Eshtë shumë e vështirë t’i mbrosh qëndrimet profesionale në Kosovë, pasi ke të bësh me interesa të ndryshme, të ndërlidhura me shumë implikime abuzive të atyre që ishin dhe janë në pushtet prej 16 vitesh. Do të shtjelloj disa fakte të ndeshura në vitet e pasluftës në fushën e ndërtimit, gjegjësisht të arkitekturës, urbanizmit dhe planifikimit hapësinor. E tërë kjo nuk do të ndodhte nëse do të kishte vazhdimësi të logjikshme teknike të proceseve hapësinore dhe urbane, që ka ngjarë në të gjitha shoqëritë që kanë pasur thyerje të mëdha politike dhe ekonomike, ashtu siç ka ndodhur në Kosovë në vitin 1999.
Veprimet e vendimmarrësve tanë u arsyetuan disi në fillim, pasi e tërë shoqëria jonë kishte dalë nga një konflikt i armatosur, me pasoja të mëdha materiale dhe njerëzore. Por gjërat e kaluan cakun, dhe këtë e tregoi periudha gati 17-vjeçare pas konfliktit të dirigjuar dhe të kontrolluar nga NATO-ja, me SHBA-të në krye. E sot kjo klasë politike e ka sjellë situatën buzë greminës në fushën e ndërtimit, me dëme të mëdha dhe të pariparueshme për të gjithë ne, e për gjeneratat e ardhshme.
Në tërë këto vite të “ferrit urban” kam tentuar që, si pjesë aktive e kësaj shoqërie, të kontribuoj sadopak me bagazhin tim profesional të paraluftës në mirëvajtjen e kësaj fushe të rëndësishme për funksionimin normal të shtetit. Kjo ishte tërësisht e huaj për pushtetet e kohës, që ndërroheshin pa sjellë ndryshime pozitive në fushën e ndërtimit. Askush nga ata që vendosnin në Kosovë nuk ishte i interesuar që të ketë rregull urban. Kjo qasje tërësisht e gabuar po vijon ende, pa mbajtur asnjë përgjegjësi, së paku morale.
Në vitet e para të pasluftës u shpërfillën tërësisht ligjet dhe udhëzimet administrative që e rregullonin këtë sferë, pasi kjo tolerohej edhe nga ndërkombëtarët, me pretekstin se nuk kishte ekspertë të urbanistikës. Kjo nuk përkonte aspak me realitetin, pasi në këto hapësira kishte rregull urban edhe para vitit 1999. I tërë qëllimi i tyre ishte që të ndërtohej pa rregulla ligjore urbane dhe ndërtimore, ndryshe asaj që bëhet në të gjitha shoqëritë e civilizuara. Atëherë, kur shteruan të gjitha format abuzive të veprimit, u aplikuan metodat e reja, me ndryshimin e legjislacionit aktual, me disa ligje të katapultuara nga disa shoqëri të zhvilluara, që as përafërsisht nuk përkojnë me situatën reale në hapësirën urbane të Kosovës.
Të tilla ishin Ligji i Ndërtimit Nr. 04/L – 110 i vitit 2012,dhe ai për Planifikimin Hapësinor Nr. 04/L-174 i vitit 2013, që ende qëllimisht nuk janë funksionalizuar tërësisht, pasi ashtu u shkon për shtat, për të patur konfuzion në zbatimin profesional të tyre. Për këto veprime kam reaguar publikisht në shtyp, në komisionin parlamentar përkatës, në tryeza dhe në debate publike, para se ato të aprovohen në Kuvendin e Kosovës. I tërë ky proces karakterizohet nga një ngutje e paarsyeshme, pa grupe punuese, dhe me presione të mëdha ndaj deputetëve dhe të tjerëve për t’i votuar.
Kanë kaluar më tepër se tre vite dhe Kodi i Ndërtimit ende nuk është aprovuar. Askush nuk e di se kur do të përfundohet ai, që është esencial për të funksionuar ligjërisht fusha e ndërtimit. Mund të ndodhë që kurrë të mos miratohet nga qeveria, ashtu siç ka ndodhur më herët me disa udhëzime administrative të rëndësishme për ndërtimtarët. E njëjta situatë është edhe me disa udhëzime administrative të Planifikimit Hapësinor, që ende nuk janë aprovuar; siç është rasti me “Hartën Zonale”, e cila edhe kur të aprovohet do të ketë vështirësi të mëdha në zbatim, pasi komunat tona nuk janë as përafërsisht të përgatitura teknikisht të funksionojnë me të. Eshtë rregull universal që trajtimi ligjërisht i ndonjë problematike duhet të jetë i kuptueshëm, realist dhe i zbatueshëm; që në rastin konkret nuk ka ndodhur. Po kush po brengoset për këtë, ndërsa e rëndësishme është që objektivat e përcaktuara po realizohen pa pengesa.
Se sa shumë ka degraduar kjo shoqëri në fushën e Urbanizmit dhe Planifikimit Hapësinor e dokumenton edhe rasti i këtyre ditëve i një redaksie të një “gazete ditore” të Prishtinës, e cila nuk ka pranuar ta botojë një hulumtim disajavor të gazetarit të vet, të lidhur me problemet e aprovimit dhe zbatimit të Planit Zhvillimor Urban në Komunën e Prishtinës. Të përfshira janë edhe MMPH-ja (Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor), MAPL-ja (Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal) dhe ish-pushteti lokal i Prishtinës, lidhur me ligjshmërinë e aprovimit të atij dokumenti në shtator të vitit 2013. Në atë pyetësor më ishin parashtruar edhe disa pyetje të tjera në lidhje me problematikën urbane në Prishtinë dhe Kosovë; e tillë ishte pyetja: përse po zvarritet Udhëzimi Administrativ për “Hartën Zonale” dhe për “Planin Zhvillimor Komunal”?
Pasi në atë kohë isha kryetar i Këshillit të Ekspertëve të Planifikimit të K.K.-së të Prishtinës, përgjigjet e mia duhej të ishin të besueshme për rezultatet përfundimtare të hulumtimit, por për fat të keq nuk u publikuan.
E raste të tilla të ngjashme kam pasur këtyre viteve të “demokracisë” kosovare, ku veç përbuzjes, neglizhimit, nënçmimit, trajtimit të ulët të sugjerimeve të mia, kritikat konstruktive që i kam shprehur publikisht aty ku kam vepruar kanë qenë të rëndomta për ata që nuk u ka interesuar aspak interesi i përbashkët shtetëror. Sa shumë sakrifica profesionale, private, shëndetësore dhe materiale i kam përjetuar në këto vitet e “ferrit intelektual” vetëm se kam besuar që me anë të shkrimeve kritike dhe konstruktive do të ndihmohet në zgjidhjen e problematikave hapësinore, urbane dhe arkitektonike në Kosovë. Asgjë e veçantë në tërë këtë; kështu veprohet në tërë botën progresive, ku opinioni publik njihet hollësisht me këto dukuri që e shqetësojnë tërë shoqërinë.
Të gjitha normat, standardet hapësinore, urbane dhe ndërtimore nuk janë zbatuar në mënyrë flagrante këto vite; para syve tanë është abuzuar në të gjitha format dhe mënyrat me hapësirën publike dhe private. Ne nuk kemi patur reagime dinjitoze për t’i ndaluar këto veprime degraduese urbane dhe rurale në tërë Kosovën. Jemi pajtuar që kualiteti i jetës urbane të jetë i varfër, përmirësimi i të cilit në të shumtën e rasteve sot apo në të ardhmen është i pamundur.
Po ju lëmë një trashëgimi të shëmtuar urbane gjeneratave të ardhshme, të cilat do të na mallkojnë për mosveprimet në trajtimin e dinjitetshëm të jetës urbane në qytetet tona. Kjo është e pafalshme, e turpshme. Boll më, të shpëtojmë atë çka ka mbetur. Nuk bën më të vazhdohet kështu, me këto politika hapësinore dhe urbane. Ka ardhur koha për ndryshime pozitive, duke filluar që nga fillimi i vitit të ardhshëm. /tesheshi.com/
