I vendosur në mes të brigjeve të Detit Adriatik dhe Liqenit të Shkodrës, Tivari është një qytet që ka siguruar strehim dhe shtëpi për qytetërime të mëdha botërore gjatë shekujve. Me Tivarin kanë udhëhequr, duke filluar nga fiset e lashta ilire, mljetët, italianët, turqit, malazezët dhe shumë të tjerë që përmenden vetëm në traditat gojore.
Në të njëjtën kohë, Tivari është një qytet që ka përjetuar kohët e fundit një zgjerim të madh urban, duke rezultuar në një rritje të numrit të njerëzve që kanë migruar nga brendësia e Malit të Zi dhe nga vendet përreth.
Sot, është një qendër administrative e bregdetit, në të njëjtën kohë simbol i dialogut ndërfetar dhe bashkëjetesës së Malit të Zi. Argument për këtë tezë, është fakti se Tivari fitoi tre “megashtëpi adhurimi” në dekadën e fundit, kishën ortodokse të Shën Jovan Vladimirit, Qendrën Islame dhe konklavën e Shën Peter Apostolit i cili është në fazën përfundimtare të ndërtimit.
Tri objekte moderne sakrale janë vetëm një reflektim i traditës shekullore të kësaj zone. Thelbi i një karakteri multi-fetar vjen nga pjesa e vjetër e qytetit, e vendosur nën masivin malor të Rumisë, nga Tivari i Vjetër.
Nëpër Tivarin e Vjetër kanë kaluar civilizime të ndryshme dhe secila prej tyre ka lënë gjurmët e saj, dhe sot kanë mbetur disa shprehje të një osmanishteje të vjetër në disa familje, dhe është interesante se kjo e folur përdoret jo vetëm nga myslimanët, por edhe nga pjesëtarët e grupeve të tjera fetare.
Në Tivarin e Vjetër, kultura dhe qytetërimi osman lanë gjurmët më vulosëse të kësaj pasurie kulturore dhe pikërisht bazën e një pasurie multifetare të të gjithë rajonit.
Akademiku Sherbo Rastoder, anëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve Dukljane, Malazeze dhe Boshnjake, shpjegon fenomenin e diversitetit të Malit të Zi, konkretisht atë të Tivarit të Vjetër, nga perspektiva e një sekularisti, me tezën se toleranca dhe bashkëjetesa janë të pranishme aty ku është edhe Islami.
“Besimi është gjithmonë përcaktuesi dominues i konflikteve, por edhe tolerancës. Kur është fjala për osmanët, ata pushtuan në dy mënyra: njëra ishte në besë dhe tjetra përmes konfliktit të armatosur. Tivari është pushtuar në besë, është dorëzuar pa luftë dhe për këtë arsye të gjithë qytetarëve u janë garantuar të gjitha të drejtat, pra pa luftë”, thotë akademiku Rastoder.
Tivari është gjithashtu qendra më e vjetër katolike në Ballkan. Kryepeshkopata u themelua në 1089, që mbështetet me faktin se edhe sot ka një përqindje të konsiderueshme të katolikëve që jetojnë Bar, siç quhet ndryshe qyteti.
“Urdhëro çelësat e dyqanit”
Banori i vjetër i Tivarit të Vjetër, Ljubomir Karanikiç, kujton një skenë nga fëmijëria kur kryepeshkopi Barski, prift ortodoks dhe muftiu çdo të premte, që ishte edhe ditë tregu, të rrethuar nga qytetarë të zakonshëm, pinin nga një filxhan kafe ose çaj dhe se kjo nuk ishte asgjë e çuditshme; respektivisht kjo histori vazhdon t’u tregohet gjeneratave të sotme në mënyrë që të rivendoset ajo frymë e tolerancës.
“Këtu në Tivarin e Vjetër, mbahet akoma shpirti i gjyshërve dhe stërgjyshërve tanë. Unë i takoj besimit katolik dhe në Tivarin e Vjetër kam bërë një tavernë për shpirtin tim. Me mbërritjen time në qarshi, fqiu i parë, pastiçeri Karagjuzoviç, i cili është një turk i vërtetë, më ka mirëpritur me fjalët: “Komshi, je i mirëpritur në Tivarin e Vjetër, merri çelësat e dyqanit”. Kam marrë çelësat nga dyqani i fqinjit tim për t’i shërbyer mysafirët e mi me atë që nuk kam pasur në tavernën time. Kjo dashuri e pakushtëzuar ndaj fqiut, është një nocion i vërtetë i bashkëjetesës, pa referencë ndaj ndonjë feje apo kombi”, thotë Karanikiç, një arkitekt dhe gastronom nga Tivari i Vjetër.
Qyteti i cili lidh dy brigje, bjeshkë dhe detin, është njëkohësisht shembulli më i mirë i një kombinimi të tre qytetërimeve, ose tre feve.
“Së paku unë nuk e di, që në kohërat e trazirave në fund të shekullit të kaluar, të ketë pasur ndonjë konflikt ndër-kombëtar. Pavarësisht a bëhet fjalë për ortodoks, katolik apo mysliman, nuk ka pasur kurrë ndonjë intolerancë apo që ky diversitet të jetë përdorur si shkak i një konflikti. Ne të gjithë funksionojmë si një familje”, thotë efendija Emil Shkreli, një nga pasardhësit e familjes më të vjetër në qarshinë e Tivarit të Vjetër.
Tivari i vjetër është gjithashtu një destinacion turistik i vizituar nga më shumë se 100,000 turistë nga e gjithë bota për çdo vit, dhe shumëllojshmëria e ofertave dhe origjinalitetit të skicës orientale të kombinuar me ambientin mesdhetar u jep vizitorëve një ndjenjë të jashtëzakonshme. Shërbyesi lokal Zoran Çaloviç pretendon se ky kombinim i diversitetit në një vend, është pikërisht ajo që banorët e këtij qyteti i bën të jenë krenarë.
“Në Tivarin e Vjetër, si Bajrami ashtu edhe Pashkët, ishin festë për të gjithë, kurrë nuk është shikuar çfarë festohet, ishte e rëndësishme që kjo të jetë një shkak për njëfarë gëzimi. Kështu ishte përpara, sot jetohet më shpejtë për shkak të vrapit pas parasë, por shpirti i tolerancës është ende këtu; pa kurrëfarë vërejtje të gjithë ne respektohemi mes veti, sepse këto diversitete na pasurojnë”, thotë Çaloviq.
Bashkëbiseduesit nga grupe të ndryshme fetare bien dakord në një gjë. Ne duhet të jetojmë për të ardhmen, por nuk duhet të harrojmë “mënyrën e vjetër të jetesës”, sepse ajo fsheh edhe formulën e lumturisë dhe prosperitetit.
Objektivisht, tre ndërtesat madhështore sakrale në qendrën e qytetit bregdetar të Tivarit mund të duken edhe megalomane, por karakteri i tyre duhet të simbolizojë se sa është Tivari krenar për multikulturalizmin, dhe faktin se qyteti i tyre ka trashëguar frymën shumëshekullore të bashkëjetesës.
Marrë nga: Al Jazeera
Përgatiti: Jeton Zenuni – /tesheshi.com/
