Kur plani u zbulua në vitin 2015, shumë vëzhgues u mahnitën nga shkalla e punës dhe guximi i projektit. Sepse “Vizioni 2030”, projekti i madh i së ardhmes së Arabisë Saudite për periudhën pas përfundimit të bumit të naftës, përfshinte përmbajtje shumë ambicioze.
Për shembull, është planifikuar një pistë skish në shkretëtirë, pastaj një qytet i veçantë i dedikuar ekskluzivisht sektorit të sportit dhe argëtimit, si dhe një mega-qytet i ri pa makina dhe neutral ndaj klimës në mes të shkretëtirës, i cili do quhej Neom.
“Vizioni 2030”, i cili u shty veçanërisht nga Princi i Kurorës Mohammed bin Salman (MbS), supozohej të ndryshonte perceptimin ndërkombëtar për Arabinë Saudite. Projektet individuale u panë si një shenjë e modernizimit, i sunduar nga një familje mbretërore autoritare që mezi toleron mospajtimin politik ose social.
Por shumë gjëra kanë ndryshuar që nga viti 2015 – aq sa disa ministra kanë deklaruar tashmë muajt e fundit se si dhe në çfarë mase do të reduktohet projekti “Vizioni 2030”.
Në dhjetor, Ministri i Financave Mohammed al-Jadaan njoftoi se disa projekte do të shtyheshin. Në prill, në konferencën e Forumit Ekonomik Botëror në Riad, ai deklaroi se Arabia Saudite po përshtatet me rrethanat aktuale.
NEOM Green Hydrogen Company is building the world’s largest green hydrogen plant at @NEOMOxagon in Saudi Arabia's northwestern region of NEOM, to produce green hydrogen at scale.
Supporting the Kingdom’s Vision 2030 and leveraging the expertise of three market innovators,… pic.twitter.com/gW14Llllzz
— NEOM Green Hydrogen Company (@NGHC_) April 18, 2024
Për shembull, një seri rrokaqiejsh me xham në shkretëtirë të quajtur “The Line” ose “Mirror line” – nga pjesët më të rëndësishme të projektit Neom – fillimisht i planifikuar të ndërtohej në një sipërfaqe prej 170 kilometrash, tani do të jetë realizuar vetëm në një gjatësi prej pak më shumë se dy kilometra.
Ky nuk është “personalizimi” i parë i projektit Neom. Fillimisht ishte menduar të përfundonte deri në vitin 2030 – tani ka të ngjarë të duhen edhe 20 vjet të tjera. Shpenzimet supozohej të arrinin në rreth 500 miliardë dollarë (468 miliardë euro). Vëzhguesit, megjithatë, nuk përjashtojnë mundësinë që ato të rriten deri në dy trilion dollarë (1.87 trilion euro).
Kërkim i vështirë për investitorët për Arabinë Saudite
As pjesët e tjera të “Vizioni 2030” nuk po ecin sipas planit. Disa nga projektet më ambicioze kishin për qëllim tërheqjen e investitorëve të huaj në Arabinë Saudite. Megjithatë, blerja po rezulton e vështirë: investimet e huaja direkte janë më të ulëta se sa pritej. Sipas analistëve, paqëndrueshmëria politike në rajon – siç është lufta në Gaza – dhe mungesa e transparencës së rregulloreve saudite po i bëjnë investitorët të hezitojnë.
Arabia Saudite kishte planifikuar që në fillim të përballonte pjesën më të madhe të kostove për “Vision 2030”. Megjithatë, tani duket se Mbretëria është e detyruar të përballojë pothuajse të gjitha investimet.
Pjesa më e madhe e këtij financimi vjen nga Fondi i Investimeve Publike (PIF), një nga fondet më të mëdha të pasurisë sovrane në botë, i financuar nga të ardhurat e naftës saudite.
Në mars, qeveria saudite transferoi tetë për qind të aksioneve të saj në kompaninë shtetërore të naftës Aramco te PIF. Tani ky fond mban 16 për qind të aseteve të koncernit shtetëror të vlerësuar në dy trilion dollarë (1871 miliardë euro), si kompania e katërt më e vlefshme në botë. Kritikët, megjithatë, theksojnë se PIF, edhe pse menaxhon një portofol asetesh me vlerë 940 miliardë dollarë (879 miliardë euro), ka vetëm 15 miliardë dollarë (14 miliardë euro) në fondet e veta.
Sipas analistëve, kjo varësi nga çmimi i naftës i bën projektet “Vizioni 2030” të prekshme ndaj luhatjeve. Për të arritur “Vizionin 2030”, sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, Arabisë Saudite i duhet një çmim i naftës rreth 96 dollarë (89.8 euro) për fuçi. Deri më tani këtë vit, çmimi i një fuçi nafte bruto, i cili shpesh merret si tregues për tregun e naftës, është rritur nga rreth 70 dollarë në janar në 81 dollarë këtë muaj.
Gjithashtu, kompania mediatike Bloomberg raportoi së fundmi se Arabia Saudite është bërë vendi që emeton sasinë më të madhe të obligacioneve në krahasim me tregjet dhe vendet e tjera në zhvillim dhe ka kaluar Kinën për herë të parë në një dekadë.
Obligacionet e qeverisë emetohen për financimin e shpenzimeve publike; ato janë një lloj kredie për të cilën qeveria emetuese u paguan interes zotëruesve të obligacioneve. Siç raporton Bloomberg, sauditët po marrin këtë lloj kredie më shumë se kurrë për të kompensuar mungesën e investimeve të huaja direkte.
“Vizioni 2030” në rrezik?
“Duke pasur parasysh kombinimin e faktorëve të ndryshëm, mund të konkludohet se Arabia Saudite aktualisht po dënohet ekonomikisht dhe politikisht”, thotë Robert Mogielnicki nga Instituti i Shteteve të Gjirit Arab në Uashington.
Sipas tij, statusi i projektit “Vizioni 2030” nuk është as spektakolar dhe as aq katastrofik sa portretizohet ndonjëherë. Realiteti është diku në mes”, raporton Deutsche Welle.
Sepse disa pjesë të “projektit Vision 2030” po zhvillohen qartësisht mirë. Në raportin “Midway” të bankës amerikane të investimeve Citigroup nga shkurti, “progres i rëndësishëm” është shënuar në peshën e grave në fuqinë punëtore, peshën e popullsisë vendase në pronësinë e pasurive të paluajtshme dhe të ardhurat nga sektori, jo i lidhur me naftën.
Në një deklaratë në mes të qershorit, studiuesit e Fondit Monetar Ndërkombëtar arritën në përfundimin se transformimi ekonomik “i paprecedentë” i vendit po përparon mirë. Ata gjithashtu mirëpritën “ridrejtimin e kostove” nën “Vizioni 2030”.
Një ekspert për shtetet e Gjirit, Mogielnicki gjithashtu beson se sauditët kanë ende shumë mundësi për të realizuar planet e tyre për të ardhmen. Megjithatë, aktualisht projekti ka ngecur dhe ka ende shumë punë për të bërë.
