Shpjegimi në “The Economist”: a është serbo-kroatishtja një gjuhë e vetme për katër shtete?

Rreth 17 milionë njerëz në Bosnje, Serbi, Kroaci dhe Mal të Zi flasin variacione të asaj që dikur quhej gjuha serbo-kroatisht apo kroato-serbisht. Zyrtarisht, megjithatë, gjuha që dikur bashkonte Jugosllavinë, ashtu si edhe vendi, ka pushuar së ekzistuari. Në vend të saj, ajo ka tashmë katër emra: boshnjakisht, serbisht, kroatisht dhe gjuha e Malit të Zi. Por, a janë këto e njëjta gjuhë?

Si përgjigje, sipas një grupi linguistësh dhe organizatash jo-qeveritare nga katër vendet, është një “po” e fuqishme. Duke punuar në të njëjtën llogore për një projekt të quajtur “Gjuha dhe Nacionalizmi”, grupi publikoi një “deklaratë të gjuhës së përbashkët”, më 30 mars. Në këtë deklaratë, thuhej se katër gjuhët së bashku formonin një formë policentrike të gjuhës, të ngjashme me anglishten, gjermanishten apo arabishten. Ata argumentonin se ndërsa ekzistojnë dialekte të ndryshme, këto janë variacione të së njëjtës gjuhë përderisa çdokush që i flet ato, e kupton tjetrin.

Në të vërtetë, kjo i bën katër gjuhët më të ngjashme sesa dialektet e shumë gjuhëve të tjera policentrike. Autorët e konsiderojnë këmbënguljen e institucioneve arsimore dhe publike për përdorimin e vetëm njërit prej varianteve “shtypëse, të panevojshme dhe të dëmshme”. Qëllimi i deklaratës është të nxisë debatin në lidhje me gjuhën “pa prapavijë nacionaliste dhe për të kontribuar në procesin e pajtimit”, thotë Daliborka Uljarevic, përfaqësuesi për deklaratën nga Mali i Zi.

Këmbëngulja për ta quajtur serbo-kroatishten me katër emra të ndryshëm sjell absurditete të pafundme. Fëmijët që jetojnë në të njëjtin qytet në Bosnje shkojnë në të njëjtën ndërtesë shkollore por në klasa me gjuhë të ndryshme. Portali i qeverisë boshnjake publikohet në katër gjuhë: anglisht, boshnjakish dhe kroatisht që shkruhen me gërma latine, ndërsa serbishtja shkruhet me gërma cirilike. E megjithatë, politikanët e rajonit nuk kanë nevojë për përkthyes kur takohen. Kur kriminelët e luftës dalin në proces përpara Gjykatës Penale të Hagës, ata marrin shërbimet e përkthimit në dialektin e folur nga përkthyesi që qëllon të jetë në turn. Një meme që qarkulloi pafund nga Bosnja nënvizon absurditetin: në të duket një paketë cigaresh që përsërit “tymosja vret” dy herë me shkronja latine dhe një herë me cirilike, ndërsa të treja variantet artikulohen në mënyrë identike.

Dhe ashtu si në shumë vende të botës, problemet me gjuhën janë politike. Nacionalistët serbë e shohin deklaratën si një përpjekje për të minuar lidhjen midis serbëve në Serbi, serbëve të Bosnjes dhe Malit të Zi. Shkrirja në një gjuhë do të hiqte një mjet që nacionalistët e kanë përdorur për të sjellë telashe: ajo thekson ndryshimet. Ata druhen për shembull se nëse të gjithë mendojnë se flasin të njëjtën gjuhë në Bosnje, atëherë kjo do të dëmtonte ambicjen e tyre politike për ta shkatërruar vendin. Nacionalistët kroatë e gjurmojnë betejën për pavarësi, pjesërisht, në luftën e akademikëve rreth viteve 1960 që pretendonin se kroatishtja ishte një gjuhë më vete. Nëse ishte kështu, atëherë kroatët duhet të ishin një popull më vete dhe jo jugosllavë, argumentohej në atë kohë. Kur ata të pyesin nëse e flet gjuhën e tyre, shumë shpesh, ata nuk përdorin ndonjë emërtim por thonë thjesht “gjuhën tonë”.

Përgatiti: Juli Prifti – /tesheshi.com/