Rusia është bërë vendi i parë që njeh qeverinë talebane në Afganistan që kur grupi mori pushtetin në vitin 2021, duke u bazuar në vite angazhimi më paqësor dhe duke shënuar një kthesë dramatike nga armiqësitë e thella që shënuan lidhjet e tyre gjatë mandatit të parë të grupit në pushtet.
Që kur talebanët sulmuan Kabulin në gusht katër vjet më parë, duke marrë pushtetin nga qeveria e presidentit të atëhershëm, Ashraf Ghani, disa vende – përfshirë disa që historikisht e kanë parë grupin si armiq – u janë drejtuar atyre. Megjithatë, që nga e enjtja, askush nuk i kishte njohur zyrtarisht talebanët.
Çfarë bëri saktësisht Rusia dhe a do t’i hapë ky veprim Moskës rrugën të tjerëve që të fillojnë marrëdhënie të plota diplomatike me talebanët?
Çfarë tha Rusia?
Ministria e Jashtme ruse lëshoi një deklaratë duke thënë se njohja e qeverisë talebane nga Moska do të hapte rrugën për bashkëpunim dypalësh me Afganistanin.
“Ne besojmë se akti i njohjes zyrtare të qeverisë së Emiratit Islamik të Afganistanit do t’i japë shtysë zhvillimit të bashkëpunimit produktiv dypalësh midis vendeve tona në fusha të ndryshme”, thuhet në deklaratë.
Ministria e Jashtme tha se do të kërkonte bashkëpunim në energji, transport, bujqësi dhe infrastrukturë.
Si reaguan talebanët?
Ministria e Jashtme Afgane tha në një postim në X të enjten se ambasadori rus në Kabul Dmitry Zhirnov u takua me ministrin e Jashtëm afgan Amir Khan Muttaqi dhe i përcolli vendimin e Kremlinit për të njohur qeverinë e talebanëve në Afganistan.
Muttaqi tha në një video të postuar në X: “Ne e vlerësojmë këtë hap të guximshëm nga Rusia dhe, me vullnetin e Zotit, do të shërbejë si shembull për të tjerët.”
Cila është historia midis Rusisë dhe Afganistanit?
Në vitin 1979, trupat sovjetike pushtuan Afganistanin për të instaluar një qeveri komuniste. Kjo shkaktoi një luftë 10-vjeçare me luftëtarët muxhahedinë afganë të mbështetur nga forcat amerikane. Lufta vrau rreth 15,000 ushtarë sovjetikë.
Në vitin 1992, pasi raketat e lëshuara nga grupet rebele goditën ambasadën ruse në Kabul, Moska mbylli misionin e saj diplomatik në Afganistan.
Ish-presidenti i mbështetur nga Rusia, Mohammad Najibullah, i cili kishte kërkuar strehim në kompleksin e Kombeve të Bashkuara në Kabul që nga viti 1992, u eliminua nga talebanët në vitin 1996, kur grupi erdhi për herë të parë në pushtet.
Gjatë fundit të viteve 1990, Rusia mbështeti forcat anti-talebane në Afganistan, përfshirë Aleancën Veriore të udhëhequr nga ish-komandanti muxhahedin Ahmad Shah Massoud.
Pastaj ndodhi 11 shtatori. Ngjarja vuri në shënjestër pikërisht Afganistanin taleban, me pretendimin se nga andej erdhi sulmi.
Pas sulmeve, presidenti rus Vladimir Putin ishte një nga udhëheqësit e parë të huaj që i telefonoi Bushit për t’i ofruar ngushëllime dhe për t’u zotuar mbështetje. Putin ofroi ndihmë SHBA-së në pushtimin e Afganistanit. Rusia bashkëpunoi me SHBA-në duke ndarë informacione, duke hapur hapësirën ajrore ruse për fluturimet amerikane dhe duke punuar me aleatët rusë në Azinë Qendrore për të krijuar baza dhe për të siguruar akses në hapësirën ajrore për fluturimet amerikane.
Pasi koalicioni i udhëhequr nga SHBA-të rrëzoi talebanët në vitin 2003, Rusia e klasifikoi grupin si “lëvizje terroriste”.
Por në vitet e fundit, ndërsa Rusia është shqetësuar gjithnjë e më shumë për ngritjen e ISIS-Khorasan (ISIS-K) – një degë rajonale e grupit të armatosur ISIS/ISIL – ajo është afruar më shumë me talebanët. Talebanët e shohin ISIS-K si rival dhe armik.
Që nga rikthimi i talebanëve në pushtet në vitin 2021, me tërheqjen e forcave amerikane që mbështesin qeverinë e Ghanit, marrëdhëniet e Rusisë me grupin janë bërë më të hapura. Një delegacion i talebanëve mori pjesë në forumin kryesor ekonomik të Rusisë në Shën Petersburg në vitin 2022 dhe 2024.
Me kërcënimin në rritje të ISIS-K (grupi mori përgjegjësinë për një sulm në mars 2024 në një sallë koncertesh në Moskë, në të cilin persona të armatosur vranë 149 persona), Rusia është afruar vetëm me talebanët.
Në korrik 2024, Presidenti rus Putin i quajti talebanët “aleatë në luftën kundër terrorizmit”. Muttaqi u takua me ministrin e Jashtëm rus Sergei Lavrov në Moskë në tetor 2024.
Në prill 2025, Rusia hoqi përcaktimin “terrorist” nga talebanët. Lavrov tha në atë kohë se “autoritetet e reja në Kabul janë një realitet”, duke shtuar se Moska duhet të miratojë një “politikë pragmatike, jo ideologjike” ndaj talebanëve.
Si është angazhuar pjesa tjetër e botës me talebanët?
Bashkësia ndërkombëtare nuk i njeh zyrtarisht talebanët. Kombet e Bashkuara e quajnë administratën “autoritetet de facto të talebanëve”.
Pavarësisht se nuk i njohin zyrtarisht talebanët si qeverinë e Afganistanit, disa vende kohët e fundit janë angazhuar grupin në mënyrë diplomatike.
Kina: Edhe para se SHBA-të të tërhiqeshin nga Afganistani, Pekini kishte ndërtuar marrëdhënie me talebanët, duke pritur udhëheqësit e tyre në vitin 2019 për bisedime paqeje.
Por marrëdhëniet janë përmirësuar më tej që kur grupi u rikthye në pushtet, përfshirë edhe përmes investimeve të mëdha. Në vitin 2023, një degë e Korporatës Kombëtare të Naftës së Kinës (CNPC) në pronësi të shtetit nënshkroi një kontratë 25-vjeçare me talebanët për të nxjerrë naftë nga pellgu i lumit Amu Darya, i cili kalon nëpër vendet e Azisë Qendrore dhe Afganistanin. Kjo shënoi investimin e parë të madh të huaj që kur talebanët morën pushtetin.
Në vitin 2024, Pekini njohu ish-zëdhënësin e talebanëve, Bilal Karim, si një të dërguar zyrtar në Kinë gjatë një ceremonie zyrtare, megjithëse e bëri të qartë se nuk e njihte vetë qeverinë talebane.
Dhe në maj të këtij viti, Kina priti ministrat e jashtëm të Pakistanit dhe talebanëve për një takim trepalësh.
Pakistani: Dikur mbështetësi kryesor ndërkombëtar i talebanëve, marrëdhëniet e Pakistanit me grupin janë përkeqësuar ndjeshëm që nga viti 2021.
Islamabadi tani akuzon qeverinë talebane se lejon grupet e armatosura që fshihen në tokën afgane, veçanërisht Tehreek-e-Taliban Pakistan (TTP), të synojnë Pakistanin. TTP, e quajtur edhe Talibanët Pakistanezë, vepron në kufirin Afganistan-Pakistan dhe ka qenë përgjegjëse për shumë nga sulmet më vdekjeprurëse në Pakistan në vitet e fundit. Afganistani i mohon akuzat pakistaneze.
Në dhjetor 2024, ushtria pakistaneze nisi sulme ajrore në provincën Paktia të Afganistanit, e cila kufizohet me distriktin fisnor të Vaziristanit Jugor të Pakistanit. Ndërsa Pakistani pretendonte se po synonte vendet ku luftëtarët e TTP po kërkonin strehim, qeveria talebane tha se sulmet ajrore në Afganistan vranë 46 civilë.
Këtë vit, Pakistani ka rritur gjithashtu deportimet e refugjatëve afganë, duke nënvizuar më tej lidhjet. Më herët këtë vit, Pakistani tha se donte që tre milionë afganë të largoheshin nga vendi.
Tensionet për luftëtarët e armatosur afganë në Pakistan kanë vazhduar. Të premten, ushtria pakistaneze tha se kishte vrarë 30 luftëtarë që po përpiqeshin të kalonin kufirin nga Afganistani. Ushtria pakistaneze tha se të gjithë luftëtarët e vrarë i përkisnin TTP-së ose bashkëpunëtorëve të saj.
Megjithatë, Pakistani është përpjekur të menaxhojë marrëdhënien e tij komplekse me Afganistanin. Në prill të këtij viti, zëvendëskryeministri dhe ministri i jashtëm pakistanez, Ishaq Dar, u takua me Muttaqi-n dhe zyrtarë të tjerë afganë në Kabul. Dar dhe Muttaqi folën përsëri në maj.
India: New Delhi mbylli ambasadën e tij në Kabul në vitin 1996 pasi talebanët morën pushtetin. India ka refuzuar ta njohë grupin, të cilin e sheh si një përfaqësues për agjencitë e inteligjencës pakistaneze.
New Delhi rihapi ambasadën e tij në Kabul pasi talebanët u rrëzuan nga pushteti në vitin 2001. Por ambasada dhe konsullatat indiane janë përballur me sulme të përsëritura nga talebanët dhe aleatët e tyre, përfshirë rrjetin Haqqani, në vitet që nga ajo kohë.
Megjithatë, që nga kthimi i talebanëve në Kabul dhe mes tensioneve në rritje midis Pakistanit dhe grupit, qasja e Indisë ka ndryshuar. Ajo rihapi ambasadën e saj, duke e mbyllur përkohësisht në vitin 2021, dhe dërgoi diplomatë për të takuar zyrtarët talebanë. Pastaj, në janar 2025, ministri i Jashtëm Indian Vikram Misri fluturoi për në Dubai për t’u takuar me Muttaqin.
Dhe në maj, ministri i Jashtëm Indian S. Jaishankar foli me Muttaqin në telefon, biseda e tyre e parë e pranuar publikisht.
Irani: Ashtu si Rusia dhe India, Irani i shihte talebanët me antagonizëm gjatë sundimit të grupit në fund të viteve 1990. Në vitin 1998, luftëtarët talebanë vranë diplomatë iranianë në Mazar-i-Sharif, duke dëmtuar më tej marrëdhëniet.
Por Irani e sheh ISIS-K si një kërcënim shumë më të madh. Që nga kthimi i talebanëve në Kabul, dhe madje edhe më herët pas dyerve të mbyllura, Teherani ka bashkëpunuar me grupin.
Muttaqi vizitoi Iranin më 17 maj për të marrë pjesë në Forumin e Dialogut të Teheranit. Ai u takua gjithashtu me ministrin e Jashtëm Abbas Araghchi dhe presidentin Massoud Pezeshkian.
A do t’i njohin të tjerët talebanët pas Rusisë?
Ndërsa secili vend ka të ngjarë të vendosë se kur dhe nëse do ta njohë zyrtarisht qeverinë e talebanëve, shumë prej tyre tashmë po punojnë me grupin në një kapacitet që përbën njohje.
“Vendet fqinje të Afganistanit nuk kanë domosdoshmërisht shumë zgjedhje përveçse të punojnë me talebanët për arsye strategjike dhe sigurie”, tha për Al Jazeera-n Kabir Taneja, zëvendësdrejtor i Fondacionit të Kërkimeve Observer me seli në New Delhi.
“Shumica do ta bënin këtë jo nga zgjedhja e tyre, por për shkak të realitetit bindës se talebanët do të jenë në Afganistan për të paktën njëfarë kohe.”
Taneja tha se vende të tjera që mund të ndjekin shembullin pasi Rusia të njohë talebanët përfshijnë disa vende në Azinë Qendrore, si dhe Kinën.
“Njohja e talebanëve nga Rusia është një lojë gjeopolitike”, tha Taneja.
