Lufta e Vietnamit ishte një nga konfliktet më të gjata ushtarake të shekullit të 20-të. Vazhdoi deri në luftë kundër fuqisë koloniale të Francës dhe zgjati nga viti 1955 deri në vitin 1975.
Lufta, e cila mori gati katër milionë jetë njerëzish, përfundoi me disfatën e regjimit të mbështetur nga SHBA-të në Vietnamin e Jugut dhe fitoren e forcave komuniste nga Vietnami i Veriut dhe i Jugut. Biblioteka të tëra janë shkruar për Luftën e Vietnamit dhe pasojat e saj. Megjithatë, një gjë shpesh i shpëton – historia e pasojave psikologjike dhe sociale afatgjata.
Sindroma Post-Vietnam
Që nga Lufta e Parë Botërore, më së voni, dihet se ushtarët shpesh vuajnë shumë kohë pas përfundimit të luftës. Të ashtuquajturit “të dridhur nga luftra” në Gjermani kishin kriza dridhjesh të ngjashme me ethe dhe kriza paniku. Disa pacientë refuzuan ushqimin. Mjekësia nuk kishte përgjigje dhe, në përputhje me frymën e kohës, ato konsideroheshin si simulante ose liheshin në dorë të vetëshërimit të shpirtit.
Kjo ndryshoi me Luftën e Vietnamit. Në vitin 1972, psikiatri Haim F. Shatan, i cili punoi me veteranët e Vietnamit, botoi në New York Times një raport mbi sindromën post-Vietnam. Shatan përshkroi se si veteranët torturoheshin nga një ndjenjë faji, se si lufta i kishte ashpërsuar dhe i kishte larguar thellësisht nga të dashurit e tyre.
“Karakteristika më e habitshme është një dyshim bezdisës në lidhje me aftësinë e tyre për të dashur dhe për të pranuar dashurinë. Një veteran tha: ‘Shpresoj të mësoj të dua siç mësova të urrej. Dhe me të vërtetë e urreja, o njeri! Por dashuria është një fjalë mjaft e madhe’“, shkroi Shatan.
Jose Bruner, historian i shkencës dhe profesor emeritus në Universitetin e Tel Avivit, i tha DW se artikulli i Shatan ishte thelbësor për të kuptuar se çfarë u bëjnë luftërat njerëzve. “Në fakt, ishte njohja e parë se lufta nuk mbaron kur qëllohet e shtëna e fundit, sepse ushtarët e mbajnë luftën brenda vetes në mënyrë të padukshme”, thotë Bruner.
Çrregullimi i stresit post-traumatik
U deshën edhe disa vite të tjera, deri në vitet 1980, para se Shoqata Amerikane e Psikiatrisë ta njihte zyrtarisht sëmundjen si çrregullim të stresit post-traumatik (PTSD). Një studim i vitit 1983 i porositur nga Kongresi i SHBA-së zbuloi se pesëmbëdhjetë përqind e veteranëve ishin të prekur – një total prej më shumë se 400,000 njerëzish.
Një studim i përsëritur, i kryer katër dekada pas përfundimit të Luftës së Vietnamit, zbuloi se një në pesë veteranë vuante ende nga PTSD. Një veteran i tillë kishte dy herë më shumë gjasa të kishte vdekur tashmë sesa një që nuk kishte PTSD.
Me ndihmën e terapisë dhe medikamenteve, PTSD mund të shërohet ose të paktën të lehtësohet. Tek shumica e pacientëve, bëhet më pak akute me kalimin e kohës.
Megjithatë, situata në Vietnam ishte krejtësisht e ndryshme, siç i tha DW Martin Grossheim, një historian dhe ekspert i Vietnamit në Universitetin Kombëtar të Seulit: “Jam absolutisht i sigurt se një numër shumë i madh ushtarësh vietnamezë vuajtën nga trauma. Por kjo nuk ishte kurrë një temë në Vietnam.”
Arsyeja kryesore është se Partia Komuniste e Vietnamit deri më sot përcakton se çfarë mund të thuhet për luftën.
“Problemet psikologjike nuk përshtateshin me imazhin zyrtar të një lufte heroike kundër amerikanëve”, thotë Grossheim.
Se problemet ende ekzistonin, tregon shembulli i shkrimtarit dhe ish-ushtarit Bao Nin, i cili botoi romanin “Vuajtjet e Luftës” në vitin 1987. Personazhi kryesor në roman ikën nga kujtimet e luftës drejt alkoolit dhe vuan nga një distancim i thellë nga shoqëria. Romani u ndalua menjëherë pas botimit të tij.
Trauma sociale
Kapërcimi i traumës nuk është vetëm një çështje individuale, thotë Bruner: “Nuk mjafton që të gjithë të shtrihen në divan, të trajtohen dhe pastaj gjithçka do të jetë mirë. Nuk mendoj se funksionon në këtë mënyrë. Pyetja është se si shoqëria përballet me luftën. Dhe kjo, nga ana tjetër, ndikon te individët.”
Së pari, ritualet e përkujtimit: A vendosen kurora në varreza? A ka përkujtime publike? A kremtohen ushtarët si heronj, si në Vietnam, apo shihen si kriminelë, siç shiheshin veteranët amerikanë që u etiketuan si “vrasës foshnjash” në Shtetet e Bashkuara?
Së dyti, rrëfimet popullore: Jo vetëm mënyra se si historianët e studiojnë luftën, por edhe mënyra se si portretizohet lufta në tekstet shkollore, filmat dhe romanet popullore.
Së treti, pajtimet e mëvonshme midis palëve ndërluftuese: A ndodhi pajtimi apo jo?
Së katërti, njohja shoqërore e krimeve dhe dhimbjes psikologjike të ushtarëve: A është bërë?
“Në dekadat e para – dhe flas këtu si historian, sepse dekadat nuk janë një kohë aq e gjatë për këtë proces – mohimi është një fenomen krejtësisht normal”, thotë Bruner.
Një trashëgimi që zgjat për dekada të tëra
Sipas Bruner-it, efektet e luftës ndihen si në nivel individual ashtu edhe në atë shoqëror për dekada të tëra. Në Vietnam, pesë dekada që nga përfundimi i luftës shënohen me parada, debate televizive dhe fjalime politike – brenda kufijve të përcaktuar nga Partia. Ajo po përpiqet ta portretizojë veten si garantuese të suksesit të vendit, thekson Grosheim.
“Pas fitores ndaj francezëve vjen fitorja ndaj ‘imperialistëve amerikanë’, siç thuhet në terminologjinë zyrtare, dhe më pas vjen reforma fitimtare”, shton ai. Kjo i referohet reformave ekonomike në fund të viteve tetëdhjetë që e bënë Vietnamin një nga ekonomitë me rritjen më të shpejtë në botë.
A po bëhet Vietnami Kina e re?
Pajtimi ekziston, por me një asimetri. Ndërsa amerikanët janë të mirëpritur sot, mbetet një “problem i madh pajtimi” me ish-kundërshtarët e Vietnamit të Jugut, thotë Grosheim.
Ngjarjet e së kaluarës nuk diskutohen hapur dhe vuajtjet e ushtarëve të Vietnamit të Jugut pranohen vetëm herë pas here. Varrezat e këtyre ushtarëve u përdhosën dhe u lanë pas dore për një kohë të gjatë pas luftës, dhe familjeve iu ndalua t’i mirëmbanin ato. Vetëm në vitin 2007 qeveria vietnameze i rihapi varrezat dhe lejoi mirëmbajtjen e tyre.
“Ishte një hap i rëndësishëm drejt pajtimit kombëtar”, thotë Grossheim. “Një hap edhe më i madh do të ishte që autoritetet vietnameze t’u lejonin njerëzve të kërkonin eshtrat e ushtarëve të zhdukur të Vietnamit të Jugut.”
Eshtrat e qindra mijëra njerëzve ende nuk janë gjetur. Në Vietnam, ku adhurimi i paraardhësve ka ende një rëndësi të madhe, shumë besojnë se shpirtrat e të vdekurve gjejnë paqe vetëm kur u bëhet një varrim dinjitoz. /tesheshi.com/
