Në përkujtimin e100-vjetorit të shpërthimit të Luftës së Parë Botërore (1914-1918), këtë vit është mundësia për të diskutuar temën e monumenteve kulturore të gjetura gjatë luftërave. Interesant është fakti që trupat austriake kanë zbuluara një mbishkrim në qytetin e Ballshit në fillim të shekullit `20. Në këtë mbishkrim lexojmë të përkthyer nga helenishtja lashtë: ” U pagëzua mbreti Bullgar Boris, me popullin të cilin ia dhuroi Perëndia në 6374 (= 866).”
Personaliteti mbretit Boris I (shekulli i nëntë – 907) është baza historike kur u formua kombi bullgar nga sllavët dhe bullgarët paganë. Në kohën e Boris I, Bullgaria mbështeti Kishën e krishterë të Konstandinopojës dhe qeveria bullgare shpalli krishtërimin si fe zyrtare. Sot mund të manipulohet lehtë me ngjarje të tillë të rëndësishëm të Mesjetës.
E njëjta gjë ndodh edhe me qytetin e Ballshit të Shqipërisë, ku pretendohet se ky qytet është zona e Glafenitezës, ish rajon i Bullgarisë në kohën e mesjetës. Ne iu drejtuam ekspertit Hristo Matanov, Profesor në Universitetin “Shën Kliment Ochridsky”, një historian i njohur bashkëkohor i specializuar në çështjet e Ballkanit gjatë periudhës së mesjetës.
A mund të besojmë se Ballshi bashkëkohor është Glafeniteza e mesjetës?
“Ka shumë supozime në lidhje me këtë çështje. Nuk ka një vend të specifikuar se ku ka qenë Glafeniteza, prandaj kjo është arsyeja që vazhdojnë diskutimet midis akademikëve. Nuk ka asnjë arsye për të besuar se Ballshi ishte identik me Glafeniteza, pavarësisht nga prania e disa rrënojave që tregojnë praninë e një qendre të madhe monastike atje. Mendimi më i saktë është se fjala Ballsh është shkruar nga Klement Ohridski, festimi i pagëzimit të bullgarëve në 866 dhe specifikimi i Dioqezës së vetë Klement Ohridskit janë argument për këtë. Sigurisht. ky mbishkrim i gjetur nuk përcakton saktë kufijtë e shtetit ashtu siç nuk mund të thuhet se Boris u pagëzua atje. Por dimë se Bullgaria ndryshe nga disa vende të Ballkanit Perëndimor si Serbia dhe Kroacia ka pasur kryeqytet në mesjetë. Në këtë drejtim, Bullgaria miratoi stilin bizantin, dhe për këtë arsye mbreti Pliska dhe familja e tij u pagëzuan në kryeqytet. Çka nënkupton se nuk është e logjikshme që kjo ngjarje kaq e rëndësishme të ketë ndodhur në periferitë e vendit.
Çfarë rëndësi ka mbishkrimi Ballshit për historinë?
“Në fakt, mbishkrimi i gjetur në Ballsh është mbishkrimi i vetëm i gdhendur i cili flet për Pagëzimin e Bullgarisë. Ekziston edhe një memorandum bullgar në fillimi të shekullit të dhjetë, 907 të shkrimtarit bullgar të famshëm Tudor Doxov, i cili ishte një person i afërt me Borisin parë. Ai thotë se pagëzimi ndodhi në muajin e pestë të vitit qenit, që do të thotë muaji maj 866 me kalendarin bullgare”.
Në librat e historisë bullgare ne lexojmë se bullgarët miratuan krishterimin në 864/865. Por në fakt, nënkuptohet edhe pagëzimi i familjes mbretërore. Ky vit nuk bie në kundërshti me vitin e treguar në mbishkrim, sepse nuk mund të pagëzohet një popull me qindra e mijëra njerëz, -thotë profesor Matanov– në një vit, por së paku në dy ose tre vjet. Çka do të thotë se burimet historike flasin për të njëjtën ngjarje.
Ana Kapetanova – Radio Bulgaria, përshtati Enklid Pelari
