janë dhënë për zgjidhje në këtë botë plot enigma.
“Koka ime e kulluar iu ngjit poshtërsisë, – tha ajo. – Dua dhe s’dua, vuaj dhe kënaqem njëherit, kam tmerrin të jetoj dhe kam frikë të vdes.
– Ne të gjithë jemi të cungët, – tha i Urti. – Ne të gjithë jemi të hapërdarë; copëza, hije fantazma paqëndrueshmëri. Të gjithë kemi kujtuar se kemi qarë dhe kemi shijuar gjatë shekujve.
– Kam qenë perëndeshë në qiellin e Indrës, – tha kurtizania.
– Dhe nuk ke qenë më e lirë nga prangosja e gjërave, dhe trupi yt prej diamantesh nuk ishte më i mbrojtur nga fatkeqësia se trupi yt prej balte dhe mishi. Ndoshta, moj grua e palumtur, duke u endur e shndërruar rrugëve, je më afër asaj që s’ka formë”. (“Novela orientale”, tregimi “Kalija kryeprerë”, Marguerite Yourcenar, f. 97, përktheu Mira Meksi).
E ashtu, duke bashkëbiseduar, Urtësi e mëkatare, kjo e fundit duket se ndjen lodhjen, si shenjë e fundit për çdo tërbim, ndërkohë që merre këshillën. “…Bëj durim o Gabim, ku ne të gjithë kemi pjesë, o e Papërkryer, në sajë të së cilës e përkryera bëhet e ndërgjegjshme për veten e saj, o Tërbim që s’je domosdo i pavdekshëm..” (“Novela orientale”, tregimi “Kalija kryeprerë”, Marguerite Yourcenar, f. 97, përktheu Mira Meksi).
Ndërkaq, në tregimin për Marko Kralieviçin, që gënjen turqit dhe gratë, që shpërblen ata që rrëfejnë legjenda për të vrarët që kanë shkaktuar në Kosovë, fundi vjen nga më e pabesueshmja, ashtu siç rrëzohet rëndom mendjemadhësia në të përditshmen tonë, edhe pse ndonjëherë duket se pas shkëlqimit nuk do të bjerë kurrë. Dhe pikërisht, ajo, e pamenduara për t’u afruar, e rrëzon, gati-gati lehtësisht, si një gjethe. Yourcenar përshkruan gjithë poezi ndeshjen mes Markos trupmadh e trim, përballë plakut që “këmbët e tij shkarpa i tundeshin përpara”. Por ja që, “e padukshmja e plotfuqishme”, ka plane të tjera për atë që ka jetuar duke gënjyer, duke shpërblyer vrasjen e të tjerëve. Marko kërkon që askush të mos ndërhyjë. Është beteja e tij. Madje beteja e fundit. Askush nuk mund t’i vijë në ndihmë. Madje as gjërat që kërkon të numërojë se ka bërë për të tjerë.
“-Mos zër të bësh hesape tani, – tha plaku. – Se gjithmonë o është tepër shpejt, o tepër vonë për ta bërë këtë. Dhe kjo s’ndreq ndonjë punë. Më mirë më lër të të vë këtë xhaketën ndënë kokë që të jesh më rehat në tokë”. (“Novela orientale”, tregimi “Fundi i Marko Kralieviçit”, Marguerite Yourcenar, f. 104, përktheu Mira Meksi)
Beteja ka mbaruar dhe Marko është nisur në tjetër botë. Më pas, ashtu siç vjen vetë shtangia- me atë fytyrë të pabesueshme si plaku që rrëzoi pa asnjë prekje Markon, ashtu edhe nis e largohet nga sytë tanë, herë duke ngritur veçse pak pluhur në rrugëtim, e herë duke u shoqëruar me shpendët që duket ja njohin “fluturimin”.
“Tani që e dinin Markon të vdekur, të gjithë ishin kthyer dhe vështronin plakun që largohej. Jashtë, udha siç e di, zgjatet drejt përpara mes dy kodrave, herë duke u ngjitur, herë duke zbritur, e duke u ngjitur sërish. Ai tashmë qe larg. Dallohej një njeri që ecte në pluhur duke tërhequr pak zharg këmbët, me qillotat e gjera që i rrihnin tulet dhe këmishën që ia gufonte era. Fluturonte e nuk dukej si plak. Dhe mbi kokën e tij, në qiellin e boshatisur krejt, fluturonte një trumë patash të egra”. (“Novela orientale”, tregimi “Fundi i Marko Kralieviçit”, Marguerite Yourcenar, f. 104, përktheu Mira Meksi) /tesheshi.com/
