Pazari i vjetër i Krujës është ndër monumentalizmat më të rralla të këtij qyteti. Pa Skënderbeun dhe këtë Pazar, Kruja ndoshta do përbënte vetëm interesin e një vendi të lartë për t`u ngjitur me kuriozitetin se ç`pamje ofron për syrin; fjala vjen, si duket Fushë – Kruja, Mamurras, Rinasi pak më tutje, ose Tirana, Durrësi e pse jo, deti.
Pazari është ai që përthith sa e sa turistë, të huaj apo vendas, ku ca mjeshtra ende aktiv po e mbajnë fort të pacënuar dhe original identitetin e tij; jo thjesht nga ana arkitekturale, se sa nga produktet që ofrohen. Pazari thuhet se është djegur disa herë, e po aq herë është rindërtuar, duke ofruar dhe pamjen mahnitëse që ka dhe sot.
Një ndër ustallarët e vjetër krutanë të atyshëm është Xhevdet Bardhi, prej duarve të së cilit dalin e dalin sa e sa prodhime karakteristike. Dominon aty leshi, kryesisht pra prodhimi i qelesheve, me punishte që ngjajnë si galeri arti, por dhe me koleksionet e ndryshme, ku has relike të jashtëzakonshme me jetëgjatësi gati 100-vjeçare.
Pazarxhinj e vjetër krutanë tregojnë se nga fillimi i shekullit të 18-të kanë marrë zhvillim një sërë zejesh gati rreth 400-vjeçare, që u ngjasojnë lagjeve të kohës së antikitetit dhe që rrjedhin nga lashtësia, nga mënyra e servirjes dhe se si prodhohen në mënyrë artizanale.
Një tjetër dëshmi në prodhimet tradicionale artizane është dhe përpunimi i qylymave dhe sixhadeve dhe, siç tregon mjeshtër Bardhi, kanë jetëgjatësi nga materiali shumë i fortë.
Janë përpunim tërësisht primitiv, pasi kjo është mënyra më e njohur, gjë që ka sjellë punësimin e shumë grave krutane në këtë aktivitet. Është vërtet një punë e lodhshme, por njëkohësisht dhe kënaqësi, pasi janë duart artizane të krutaneve që sjellin të tilla modele mjaft të preferuara.
Por ajo që të trishton është një tip konkurence e pandershme, që nuk dëmton thjesht aktivitetin tregtar të të ndërshmëve, por vetë pasurinë identitare të Pazarit: prodhimet kineze, kjo lloj kinezerie pra e përhapur gjithandej në tregje, që ka mundur të hyjë dhe tek trashëgimia e rrallë që e posedojnë disa qytete shqiptare.
Janë pra pikërisht ato xhingla-minglet e ardhura nga larg, të cilat po në mënyrën më të padenjë e hileqare aty. Fat është që turistët, si vendas e ata të huaj, nuk i preferojnë ato, sepse janë pikërisht prodhimet tradicionale që i tërheqin së tepërmi dhe tek të cilat drejtohen për t`i blerë, por kjo nuk do të thotë që mos ketë kujdes për të ruajtur e mbajtur gjallë traditën.
Për këtë arsye, në Krujë është themeluar dhe një shoqatë e artizanëve krutanë me kryetar Esat Taga, një banor shumë i hershëm i këtij qyteti. Qëllimi i kësaj shoqate është evidentimi dhe ruajtja e vlerave dhe objekteve të vjetra tradicionale.
Përgatiti Ahmet Zani –tesheshi.com
