Qyteti i Haifa-s ndodhet si një ujëvarë kaskadë në shpatet e gjelbërta të malit Carmel në Detin Mesdhe të pastër blu.
Zyrtarët izraelitë, si dhe mediat perëndimore dhe izraelite, shpesh e portretizojnë atë si një qytet bashkëkohor, modern dhe një model të “bashkëjetesës” midis izraelitëve dhe palestinezëve.
Por përtej rrokaqiejve dhe rreshtave të ndërtesave prej çimentoje në Haifa, numri i vogël i shtëpive palestineze prej guri ranor të para vitit 1948 tregojnë një histori tjetër.
Haifa ra nën kontrollin e milicive sioniste në prill 1948, tre javë përpara se Izraeli të nënshkruante deklaratën e tij të pavarësisë më 14 maj, disa orë para përfundimit të mandatit britanik të Palestinës në mesnatën e 15 majit. Data e fundit përkujtohet çdo vit nga palestinezët si Nakba, ose “katastrofë”, duke shënuar spastrimin e dhunshëm etnik të tokës së tyre.
Deri atëherë, forcat sioniste kishin dëbuar më shumë se 95 për qind të popullsisë së Haifa-s. Nga 75,000 palestinezët fillestarë në qytet, kanë mbetur vetëm 3,000 deri në 4,000. Pjesa tjetër u bë refugjatë, kryesisht në Libanin dhe Sirinë fqinje, dhe ende u ndalohet kthimi.
Gjatë Nakba-s dhe dekadave që pasuan, shumica e lagjeve dhe ndërtesave palestineze në Haifa u rrafshuan me tokë nga forcat sioniste dhe izraelite.
Pothuajse e gjithë qendra historike e qytetit u shkatërrua. Sot është një shesh modern me ndërtesa qeveritare dhe tregtare izraelite si dhe një parking të madh.
Për shembull, një ndërtesë 29-katëshe me zyra qeveritare u ndërtua në vitin 1999 mbi rrënojat e Bashkisë Seraya, e cila u ndërtua në mesin e shekullit të 18-të dhe u shkatërrua në 1949.
“Ata ndërtuan ndërtesa qeveritare mbi rrënojat e ndërtesave arabo-palestineze, ndërtesa që u shkatërruan dhe u shkatërruan gjatë Nakba-s,” tha Orwa Sweitat, një planifikues urban dhe aktivist me bazë në Haifa që punon për të parandaluar prishjet e mëtejshme.
“Sot nuk ka asnjë gjurmë të këtij krimi të madh”, tha ai për Al Jazeera-n.
“11 ndërtesa për 20 milionë dollarë”
Sipas historianit të Haifa-s, Johnny Mansour, “vetëm 20 për qind e shtëpive origjinale të Haifa-s kanë mbetur”.
Pronësia e ndërtesave palestineze që i mbijetuan Nakba-s iu transferua shtetit sipas ligjit izraelit për pronësinë e të munguarve.
Kjo nuk ishte unike për Haifa-n. Të gjitha pronat palestineze, pronarët e të cilave u bënë refugjatë, duke përfshirë ata që u zhvendosën brenda vendit, u morën nga shteti.
“Në qytetet historike si Haifa, Jaffa dhe Akka, rreth 70,000 ndërtesa historike u konfiskuan menjëherë pas vitit 1948,” tha Sëeitat.
Nga ato ndërtesa të marra në 1948, vetëm 4,800 kanë mbetur sot, tha ai.
“Gjithçka është në dorën e shtetit. Pjesa tjetër ose u prish ose u shit kompanive private të pasurive të paluajtshme”, shpjegoi ai. “Kanë mbetur vetëm rreth 1200 ndërtesa në Jaffa, 600 në Haifa, 600 në Akër dhe rreth 350 në Nazaret”.
Izraelitët tani jetojnë në disa prej ndërtesave palestineze të Haifas, ndërsa të tjerat janë shndërruar në galeri arti izraelite dhe bare hipster. Disa prej tyre presin palestinezë.
Që nga viti 2000, qeveria izraelite ka shitur ndërtesat e mbetura palestineze kompanive publike dhe private të pasurive të patundshme, të cilat ose do t’i prishin ato dhe do të ndërtojnë ndërtesa moderne banimi ose tregtare në vend të tyre, ose do t’i rinovojnë dhe shesin ato si prona luksoze që synojnë tregun izraelit.
“Ata po i kthejnë rrënojat e Nabka-s në xhevahire ekonomike për të mirën e tregut izraelit,” tha Sëeitat, duke shpjeguar se “procesi i gentrifikimit synon të tërheqë hebrenjtë e klasës së mesme dhe të lartë dhe të dëbojë arabët palestinezë”.
“Të dy ligjet izraelite dhe planifikimi urban punuan së bashku për të kapur pronën dhe tokën e refugjatëve palestinezë” dhe “fshinë, shkatërruan, deformuan dhe privatizuan identitetin arabo-palestinez dhe karakteristikat e Haifa-s”, tha ai.
Askund historia e shpronësimit dhe fshirjes nuk është më e dukshme sesa në Wadi Salib, një lagje palestineze dikur e lulëzuar ku koha duket se ka ngecur që nga Nakba.
Shtëpitë e gurta qëndrojnë si një dëshmitar i heshtur i mbijetuar, duke parë mbi Detin Mesdhe rreth një kilometër larg.
Pjesa më e madhe e vendbanimit u shkatërrua. Në vitin 1949, Izraeli vendosi hebrenj nga vendet e Afrikës së Veriut në shtëpitë dhe ndërtesat e mbetura palestineze. Ata jetuan atje për 10 vjet përpara se të shpërthenin protestat kundër kushteve të vështira të jetesës dhe racizmit dhe ku si pasojë komuniteti u zhvendos.
Që atëherë, shumica e ndërtesave palestineze janë mbyllur me blloqe betoni ose janë mbuluar me llamarina.
Gjatë dy dekadave të fundit, gjithçka që ka mbetur nga Wadi Salib është shitur nga qeveria izraelite tek kompanitë private dhe publike të pasurive të paluajtshme.
“Ata po bëjnë tendera shumë të mëdhenj në të cilët mund të hyjnë vetëm kompanitë e mëdha, ndërsa palestinezët nuk mund t’i përballojnë ato”, tha Sweitat. “Dhjetë vjet më parë, për shembull, 11 ndërtesa historike u shitën për një milion dollarë. Sot duan të shesin 11 ndërtesa për 20 milionë dollarë.”
‘Si na ndodhi kjo?’
Abed Abdi është një palestinez 81-vjeçar i cili u dëbua nga Wadi Salib dhe e gjithë Palestina së bashku me nënën e tij dhe katër vëllezërit e motrat në vitin 1948.
Babai i tij arriti të qëndronte në Haifa dhe pas tre vjetësh në kampet e refugjatëve në Liban dhe Siri, Abdi, nëna e tij dhe tre nga vëllezërit e motrat e tij u bënë një nga të paktët palestinezë të lejuar të ktheheshin në qytetin e tyre për bashkim familjar.
Motra e madhe e Abdiut, Lutfiyeh, megjithatë, nuk mundi të kthehej dhe mbeti në kampin e refugjatëve Yarmouk në Siri deri në vdekjen e saj tre vjet më parë.
“Ne kemi shijuar tjetërsimin si në Liban ashtu edhe në Siri,” tha Abdi, një artist vizual, për Al Jazeera-s nga studioja e tij në Haifa. Familja jonë ishte e ndarë si shumë familje palestineze nga Haifa në atë kohë.
Nga viti 1947 deri në vitin 1949, forcat sioniste dëbuan të paktën 75 për qind të popullsisë palestineze, shkatërruan 530 fshatra palestineze, spastruan etnikisht qytete të mëdha dhe vranë afërsisht 15,000 palestinezë në një seri mizorish masive, duke përfshirë dhjetëra masakra.
Sot, refugjatët palestinezë përfaqësojnë problemin më të gjatë të pazgjidhur të refugjatëve në botë. Rreth gjashtë milionë refugjatë të regjistruar jetojnë në të paktën 58 kampe të vendosura në të gjithë Palestinën dhe vendet fqinje.
Kampi i parë i refugjatëve ku Abdi dhe familja e tij mbërritën ishte kampi Mieh Mieh në Liban, thotë Abdi ndërsa ulet i rrethuar nga dhjetëra piktura të tij, shumë prej të cilave përshkruajnë lagjet arabe të Nakba-s dhe Haifa-s bazuar në kujtimet e tij të fëmijërisë.
“Mbaj mend që ndarjet mes familjeve ishin me thasë. Kur e prek dhe nuhat këtë pëlhurë tani, më kthen në fëmijërinë time dhe ky kujtim më ka mbetur gjithë jetën”, tha Abdi, i cili ka përfshirë thasë në veprat e tij artistike.
“Më kujtohet gjithashtu se si nëna ime na bënte këpucë nga çanta lëkure”, kujton ai.
Disa mijëra palestinezë që mbetën në Haifa pas Nakba-s, përfshirë babain e Abdiut, u mblodhën dhe u detyruan të jetonin në lagjen Wadi Nisnas. Ata nuk u lejuan të rimarrin pronat e tyre në pjesë të tjera të qytetit, të cilat ishin nën administrimin ushtarak izraelit dhe një shtetrrethim të përhershëm.
Babai i Abdiut u zhvendos në shtëpinë e tezes së tij në Wadi Nisnas, disa kilometra larg shtëpisë së tyre të shkatërruar në Wadi Salib. Ai ndante shtëpinë me katër dhoma gjumi me një familje palestineze të zhvendosur, gjithashtu nga Haifa.
Kur pjesa tjetër e familjes Abdi u kthye në vitin 1951, të gjashtë prej tyre jetuan në një dhomë gjumi për dhjetë vjet para se të mund të shpërnguleshin.
Megjithë kalimin e më shumë se shtatë dekadave, Abdi thotë se humbja dhe zhvendosja gjatë Nakba-s është ende shumë për t’u përballuar.
“Shpesh kthehesha në Wadi Salib”, thotë Abdi. “Zona nuk është larg meje. Do të kujtoja fëmijërinë time dhe tragjedinë time.”
“Kur e shoh këtë, ndiej gjithmonë jo vetëm trishtim, por edhe pyetjen e vazhdueshme: Si na ndodhi kjo? Këto ndërtesa të zbrazëta dhe të shkatërruara, ku janë pronarët e tyre? Si na nxorrën jashtë?”.
Është një fat tragjik gati si i çamëve. Edhe këta të fundit “shohin më dylbi” probat e tyre të rrënbyera e të tjetërsuara, pa llogaritur jetët e shkatërruara. /tesheshi.com/
