Ç’po ndodh me njerin pas takimit me rrjetet sociale? Ç’po ndodh me botën e tij, ndjesitë, perceptimet, psiqikën? Është padyshim mrekullia e komunikimit, por jo dhe pa efekte anësore.
Arbër Zeka, psikolog i njohur nga Kosova, na ndihmon të kuptojmë këtë oqean informimi e komunikimi ku jemi zhytur e po kridhemi të gjithë.
Në një intervistë, ai shpjegon efektet e rrjeteve, posaçërisht Facebook-ut, në shijen tonë jetësore, mënyrën e të menduarit, duke na ofruar ato këshilla që të gjithëve në vlejnë. Sepse, jo patjetër në kuptimin negativ të fjalës, prej rrjeteve sociale jemi bërë për psikologë…
Intervistoi: Shkëlzen Rrecaj
Është një çështje sociologësh e psikologësh bashkë, atë se çfarë po ndodh me njeriun dhe shoqërinë nga efekti i rrjeteve sociale. Jo thjesht individë të zhytur me kokë në celular, porse dhe me një tjetër perceptim mbi botën?
Fillimisht mund të duket si një ide e habitshme dhe jo e vërtet që rrjetet sociale mund të ndikojnë tek ne dhe specifikisht në shëndetin tonë. Por se kur e marrim parasysh se sa kohë kalojnë njerëzit të angazhohen në faqe si Facebook, Tëitter, Instagram e sidomos Snapchat për të rinjtë dhe të tjerë me të vërtetë ka kuptim. Tre miliardë njerëz, rreth 40% e popullsisë së botës sipas raportimeve të BBC, përdorin rrjetet sociale, dhe së të paktën shpenzojnë mesatarisht dy orë çdo ditë për rrejtet sociale.
Pyetja është nëse rrjetet sociale janë të mira apo të këqija për ne?. Çdo gjë që merr shuma kohë pa ndonjë ndërveprim të shëndetshëm social apo psikologjik, duke përfshirë punën, duke shikuar TV, duke ushtruar ose gjana të tjera, ka ndikim në shëndetin tonë. Prandaj edhe për këtë themi se ka një impakt të madhë negativ në shëndetin tone mendor.
Ç’po ndodh realisht për ju si psikolog?
Ka shumë mënyra që rrjetet sociale mund të kenë një ndikim në shëndetin tonë. Një nga to mund të jetë varëshmeria ndaj rrjeteve sociale. Pra njerëzit të cilët janë të varur nga rutina e krijuar për qasje në rrjetet sociale, mund të përjetojnë efekte anësore negative si lodhje të syve, tërheqja sociale ose mungesa e gjumit. Ata po ashtu në masë të madhe përjetojnë stres, duke kaluar kohën në hulumtimin e problemeve ose duke argumentuar me njerëz, mund të përjetoni stres, i cili mund të ketë një ndikim negativ në shëndetin tyre.
Gjithashtu kjo ka edhe një anë tjetër, lidhjet emocionale të krijuara nga rrjetet sociale, mund të na ndihmojnë të lidhemi me shumë njerëz dhe të qëndrojmë në kontakt me ta, me të cilët tashmë jeni afër, por se më aferë po mendoj në aspektin emocional, së sa kur ju takoheni drejtpërdrejt dhe kontaktoni ballë për ballë. Lidhja me njerëzit ka përfitimet shëndetësore dhe rrjetet sociale e mundësojnë në masë të madhe këtë. Po ashtu informacioni, është një nevojë tjetër shoqërore. Ju mund të gjeni një sasi të madhe informacioni lidhur me shëndetin në rrjetet sociale. Kjo mund të jetë mjaft e dobishme. Nga ana tjetër, nëse merrni këshilla të rastësishme pa bërë kërkime të duhura, mund të jetë gjithashtu e dëmshme. Pra siç po shihet, nuk ka përgjigje të thjeshtë nëse rrjetet sociale janë të mira apo të këqija për ne. Për shkak se është një ndikim kaq i përhapur në jetën moderne, ka shumë efekte pozitive dhe negative.
A keni një gjykim e përcaktim apriori mbi klasikimin e tyre, negativ apo pozitiv, së paku gjykuar nga trendi i deritanishëm?
Nuk mjafton të nxjerrim përfundime mbi atë së a është pozitive apo negative. Megjithatë, provat tregojnë se rrjetet sociale prikun njerëzit në forma të ndryshme qoftë psikologjike apo sociale e ekonomike, varësisht nga kushtet ekzistuese dhe tiparet e personalitetit.
Njëjtë si për ushqimin, bixhozin dhe shumë pjesëtar të tjera të epokës moderne, përdorimi i tepruar për disa individë nuk është i këshillueshëm, madje nuk është mirë as të ekspozohen. Por në të njëjtën kohë, do të ishte gabim të thuhet se rrjetet sociale dhe përdorimi i tyre është një gjë e keqe, sepse në mënyrë të qartë përdorimi i rrjeteve sociale sjell përfitime të panumërta për jetën tonë, por edhe influencon negativisht atë.
A po ndikojnë rrjetet sociale në krijimin e një bote virtuale, jo për mirë por për keq, që pra nuk i përgjigjet reales?
Rrjetet sociale mund të kenë ndikime katastrofike tek njerëzit, nëse përdoren për të zëvendësuar në vend që të përdoreshin që të na përmirësojnë, duke provokuar shqisat të rreme përmes të cilave ne krijojmë lidhje, ndryshimet psikologjike në mënyrën se si njerëzit i drejtohen marrëdhënieve dhe përgjigjet negative emocionale ndaj këtyre llojeve të komunikimit. Rrjetet sociale ndikojnë të përdoruesit e saj jo vetëm në atë se si ata veprojnë në mënyrë sociale, por si ndjehen shoqërisht kur është fjala për përdorimin e faqeve. Rrjetet sociale po na bëjnë ne shumë introvertë (të mbyllur ne vete), duke na drejtuar drejt një bote virtuale e cila vë theks shumë në ndërveprimin virtual dhe injorojnë botën reale jashtë nesh dhe botes tonë në mes të rrjeteve sociale.
Një ndër rreziqet e rrjeteve që po potencohet me të madhe, është fake neës-i, ai që sot mund të rrëzojë dhe qeveri?
Gjatë viteve të fundit, lajmet e rreme janë bërë një temë e zakonshme e lajmeve të vërteta, me artikuj dhe informata të cilat përhapin lajme të rreme, shfaqjen e videove fallco dhe rolin që ato luajnë në procesin politik. Domosdoshmërisht duhet të jemi më fleksibil dhe me reflektuese. Mos besoni gjithçka që lexoni, por konsideroni mundësinë që mund të jetë rrenë. Problemi me lajmin e rremë është subjekti i tregimit që ato paraqesin për ta mbështetur për nevoja personale të individit apo kompanisë.
Ne duhet të nxisim norma sociale të diskutimeve në të cilat është në rregull të sfidojmë mendimin e njëri tjetrit pa kaluar në inat dhe të bëhemi komunitet që inkurajon individët të tregojnë se kur deklaratat janë të rreme (ose të paqarta ose të pavlefshme), kështu do të përfitojmë të gjithë duke ndihmuar të dallojnë të vërtetën për të fituar para se të bëhet dëm i madh. Në të kundërtën lajmet e rreme të së cilës formë nxisin urrejtje, frike dhe na trazojnë emocinalish duke shkaktuar huti ndonjëherë edhe ne mënyra të pavetëdijshme.
A japin garanci rrjetet sociale për një shëndet mental normal, pavarësisht masës së përdorimit?
Efektet negative të rrjeteve sociale janë të dokumentuara mirë, edhe vetë drejtuesit e kompanisë së Facebook-it kanë pranuar se platforma mund të përbëjë një rrezik për mirëqenien emocionale të përdoruesit. Një numër studimesh kanë gjetur lidhje mes përdorimit të mediave sociale dhe depresionit, ankthit, problemeve të gjumit, ngrënies dhe rritjes së rrezikut për vetëvrasje.
Shembull, Facebook-i mund të jetë një aktivitet i këndshëm dhe i shëndetshëm nëse përdoruesit përfitojnë nga faqja duke qëndruar të lidhur me familjen dhe miqtë e vjetër, duke ndarë aspekte interesante dhe të rëndësishme të jetës së tyre me të dashurit e vetë, por nëse përdoret për të parë se sa mirë një i njohuri po zhvillohet financiarisht ose sa i lumtur është një mik i vjetër në marrëdhënien e tij, gjëra të cilat shkaktojnë zili ndër përdoruesit, përdorimi i faqes mund të çojë në ndjenjat e depresionit.
Përgjithësisht psikologët pajtohen se rrjetet sociale nuk janë tërësisht të mira dhe as të këqija për mirëqenien tonë emocionale dhe se ndikimi i tij në shëndetin tonë mendor varet nga një numër faktorësh, duke përfshirë edhe atë të përdorimit të rrjeteve sociale. Prandaj nëse themi se ka rrezik apo jo për shëndetin ton, rreziqet e këtyre platformave duhet të pranohen.
Rrjetet sociale kanë provokuar dhe një lloj vaniteti. Njerëz të kategorive të ndryshme janë dhënë “kokë e këmbë” pas selfieve – pa llogaritur dhe viktimat e aksidenteve. A ka vend për shqetësim dhe në këtë pikë?
Më shumë se 80 milion fotografi të ngarkuara në Instagram çdo ditë, sipas statistikave të disa revistave, më shumë se 3.5 miliardë pëlqime çdo ditë dhe rreth 1.4 miliardë njerëz – 20% e popullsisë botërore – publikojnë detajet e jetës së tyre në Facebook.
Ne të gjithë kemi miq të bezdisshëm në Facebook, e ndonjëherë mund të jemi edhe ne vet ata të cilët thjeshtë nuk mund ta ndalojnë postimin e selfieste. Sapo kalojnë pragun e derës se shtëpisë, ata krijojnë një status check-in dhe ata kurrë nuk dështojnë të na informojnë nëse ndihen “të ngazëllyer” ose “të relaksuar” atje. Psikologët paralajmërojnë se sjellja narcistike dhe vetë ekspozuese është në rritje në ditët e sotme dhe shumë fajësojnë rrjetet sociale për këtë rritje.
Gjithashtu, njerëzit me karaktere narcisistik kanë nevojë për admirim nga të tjerët. Mendimet e tyre madhështore lulëzojnë në përkrahje të lehtë për t’u marrë nga rrjetet sociale, siç janë: pëlqimet ose pasuesit e rinj. Për më tepër, narcisistët preferojnë lidhjet sipërfaqësore me njerëzit e tjerë dhe janë vërtet të këqij në dëgjimin dhe shprehjen e ndjeshmërisë – kjo përsëri i bën rrjetet sociale një mjedis shumë joshëse për ta.
Ne jemi të gjithë narcissistic deri në një farë mase. Vetë ekspozimi është bërë një mënyrë e lehtë për të komunikuar, të cilën shumë prej nesh e pëlqejnë dhe e kanë përqafuar.
Rezultatet treguan se njerëzit që postuan përditësime të statusit narcisist (p.sh. ” Pastrimi i listës së miqve të mi, fat i mirë që e bën prerjen ”) u perceptuan si më pak të pëlqyeshëm, më pak të suksesshëm dhe më pak të denjë për miqësi sesa ata që postuan status më pak narcisist apo neutral përditësimet (p.sh. “Unë e di se çdo gjë do të jetë në rregull, askush nuk mund të më sjellë poshtë”).
Pra, mendoni dy herë para se të përulni për një punë të re ose të ngarkoni një tjetër autobiografi. Në vend të kësaj, mund të lidheni me një video mace: me siguri do të provokojë simpatitë më të ndershme
Si duhet të jetë qasja morale e individit ndaj rrjeteve sociale, në ruajtje të “mendve t’kokës”, për vetë e shoqërinë?
Kontrolloni veten para se të kaloni përmes Facebook-ut ose Instagramit, etj. Rrjete sociale mund të jenë një moçal mëshire ku ju gjeni prehje duke ikur nga konflikte tuaja. A doni të shikoni prapa në jetën tuaj dhe të thoni: do të dëshiroja të kaloj më shumë kohë me telefonin tim celular. Mos harroni, jeta është shumë e shkurtër për të obsesionuar me Facebook ose Instagram.
Përdorni rrjetet sociale vetëm nëse vërtet, vërtetë duhet të gjeni emrit të dikujt të njohshëm, apo një informacion të nevojshëm, për shembull, ose të kërkoni emrin e një restoranti që kohët e fundit është folur për të ne mesin tuaj social. Sa më rrallë hyni në rrjetet sociale kur jeni të mërzitur, e nëse është ditë e veçanët e dikujt, urojuni atyre një “Ditë të lumtur” nëpërmjet mesazhit me tekst ose email, ose më mirë akoma, i telefononi ati. Në këtë mënyrë, ju jeni më pak të prirur për të lëvizur pa mend nëpër rrjetet sociale dhe për t’u kapur pas çështjeve të parëndësishme. Ndërsa jeni në punë, vendosni telefonin tuaj në një çantë ose valixhe, pastaj në sirtarin tuaj të tavolinës, në mënyrë që të përqendroheni në punën tuaj dhe puna do të jetë më produktive. Tjetër, shikoni gjërat që mund të ndodhin nëse keni lënë rrjetet sociale. ni nevojë për frymëzim? Kjo është ajo që media juaj shoqërore me të vërtetë thotë për ju.
Për fund si mund të “shërohet” varësia ndaj përdorimit të rrjeteve sociale si facebook, instagram, tëitter?
Çdo sjellje normale e pëlqyeshme është e ndjeshme për t’u kthyer në një sjellje psikologjikisht problematike. Sjellja është e parregullt në varësi të intensitetit, frekuencës dhe shkallës së ndërhyrjes në marrëdhëniet familjare, sociale dhe të punës së një personi. Përveç kësaj, përbërësit bazë psikologjik të çrregullimeve të varësisë përqendrohen në varësinë dhe humbjen e kontrollit. Prandaj në mënyrë të pa vetëdijshëm mund të jemi të varur nga rrjete sociale, por se ky është një gjykimi personal për secilin.
Shumë herë njerëzit vetëm postoj gjëra të bukura në rrjetet sociale, por kjo mund të jetë një maskë. Në fund, një varësi ndaj rrjeteve sociale është një shenjë që ju keni një nevojë për të cilën mund të mos jeni i vetëdijshëm apo nuk deshironi ta pranoni. Një vrimë që po copëtoni duke hyrë në Facebook dhe duke postuar në lidhje me jetën tuaj të rreme.
Përfundimisht nuk po themi se rrjetet sociale janë të këqija ose të rrezikshme, por mënyra se si i përdorim ato mund të jetë shumë e dëmshme. Kjo është arsyeja pse është kaq e rëndësishme të shikoni se sa e rëndësishme dhe çfarë pozite kanë rrjetet sociale në jetën tonë. Gjërat që marrim nga jashtë nuk do të prodhojnë kurrë lumturinë që ne me të vërtetë dëshirojmë dhe kemi nevojë. Lumturia autentike vjen vetëm nga brenda. /tesheshi.com/
