The Economist shkruan se presidenti kinez Xi Jinping ka më shumë pushtet se Donald Trump. Bota duhet të jetë e kujdesshme. Mos prisni Z. Xi të ndryshojë Kinën, ose botën, për të mirë
Presidentët amerikanë kanë një zakon qe t’i përshkruajnë homologët e tyre kinezë nisur nga frika. Në mënyrë servile Richard Nixon i tha Mao Ce Dunit se shkrimet e kryetarit kishin “ndryshuar botën”. Për Jimmy Carter, Deng Xiaoping ishte një varg epitetesh lajkatuese: “i mençur, i fortë, inteligjent, i sinqertë, i guximshëm, i pashëm, me vetëbesim, miqësor”. Bill Clinton e përshkroi presidentin e atëhershëm të Kinës, Jiang Zemin, si një “vizionar” dhe “një njeri me intelekt të jashtëzakonshëm”. Donald Trump nuk është më pak i kënaqur. Ëashington Post e citon atë të ketë thënë se lideri aktual i Kinës, Xi Jinping, është “ndoshta më i fuqishmi” që Kina ka pasur në një shekull.
Z. Trump mund të ketë të drejtë.
Dhe nëse nuk ishte vetëvrasje politike për një president amerikan që të thoshte kështu, ai ndoshta mund të ketë shtuar: “Xi Jinping është udhëheqësi më i fuqishëm në botë.” Për të qenë të sigurt, ekonomia e Kinës është ende e dyta në madhësi pas Amerikës dhe ushtrisë së saj, dhe po fiton akoma muskuj. Por trazirat ekonomike dhe pajisjet ushtarake nuk janë gjithçka. Udhëheqësi i botës së lirë ka një qasje të ngushtë dhe transaksionale për të huajt dhe duket se nuk mund të zbatojë axhendën e tij në shtëpi. Shtetet e Bashkuara janë ende vendi më i fuqishëm në botë, por udhëheqësi i saj është më i dobët në vend dhe më pak efektiv jashtë se cilido prej paraardhësve të tij të fundit, sidomos sepse hedh poshtë vlerat dhe aleancat që mbështesin ndikimin amerikan.
Presidenti i shtetit më të madh autoritar në botë, në të kundërt, ecën me kërcim jashtë vendit. Goditja e tij në Kinë është më e fortë se çdo udhëheqës që nga Mao. Dhe ndërsa Kina e Maos ishte kaotike dhe e mjerueshme, z.Xi është një motor dominant i rritjes globale. Fuqia e tij së shpejti do të jetë e dukshme. Më 18 tetor Partia Komuniste në pushtet e Kinës do të thërrasë një kongres pesëvjeçar në Pekin. Ai do të jetë i pari i kryesuar nga Xi. 2300 delegatët e saj do të ngrenë lëvdata ndaj tij në deri në qiell. Vëzhguesit më skeptikë mund të pyesin nëse z. Xi do të përdorë fuqinë e tij të jashtëzakonshme për të mirë apo për keq.
Botë, mbaj shënim!
Në samite të shumta jashtë Kinës, z.Xi paraqitet si apostull i paqes dhe miqësisë, një zë i arsyes në një botë të hutuar dhe të trazuar. Dështimet e zotit Trump e kanë bërë këtë shumë më të lehtë. Në Davos në janar Xi premtoi elitën globale se ai do të ishte një kampion i globalizimit, tregtisë së lirë dhe marrëveshjes së Parisit mbi ndryshimet klimatike. Anëtarët e audiencës së tij u kënaqën dhe u lehtësuan. Të paktën, ata mendonin, një fuqi e madhe ishte e gatshme të ngrihej në këmbë për atë që ishte e drejtë, edhe nëse Trump (atëherë presidenti i zgjedhur) nuk do ta bënte.
Fjalët e z.Xi merren në konsideratë pjesërisht për shkak se ai ka rezervën më të madhe në botë të valutës së huaj për t’i mbështetur ato. Iniciativa e tij “Belt and Road” (Rripi dhe rruga) mund të ketë një emër të çuditshëm, por mesazhi i saj është i qartë: qindra miliardë dollarë do të investohen jashtë vendit në hekurudhat, portet, stacionet e energjisë dhe infrastruktura të tjera që do të ndihmonin zhvillimin e fushave të mëdha të influencës. Kjo është lloji i udhëheqjes që Amerika nuk ka treguar që nga ditët e pasluftës së Planit Marshall në Evropën Perëndimore (që ishte dukshëm më i vogël).
Z. Xi gjithashtu po projekton që Kina të jetë një fuqi e pashembullt ushtarake jashtë vendit. Këtë vit ai hapi bazën e parë ushtarake të vendit në Xhibuti. Ai ka dërguar marinën kineze në manovra gjithnjë e më larg, duke përfshirë edhe në korrik në pragun e NATO-s në Detin Baltik së bashku me flotën e Rusisë. Kina thotë se kurrë nuk do të pushtonte vendet e tjera për të imponuar vullnetin e saj (përveç Tajvanit, të cilin nuk e konsideron një vend). Përpjekjet e saj për ndërtimin e bazës janë të mbështesin misionet paqeruajtëse, anti-piraterike dhe humanitare, thotë ajo. Sa për ishujt artificialë me pistat ushtarake që po ndërtojnë në Detin e Kinës Jugore, këto janë thjesht mbrojtëse.
Ndryshe nga Vladimir Putin, presidenti i Rusisë, zoti Xi nuk është një problematik global që kërkon të shkatërrojë demokracinë dhe të destabilizojë Perëndimin. Megjithatë, ai është shumë tolerant ndaj problemeve të shkaktuara nga aleati i tij i armatosur, Koreja e Veriut. Dhe disa nga sjelljet ushtarake të Kinës alarmojnë fqinjët e saj, jo vetëm në Azinë Juglindore, por edhe në Indi dhe Japoni.
Në shtëpi, instiktet e zotit Xi janë të paktën po aq jo-liberale sa ato të homologut të tij rus. Ai beson se edhe një dnryshim i vogël politik mund të provojë, jo vetëm zhdukjen e tij, por atë të regjimit të tij.
Fati i Bashkimit Sovjetik e përndjek, dhe kjo pasiguri ka pasoja. Ai nuk beson jo vetëm tek “armiqtë” e krijuar nga spastrimet e tij, por edhe klasën e mesme të Kinës që po rritet me shpejtësi, dhe grupet e shoqërisë civile që ishte akoma në gjenezë kur ai e mori nën kontroll. Ai duket i vendosur për të shtrënguar kontrollin mbi shoqërinë kineze, jo më pak duke rritur kompetencat e shtetit të mbikqyrjes dhe duke mbajtur lart lartësinë komanduese të ekonomisë nën gishtin e partisë. E gjithë kjo do ta bëjë Kinën më pak të pasur sesa duhet të jetë, dhe një vend më shumë ngulfatës për të jetuar. Abuzimet me të drejtat e njeriut janë rritur më keq nën presidencën e z. Xi, nën ankesat pa zë nga udhëheqësit e tjerë të botës.
Liberalët dikur thërrisnin “dhjetë vitet e humbura” të reformës nën paraardhësin e zotit Xi, Hu Jintao. Këto dhjetë vjet janë bërë 15 dhe mund të tejkalojnë në 20. Disa optimistë argumentojnë se ende nuk e kemi parë z.XI të vërtetin, pasi kongresi do ta ndihmojë atë të konsolidojë fuqinë e tij dhe pas kësaj ai do të fillojë me seriozitet reformat sociale dhe ekonomike, të ngritura mbi suksesin e tij relativ në frenimin e korrupsionit. Nëse ai është pluralist, megjithatë, ai e fsheh mirë. Dhe alarmante për ata që besojnë se të gjithë udhëheqësit kanë një datë skadence, zoti Xi mendohet të jetë i gatshëm të japë dorëheqjen në vitin 2022, kur precedenti sugjeron që ai duhet ta bëjë.
Arsyet për të qenë të frikësuar
Z. Xi mund të mendojë se përqendrimi i fuqisë për të pakontrolluar pak a shumë mbi 1.4 miliardë kinezë në duart e një njeriu, është të marrë hua një prej termave të tij të preferuar, “normalja e re” të politikës kineze. Por nuk është normale; është e rrezikshme. Askush nuk duhet të ketë aq shumë pushtet. Sundimi i një njeriu në fund të fundit është një recetë për jostabilitet në Kinë, siç ka qenë në të kaluarën, mendoni për Maon dhe Revolucionin e tij Kulturor. Është gjithashtu një recetë për sjellje arbitrare jashtë vendit, e cila është veçanërisht shqetësuese në një kohë kur Amerika e Trumpit po tërhiqet dhe po krijon një vakum të fuqisë.
Bota nuk dëshiron një Amerikë të izoluar ose një diktaturë në Kinë. Mjerisht, mund t’i ketë të dyja./tesheshi.com/
