Dyzet vjet më parë, më 31 gusht 1980, grevistët në një kantier detar polak në Gdansk dhe regjimi komunist nënshkruan një marrëveshje historike që mundësoi krijimin e Solidarnosit, bashkimit të parë të pavarur në bllokun sovjetik.
E pamendueshme vetëm disa javë më parë, marrëveshja e Gdanskut u arrit pas dy muajve trazira sociale në të gjithë Poloninë.
Protestat u intensifikuan më 14 gusht, kur rreth 17,000 punëtorë në kantierin e Leninit në Gdansk hynë në grevë, duke kërkuar, ndër të tjera, kthimin e punëtorëve të pushuar nga puna, lirinë për të formuar sindikata, kufizimin e censurës dhe lirimin e të burgosurve politikë.
Mundësia e mbytjes së përgjakshme të grevës
Lech walesa, atëherë një elektricist 35-vjeçar në kantierin detar, i cili ishte pushuar nga puna katër vjet më parë për aktivizëm, u hodh mbi një mur të lartë të jashtëm, u bashkua me grevistët dhe shpejt u bë udhëheqësi i tyre, duke u imponuar si një folës karizmatik.
Menaxhmenti i kantierit detar shpejt u pendua për disa çështje, por grevistët donin më shumë, veçanërisht krijimin e sindikatave të lira.
“Nuk i lashë komunistët të më mashtrojnë”, tha walesa vite më vonë.
Greva mori një dimension politik kur iu bashkuan intelektualë disidentë, të cilët morën një rol këshillues.
Punëtorët e dinin se ekzistonte mundësia e një goditje të përgjakshme të grevës, siç kishte ndodhur më parë.
Ditë e natë, familjet dhe mbështetësit vinin te dyert e mbyllura të kantierit detar me ushqime, pije dhe lule, duke siguruar mbështetje morale për grevistët.
Mesha në mbështetje të grevës u mbajtën në të gjithë Poloninë.
Më 22 gusht, Zv.kryeministri Mieczyslaw Jagielski drejtoi një delegacion qeveritar në bisedimet në Gdansk.
Nënshkruar me laps me një fotografi të Papës
Bisedat në kantierin e anijeve transmetoheshin në altoparlantë.
Autoritetet dhe komiteti i grevës arritën një marrëveshje në 31 gusht në Gdansk.
Walesa atëherë shpalli përfundimin e grevës në televizion, këndoi himnin kombëtar, ku dhe iu bashkua dhe Zv.kryeministri.
“Ne nuk morëm gjithçka që donim. Por morëm atë që ishte e mundur në atë situatë. Pjesën tjetër do ta marrim më vonë,” tha Walesa.
Marrëveshja miratoi një bashkim të pavarur – i pari në të gjithë bllokun sovjetik – dhe parashikoi të drejtën e grevës, kufizimin e censurës, rritjen e pagave, transmetimin e meshës së së dielës në radio dhe televizion dhe lirimin e të burgosurve politikë.
Nënshkrimi i marrëveshjes u mbajt në një sallë të madhe konferencash, me një zbukurim interesant – një kryq dhe një bust të Vladimir Ilyich Lenin.
Walesa nënshkroi dokumentin me një laps me një fotografi të Papës.
Por nuk vonoi shumë.
Walesa, nga burgu në presidencë
Një vit e gjysmë më vonë, Gjeneral Wojciech Jaruzelski shpalli një gjendje të jashtëzakonshme për të ndaluar bashkimin, i cili deri në atë kohë kishte mbledhur rreth dhjetë milion anëtarë.
Dhjetëra mijëra aktivistë të sindikatës u arrestuan, përfshirë Walesa-n, i cili kaloi 11 muaj në burg.
Sindikata vazhdoi aktivitetet e saj në fshehtësi, derisa u legalizua në 1989, pas shembjes së bllokut komunist.
Në 1983, Walesa-a iu dha Nobeli për Paqen, para se të zgjidhej Presidenti i Polonisë në 1990, në zgjedhjet e para demokratike në vend.
“Gushti 1980 ishte themeli i demokracisë polake. Solidarnosti ishte i jashtëzakonshëm në madhësinë e tij, strategjinë e tij të mosdhunës dhe luajti një rol parësor në shkatërrimin e sistemit të vjetër,” tha historiani Alexander Hall. /tesheshi.com/
