Përparimi i vazhdueshëm i teknologjisë na sjell çdo vit smartphonë, tabletë dhe laptopë të rinj. Kamera shumë më të shpejta, shumë më të mira, funksione të paprecedentë – ose të paktën prodhuesit do të donin ta paraqisnin në atë mënyrë në materialet e tyre të marketingut.
E sigurt është se koha e përdorimit të pajisjes është ulur ndjeshëm, edhe në vendet në zhvillim. Kështu deri para dhjetë vitesh telefoni ndërrohej mesatarisht një herë në 2.5 vjet, ndërsa në Evropë sot ai cikël është 1.4 vjet.
Nga ana tjetër, ai gjithashtu kontribuon në një rritje të madhe të pajisjeve të përdorura dhe pajisjeve jofunksionale që përfundojnë në mbeturina.
Sasi të mëdha të dhënash
Në dy deri në tre vjet, për sa kohë që përdoren, telefonat inteligjentë gjenerojnë sasi të mëdha të dhënash. Hulumtimi i kryer në Universitetin e Kalifornisë, i cili zgjati nga viti 2019 deri në vitin 2022, tregoi se përdoruesi mesatar krijon midis 100 dhe 160 gigabajt të dhëna në vit përmes smartphone-it të tij. Kjo përfshin fotografi, video, postime të ndryshme në internet, si dhe të gjithë komunikimin me e-mail dhe me shkrim. Ata që përdorin smartfonin e tyre më shpesh, ose kanë pajisje të shumta, dërgojnë nga 250 deri në 550 gigabajt të dhëna në internet në vit.
Edhe pse këto shifra nuk tingëllojnë veçanërisht të mëdha, veçanërisht në epokën e regjistrimeve të videove me rezolucion të lartë HD dhe 4K dhe mijëra fotove që “bëjmë” gjatë vitit, në praktikë kjo mjafton për të marrë një pamje të plotë jo vetëm të jetës, të pronarit të pajisjes, por edhe të zakoneve të tij private, si dhe të aktiviteteve të biznesit. Sot, telefoni inteligjent është gjithashtu një lloj “ditari elektronik”, i cili monitoron në mënyrë të pavarur se ku shkon përdoruesi, çfarë bën dhe kë takon.
Gjithashtu, në shumë qytete të mëdha, është bërë e zakonshme përdorimi i telefonit për të paguar shërbimet e metrosë ose taksisë, për të porositur dhe paguar ushqimin në një restorant dhe për të paguar në dyqane – të gjitha me ndihmën e teknologjisë NFC, e cila praktikisht çdo telefon i ri ka.
Kjo “seri” e të dhënave që lënë pas telefonat inteligjentë në ndërveprim me pajisje të tjera quhet “gjurmë e të dhënave” dhe kopja dixhitale e saj ruhet si në këto pajisje ashtu edhe në shërbime të ndryshme të rrjetit apo internetit. Në këtë mënyrë, zinxhirët e mëdhenj të shitjes me pakicë “e dinë” kur jeni pranë një prej dyqaneve të tyre, ku (jo rastësisht) do të merrni një njoftim “për një shitje të madhe dhe ulje që ju presin”.
Tregu ligjor për pajisjet e përdorura
Është gjithashtu e qartë se telefonat inteligjentë, me një hapësirë të madhe të brendshme për ruajtjen e të dhënave (zakonisht 128 gigabajt dhe më shumë), janë plot me të dhënat tona private. Foto, videoklipe të familjes ose miqve, dhe shpesh kolegëve, dhe mijëra e-mail dhe mesazhe në aplikacione të ndryshme të mesazheve.
“Nuk kam asgjë për të fshehur, nuk shqetësohem edhe nëse më humbet telefoni”, është një fjali që dëgjohet shpesh nga përdorues të ndryshëm. Megjithatë, ata zakonisht nuk e pyesin veten: A do të ndihej dikush tjetër i pakëndshëm (apo edhe i kërcënuar) nëse informacioni nga pajisjet tona do të bëhej “publik”? Dhe kjo ndodh shumë më shpesh nga sa mendoni. Çdo dy sekonda, një smartphone vidhet ose humbet në botë. Telefonat humbasin më shpesh në transportin publik, në tubime të mëdha dhe në parqe natyrore. Në SHBA ky problem është bërë aq i madh sa në koncerte dhe festivale ka tabela me mbishkrimin “Mend your devices” (kushtojini vëmendje pajisjeve tuaja, veçanërisht telefonave dhe kamerave).
Ekspertët vlerësojnë se tregu i zi global i telefonave inteligjentë të vjedhur ose të “gjetur” vlen më shumë se 15 miliardë dollarë dhe ka nga 40 deri në 55 milionë pajisje. Telefonat e tillë (dhe gjithnjë e më shumë tabletët dhe laptopët) zakonisht rikthehen në gjendjen e fabrikës me ndihmën e softuerëve të ndryshëm për këtë qëllim (factory ëipe), dhe në këtë mënyrë pajisjet mund të “zhbllokohen” (në mënyrë që të mos varen vetëm nga rrjeti ose shtetet e një operatori).
Gjithashtu, ekziston një treg i madh ligjor për pajisjet e përdorura. Në vendet e “botës së tretë”, në të gjithë Azinë, Afrikën, si dhe Evropën Lindore, ka qendra tregtare me dyqane që shesin pajisje të përdorura nga SHBA ose vendet e Bashkimit Evropian. Shumë nga këto pajisje janë të ashtuquajturat NOS (New Old Stoke). Pajisjet e tilla NOS shpesh janë krejtësisht të përshtatshme për përdoruesit me të ardhura të ulëta dhe, si rregull, në këto vende, vetë rrjetet celulare dhe të internetit janë të një gjenerate më të vjetër.
Fenomeni i pajisjeve NOS i përshtatet plotësisht vetë prodhuesve – në këtë mënyrë, ata zgjerojnë gamën e produkteve të tyre, si dhe platformat e tyre softuerike, rrisin tregun për aplikacionet e tyre dhe marrin një “klasë të re” përdoruesish, të cilët potencialisht do blej pajisjen e tyre pas disa vitesh nga gjenerata aktuale.
Megjithëse shumica e përdoruesve mendojnë se mjafton të fshini fotot dhe videoklipet nga aplikacioni “Galeria” dhe ta rivendosni telefonin në gjendjen e tij të fabrikës përpara se ta shisni si të përdorur – ose t’ia jepni – në shumë raste, të dhënat në fakt mbeten aktive. Gjithashtu, pajisjet me ekran të thyer apo pajisjet që janë zhytur në ujë për një kohë të gjatë thjesht përfundojnë në koshin e mbeturinave, sepse përdoruesit besojnë se të dhënat private nuk mund të aksesohen nga një pajisje e tillë.
Edhe kur telefoni bie në ujë, të dhënat mbeten
Në praktikë, kjo është (shumë) larg nga e vërteta. Ekrani i telefonit përfaqëson vetëm ndërfaqen e përdoruesit (UI) me aplikacionet dhe sistemin operativ (GUI, OS). Pjesa më e madhe e telefonave inteligjentë modernë “nën kapuç” është e zënë nga bateria, dhe një pjesë më e vogël nga pllaka amë e pajisjes me procesor, memorie dhe kamera. Edhe nëse telefoni ka qenë në ujë për një kohë të gjatë, kjo nuk do të thotë që të dhënat humbasin përfundimisht. Shumica e telefonave inteligjentë të rinj kanë një lloj mbrojtjeje IP kundër ujit, pluhurit dhe goditjeve. Fakti që telefoni nuk mund të ndizet më vonë është zakonisht rezultat i një “qarku të shkurtër” në një nga komponentët e baterisë ose vetë ekrani është i dëmtuar. Të dhënat, në shumicën e rasteve, janë ende aty.
Komponentët modernë të përdorur në telefonat inteligjentë janë SMC (komponentët e montuar në sipërfaqe, komponentët në një aeroplan). Kjo do të thotë se ato mund të hiqen relativisht lehtë me mjete speciale dhe të transferohen në një pajisje tjetër të tillë. Ky quhet “telefon i donatorëve” dhe “telefon pritës”, dhe duke pasur parasysh se këto janë shpesh modele të njohura, është e lehtë të gjesh një “smartphone pritës”. Mënyra më e lehtë është të hiqni çipat e memories nga pajisja dhe t’i “transplantoni” ato në një pajisje tjetër. Për telefonat inteligjentë më të fundit, edhe kjo nuk është e nevojshme – mund të merrni lexues BGA/FBGA nga prodhuesit kinezë në internet, të cilët mund të nxjerrin të dhëna direkt nga çipi.
Pajisjet e tilla zakonisht janë “të pajtueshme me pin”, që do të thotë se ato punojnë me një numër të madh çipash memorie nga telefonat e prodhuesve të ndryshëm. Pajisjet e tilla vijnë edhe me softuer special që lexon të dhënat në “nivel harduer” (në formën e zeros dhe njëshit, d.m.th. bajt) dhe më vonë i “rindërton” ato në skedarë teksti, video, audio ose imazhi. Këto pajisje janë plotësisht të ligjshme dhe shiten si mjete shërbimi telefonik, megjithëse përdorimi i tyre mund të jetë shumë më i rrezikshëm.
Përveç kësaj, ekziston edhe një gamë e gjerë pajisjesh “Ghost PD” (Shpërndarja e energjisë), të cilat mund të “zgjojnë” një telefon në dukje që nuk funksionon duke përdorur një tension të ndryshëm ose mund të lidhen drejtpërdrejt me pllakën amë të telefonit në vend të baterisë. Megjithëse vetë çipat e memories janë të dëmtuara në një farë mënyre, ka një gamë të tërë pajisjesh “rikuperimi të të dhënave”, si p.sh. “PC-3000 Recovery portable”, i cili, megjithëse shumë i shtrenjtë dhe shumë i ngadalshëm, mund të rikuperojë të dhënat nga shumica, nëse jo të gjithë telefonat inteligjentë modernë.
Inteligjenca mbështetet në teknologjinë izraelite
Teknologji të ngjashme (ose të njëjtat) janë përdorur nga shërbimet e sigurisë dhe agjencitë e zbatimit të ligjit në mbarë botën për vite me rradhë. Pajisjet më të famshme për këtë qëllim vijnë nga kompania izraelite Cellebrite, e cila e quan veten “Kompania e inteligjencës dixhitale”. Produkti i tyre kryesor është një seri pajisjesh të quajtura UFED, të destinuara për “forensikën dixhitale dhe rikuperimin e të dhënave”. Duke përdorur teknologjinë e “ekzekutimit arbitrar të kodit”, Cellebrite pretendon se pajisja UFED mund të aksesojë të gjitha të dhënat, madje edhe nga pajisjet e bllokuara me gjurmë gishtash dhe të koduara.
Kompania thekson se në mesin e përdoruesve të saj ka shumë shërbime policore dhe inteligjente, në radhë të parë ato nga SHBA. Sigurisht më e famshmja është Byroja Federale e Hetimeve (FBI), të cilën UFED e përdori për të marrë të dhëna nga iPhone-ët e të dyshuarve për masakrën në sulmin terrorist në San Bernadino të Kalifornisë në vitin 2015. Kur Apple refuzoi të “zhbllokonte” smartfonin e saj, duke përmendur politikën e kompanisë, FBI iu afrua Cellebrite.
Pajisjet e kompanisë izraelite përdoren nga të paktën 2400 shërbime të inteligjencës dhe agjenci të tjera sigurie, pothuajse një e treta e të cilave janë në Evropë. /tesheshi.com/
