Kur të vjen ndër mend Afganistani, gjithnjë kjo ndodh përmes një lenteje të frakturuar nga lufta. Kjo nuk është e habitshme. Për më shumë se dy mijëvjeçarë, toka që sot quhet Afganistan ka qenë e përfshirë nga ndonjë lloj konflikti; ose duke luftuar me pushtues të jashtëm –persianët, arabët, mugalët, sikët, rusët, britanikët – apo duke luftuar brenda për brenda, tribu të ashpra që përplasen në fushë-beteja që prej kohësh kanë qenë të njollosura me gjakun e paraardhësve të tyre.
Steve McCurry e vizitoi së pari Afganistanin në vitin 1979, vitin pas revolucionit marksist të mbështetur nga sovjetikët, që shpërtheu më pas në një luftë të gjatë e të hidhur civile. Në atë kohë, ai u fut fshehtaz nga kufiri me Pakistanin, i maskuar me rroba afgane. Prej kësaj kohe, ai është rikthyer në këtë vend, duke e pozicionuar kamerën e tij thellë e më thellë në zemrën e Afganistanit, duke sjellë imazhe që konfirmojnë e po ashtu shprishin përshtypjen monokromatike të një vendi që ai qartësisht duket se e do.
Ai e shkrepi fotografinë e tij më të famshme në vitin 1984. “Vajza afgane”, është portreti i një refugjateje të njomë, një nga rreth gjashtë milionë njerëzit që iu arratisën luftës kryesisht në Pakistan dhe Iran. Me një shall ngjyrë ndryshku të hedhur lirshëm rreth fytyrës, ajo ngul vështrimin drejt nesh me sytë e saj sfidues blu deti. Ky imazh zuri kopertinat e një numri të pafund revistash dhe librash – por nuk ka ndodhur kështu me një tjetër portret “Afganistani”, publikuar nga Taschen, për të cilin McCurry ka zgjedhur një personazh më të butë. Një burrë i vjetër, një fotograf, qëndron mbi një stol të thjeshtë pranë kamerës së tij “të lashtë”, poshtë portreteve që ai u ka shkrepur burrave më të rinj e më të pashëm.
McCurry nuk ka preferuar të shkruajë diçka brenda portretit – por fotografia rrëfen gjithçka vetë: ky është portret i një vendi në gjithë bukurinë e tij plot ngjyra, tragjike, e me raste edhe të çuditshme.
Libri fotografik që mban sipër këtë portret nuk është organizuar sipas rendit kronologjik, dhe, në fillim, mund të duket e vështirë të kuptohet se mbi ç’bazë janë renditur fotografitë – të gjitha të guximshme e të mëdha. Por, pasi shfletohen faqet, gjithçka merr kuptim. Përpara janë vendosur ato bardh e zi, të luftëtarëve dhe mullahëve. Ato ndiqen nga peisazhe të mrekullueshme, të ndriçuara nga një dritë e artë, që duket se apelon t’i lëmë pas paragjykimet e ngulitura dhe të hedhim një sy në një botë më të plotë, me reale e emocionale sesa ne mund ta kishim imagjinuar ndonjëherë.
Provinca Logar (1984)
McCurry nuk është njeri i fjalës apo titujve tërheqës. Kjo, ashtu si dhe pjesa më e madhe e titujve të tij, përbëhet vetëm nga data dhe vendndodhja, duke ua lënë shikuesve të mbushin vetë pjesën tjetër. Logari është një 34 provincat e Afganistanit, në pjesën lindore, që puthitet me kufirin pakistanez. Provinca ka pasur më shumë sesa pjesën e vet në gjakderdhjen që ka kaluar vendi. Një gazetar suedez që e vizitoi atë dy vjet përpara se të shkrepej kjo fotograf, tha: “Kudo në Logar, pamja më e zakonshme pas rrënojave, janë varret”. Malet janë si sfondi ashtu edhe fokusi i fotografisë: tre burra-luftëtarë, apo ndoshta edhe barinj – që vështrojnë përtej luginës së pakufi e të infektuar sikur thonë: kjo është toka jonë, kjo është ajo për të cilën ne po vdesim.
Maimana (1992)
Kryeqyteti i provincës Faryab në veri, pranë kufirit me Turkmenistanin, Maimana ishte shumë afër me linjën e frontit në luftën civile afgane midis talibanëve dhe forcave të opozitës. Gruaja në këtë fotografi duket qartë se ka dashur të mos rrezikojë të kapet nga policia fetare. E mbledhur në burkën e saj ngjyrë mustarde, njëra dorë duket sikur e mbledh pas vetes rrobën. Shtëpia e saj nuk ka facilitete apo kanalizime ujërash – ekziston vetëm një lavaman i vogël elementar jashtë shtëpisë, i pajisur edhe me një sapllak metalik. Kompozicioni dhe ngjyrat janë qartësisht alla McCurry; burka e saj shkon me materialin e derës, dhe bluja e kornizës nxjerr në pah tunikën e saj. Në dorën tjetër ajo mban një çantë të kuqe me motive që ndoshta deklaron sipas mënyrës së vet, se jeta nuk është vetëm me detyrime.
Peshavar, Pakistan (2002)
Kjo fotografi është shkrepur 18 vjet pas fotos së parë të vajzës afgane dhe duket se është edhe pasqyra, edhe e kundërta e saj. Kjo vajzë, me gjasa një refugjate tjetër, ka pothuajse të njëjtën moshë, dhe si e para, sheh në kamera me një vështrim të qartë dhe me sytë e pastër blu. Por ngjyrat kanë ndryshuar: vajza vesh një xhihab të gjelbër me jakën që bën kontrast. Dhe vështrimi i saj është më i dorëzuar, më mosbesues, më pak sfidues, sikur vitet e vështira nën talibanët, e më pas pushtimi amerikan i Afganistanit në vitin 2001 të kenë vjedhur gjithë shpresën e saj për t’u kthyer në atdhe.
Kabul (2003)
Kryeqyteti i Afganistanit është një qytet antik i rrugës së Mëndafshit. Por, me kalimin e viteve dhe dekadave me luftë e sanksione, kryengritje e probleme, pjesa më e madhe është shndërruar në rrënoja. Në këtë fotografu, një shitës portokallesh, i ri në moshë, paraqet mallin e tij mbi një makinë të braktisur që mban gjurmë plumbash. Ai duket i ftohtë, mbështetjellë me pallton e vet gri, dhe sheh larg kamerës me një shprehje pa pikë vullneti. Një fener aty pranë përfaqëson ngrohtësinë, jetën, shpresën.
Bamiyan (2006)
Kjo është një skenë e një thjeshtësie të shkëlqyer. Një burrë tërheq gomarin e tij përmes një peizazhi të jashtëzakonshëm me toka jo pjellore në qendrën gjeografike të Afganistanit. Bamiyan ka qenë një qendër tregtare e madhe në rrugën e Mëndafshit, në pikën më perëndimore të ekspansionit budist. Ka Buda të gdhendura në shkëmbinj dhe ajo që mbetet nga qyteti i Psherëtimave – ndërtuar nga Xhengiz Khan në vitin 1221 – ende josh pelegrinët nga shumë larg. Ajo që e bën fotografinë të jashtëzakonshme është drita e artë – mund të jetë mëngjes ose mbrëmje – që thekson majat e ndriçuara dhe hijet e peizazhit. Burri dhe kali shkallëzojnë peizazhin – kokrriza në tokën e pamasë, boshe dhe të bukur.
Kabul (2016)
Në fund, gëzim. Gra të reja, që veshin tunika të kuqe kadifeje dhe xhihabë plor ngjyra, luajnë. Ato qëndrojnë në atë që duket si një park i mirëmbajtur. Edhe pse të përqëndruara në lojën e tyre, ngjyrat e në mënyrë të veçantë drita mbi gruan në qendër, flet për të ardhme më të ndritur.
Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/
