Armëpushimi në rajonin e diskutueshëm të Kaukazit Jugor të Nagorno-Karabakut ishte në fuqi që nga viti 2020. Një marrëveshje tashmë e brishtë u shkel në fillim të këtij muaji, me palët ndërluftuese – Armenia dhe Azerbajxhani – duke fajësuar njëra-tjetrën për përleshjet e fundit vdekjeprurëse.
Që kur Azerbajxhani rifitoi kontrollin e pjesës më të madhe të rajonit të shkatërruar nga lufta në vitin 2020, Nagorno-Karabak është lidhur me Armeninë vetëm përmes të ashtuquajturit Korridori Lachin.
Elmar Mustafayev, një analist politik dhe koordinator i modulit Jean Monnet në Universitetin Khazar, tha se Armenia u përpoq kohët e fundit të shkelte dispozitat e marrëveshjes trepalëshe të nënshkruar nga krerët e Armenisë, Azerbajxhanit dhe Rusisë, e cila i dha fund luftës 44-ditore në nëntor 2020.
“Një ushtar azerbajxhanas u vra si rezultat i një shkeljeje të armëpushimit nga forcat e mbështetura nga armene. Në përgjigje të provokimeve, Azerbajxhani mori masa “për hir të së mirës“, tha ai.
Sipas Azerbajxhanit, është hapur zjarr në pozicionin e tyre ushtarak në lagjen Lachin, zona tampon midis kufirit armen dhe Nagorno-Karabakh.
Në këtë proces, një ushtar dyshohet se u vra, gjë që nxiti operacionin ushtarak të Azerbajxhanit të quajtur “Hakmarrja”.
“Armenia ende nuk i përmbush dispozitat e marrëveshjes trepalëshe,” tha Mustafajev.
“Marrëveshja parashikonte dislokimin e forcave paqeruajtëse ruse paralelisht me tërheqjen e forcave armene, si dhe çarmatimin e grupeve të armatosura ilegale lokale”, tha ai. “Megjithatë, gjatë vitit dhe tetë muajve që nga përfundimi i marrëveshjes trepalëshe, Armenia nuk i ka përmbushur detyrimet e saj për tërheqjen dhe çarmatimin.”
Ai tha gjithashtu se një tjetër dispozitë e paplotësuar e marrëveshjes së arritur me ndërmjetësimin e Rusisë është ndërtimi i një rruge të re që lidh Armeninë me Nagorno-Karabakun.
“Korridori i ri që do të zëvendësojë Korridorin e Lachinit, i cili do t’i lejojë Azerbajxhanit të marrë kontrollin e qytetit të Lachinit, mbetet një punë e papërfunduar. Edhe pse Azerbajxhani pothuajse ka përfunduar ndërtimin e korridorit alternativ, punimet në pjesën armene ende nuk kanë filluar”, tha Mustafajev.
“Në mënyrë të ngjashme, Armenia vepron në mënyrë mashtruese duke siguruar korridorin Zangezur midis Azerbajxhanit dhe Republikës Autonome të Nakhçivanit, një enklavë pa dalje në det të Azerbajxhanit, në të njëjtën mënyrë që Azerbajxhani siguron korridorin midis Armenisë dhe Karabakut,” tha ai.
Sulmet me dron të Azerbajxhanit
Megjithatë, autoritetet e Nagorno-Karabak kanë akuzuar Azerbajxhanin për shkelje të armëpushimit të rënë dakord. Dy separatistë pro-armenianë u vranë dhe 14 u plagosën në një sulm nga një dron azerbajxhanas.
Khatchig Mouradian, një lektor në studimet e Lindjes së Mesme, Azisë Jugore dhe Afrikës në Universitetin e Kolumbias, tha se “Jerevani është i paralizuar nga disfata dhe dështimi i udhëheqjes, ndërsa Baku po përfiton nga sukseset gjeopolitike”.
“Ai sulmon sepse mundet. Në këtë përllogaritje, pak rëndësi ka që Armenia ka njoftuar se do të përfundojë tërheqjen e forcave të saj deri në shtator, se ka filluar ndërtimin e një rruge alternative dhe se nuk është në gjendje të provokojë zemërimin e Azerbajxhanit”, tha ai.
Ministria e Punëve të Jashtme armene i bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar të ndalojë “veprimet agresive” të Azerbajxhanit.
Rusia ka akuzuar gjithashtu Azerbajxhanin për shkelje të armëpushimit. Ministria ruse e Mbrojtjes njoftoi “masa për të stabilizuar situatën”.
Në konfliktin në Nagorno-Karabak, Armenia mbështetet nga Rusia, ndërsa Azerbajxhani nga Turqia.
“Putin shërbeu si kumbari i marrëveshjes së armëpushimit që i dha fund luftës 40-ditore, por paqeruajtësit rusë duket se po luftojnë për të ruajtur edhe një paqe negative,” tha Mouradian.
“Lufta kundër Ukrainës gjithashtu hedh një hije mbi Nagorno-Karabakun. Njoftimi i 3 gushtit i Rusisë se Azerbajxhani ishte shkelës i armëpushimit mund të ketë qenë një paralajmërim i nënkuptuar kundër testimit të aftësisë së Moskës për të zhvilluar luftë në një vend dhe për të mbajtur paqen në një vend tjetër”, tha ai.
Negociatat e paqes të ndërmjetësuara nga BE
Incidentet e fundit mund të komplikojnë negociatat e paqes që po zhvillohen prej disa muajsh mes Azerbajxhanit dhe Armenisë me ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian.
Kryeministri armen Nikol Pashinyan dhe presidenti i Azerbajxhanit Ilham Aliyev u takuan në Bruksel në prill dhe maj.
Të mërkurën, BE u bëri thirrje të dyja palëve që menjëherë të ndalojnë luftën dhe të kthehen në tryezën e bisedimeve.
Megjithatë, perspektiva e një marrëveshjeje paqeje midis dy palëve mbetet mjaft e pakët, nëse nuk ndryshon status quo-ja.
“Presidenti Aliyev dhe homologu i tij armen, kryeministri Pashinyan, në një takim të ndërmjetësuar nga Presidenti i Këshillit Evropian Charles Michel, ranë dakord të themelojnë një komision dypalësh për demarkacionin e kufirit dhe të punojnë për një marrëveshje paqeje”, tha Mustafayev.
“Marrëveshja pasoi propozimin e Azerbajxhanit bazuar në pesë kushte kryesore të përshkruara më herët në mars. Por përballë presionit të fortë nga partitë opozitare dhe diaspora kundër pajtimit, zyrtarët armenë lëshojnë deklarata kontradiktore për paqen me Azerbajxhanin”, shtoi ai.
“Prandaj, tani për tani nuk është e qartë se sa kohë do të duhet për të parë një marrëveshje paqeje midis Armenisë dhe Azerbajxhanit.”
SHBA, “thellësisht të shqetësuar”
Ndërkohë, edhe Shtetet e Bashkuara ishin “thellësisht të shqetësuara” nga përshkallëzimi i ri i konfliktit në Nagorno-Karabak. Zëdhënësi i Departamentit të Shtetit Ned Price bëri thirrje për “hapa të menjëhershëm” për të lehtësuar tensionet.
Për momentin, perspektiva e një lufte tjetër duket më e mundshme sesa një marrëveshje paqeje, sipas Mouradian.
“Probabiliteti i ripërtëritjes së luftës në Nagorno-Karabak është i lartë dhe Rusia duket se është aktori i vetëm që mund ta parandalojë atë. Edhe pse është e vërtetë që Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Evropa po bëjnë përpjekje për stabilitetin e rajonit, ka pak që mund të sjellin operacionet e largëta paqeruajtëse”, tha ai.
Vetë konflikti ka më shumë se 30 vjet. Me rënien e Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, shpërtheu një mosmarrëveshje për Nagorno-Karabakun, i cili shpalli në mënyrë të njëanshme pavarësinë e tij.
Me shpalljen e pavarësisë së Armenisë dhe Azerbajxhanit, të dy shtetet pretenduan për vete një sipërfaqe prej përafërsisht 12,000 kilometra katror
Megjithatë, sipas ligjit ndërkombëtar, zona e banuar kryesisht nga armenë i përket Azerbajxhanit.
Në vitin 1992, shpërtheu lufta në zonë, duke vrarë rreth 30,000 njerëz dhe duke zhvendosur qindra mijëra gjatë dy viteve të ardhshme. Lufta përfundoi në 1994, përkohësisht me fitoren e Armenisë.
Në vitin 2020, Azerbajxhani rimori zona të mëdha në rajon. Të paktën 6,500 njerëz vdiqën në luftimet që zgjatën pothuajse gjashtë javë.
Luftimet e ashpra përfunduan me nënshkrimin e një armëpushimi në nëntor 2020, i cili kontrollohej nga Rusia, por që është thyer vazhdimisht që nga nënshkrimi i tij. /tesheshi.com/
